EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 6

Aristoteles, kendi başına var olabilme olgusunu dünyanın içinde aramaktadır ve başka herhangi bir varlığa bağlı olmaksızın var olabilen şeylere töz veya cevher ismini vermektedir. Aristoteles’e göre tikel her nesne bir töz’dür.

“Ontoloji” felsefede “varlıkbilim” veya “varlık kuramı” anlamlarında kullanılmaktadır. Genel kabul gören bir yorum, ontolojinin, metafiziğin “varlık” kavramı ile doğrudan ilgilenen dalı olduğudur.

Aristoteles’in tanımladığı “töz” kavramı, Platon’dan farklı olarak dünyanın içindedirler, cevher olarak da adlandırılırlar, biçim ve form tözün unsurlarıdır ve ayrı ve tek başına durabilme özelliklerine sahiptirler.

Günlük yaşamda çoğunlukla ruhsallık, uzaydan gelen canlılar, gizemli doğaüstü güçler gibi konularla ilintilendirilse de, felsefecilerin uğraştığı metafizik, esas olarak, gerçekliğin yapısının akılcı yöntemlerle ortaya konulması, “varlık” kavramının aydınlatılması ve varlık alanında egemen olan temel ilkelerin açığa çıkarılması gibi düşünsel işlevleri kapsar. Kısacası, fiziksel bilimlerden farklı olarak metafizik, varlığın kendisiyle ilgilenir.

Platon’a göre, insan aklının “bilgi” ve “kavrama” adına gerçekleştirebileceği esas başarı, dünyada domateslerin ve diğer nesnelerin hangi durumda ve ne özelliklerde olduğunu gözlemlemek değil, tümellerin veya kavramların bilgisine ulaşmaktır.

Platon’un temel amacı yalnızca düşünsel sorgulamayı sürdürmek ve kavramlar konusunda insanların cahilliklerini sergilemek değil, onun da ötesinde, büyük çapta bir felsefi kuram veya model sunmaktır. Atinalıların son derece haksız bir yargılama sonucu hocasını ölüme mahkûm etmelerinden çok etkilenen Platon, bu gibi olayların yaşanmaması için, devleti yönetenlerin “evrensel ilkelerin bilgisine” yönelmiş kişiler kısaca, “filosofoi”olması gerektiğini savlamıştır. Bu amaca yönelik olarak Platon’un savunduğu kuram, tümeller kuramı olarak bilinir.

Platon, bizim gündelik kullanımımızdan oldukça farklı bir şekilde, ‘bilgi’ (episteme) sözcüğünü “ideaların bilgisi” olarak ayrı bir statüde tutmuş ve normal algısal yollardan edinilen bilgi için ‘kanı’ (doksa) deyimini kullanmıştır. Bu açıdan bakıldığında ‘epistemoloji’ deyimini “bilgibilim” anlamında kullanmak anlaşılır olsa da, Platon’un bu kelimeye felsefi olarak nasıl bir anlam yüklediğini kaydetmemiz gerekmektedir. Her insan bakma ve görme yoluyla kanı sahibi olabilir. Ancak Platon’a göre yalnızca bilgelik arzusu olanlar, yani felsefeciler, episteme’ye ulaşmaya çalışırlar. Tümellerin veya ideaların bilgisi gerçek bilgidir.

“Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek için kullanılır.

“Tümel” kavramı ise, tikelleri tanımlayan tür adları ve tikellerin edindiği nitelikler için kullanılmaktadır.

Her insan bakma ve görme yoluyla kanı sahibi olabilir. Ancak Platon’a göre yalnızca bilgelik arzusu olanlar, yani felsefeciler, episteme’ye ulaşmaya çalışırlar. Tümellerin veya ideaların bilgisi gerçek bilgidir.

Aristoteles, töz kavramı ile, Platon’un tümeller kuramını bir açıdan devam ettirmekle birlikte, o kuramı önemli anlamlarda değiştirmeye de yönelir.

Aristoteles’e göre, tikel her nesne bir tözdür. Bir insan, bir papatya, bir tencere töz statüsünde olan şeylerdir. Buna ek olarak insan, kurbağa, martı gibi doğal türlerin de bir anlamda töz olduğunu söyler.

Aristoteles de bilginin tümeller aracılığıyla olanaklı olduğuna ancak, bununla birlikte, tümellerin fiziksel nesnelerin kavramsal parçalarından biri yani onları tanımlayan kısım, onların özleri olduğuna inanır.

Descartes, gerçek bilgiye ulaşmada algıların önemini inkâr etmemekle birlikte, algı yanılabilir olduğundan bilgisel kesinliği başka yerde aramak gerektiğini vurgulamaktadır. Bu nedenle, rüyada algılananlar da gerçek olarak kabul edilmemelidir.

Descartes’in şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci kanıtları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğu kabul edilebilir. Algısal olmak ise algılara güvenmek anlamına gelmektedir ve Descartes’e göre gerçek bilgiye ulaşmak için algılara şüpheyle yaklaşılmalıdır.

Soruda tanımı verilen kavram “çıkarım” kavramıdır. Tümdengelimsel ve tümevarımsal çıkarımlar şeklinde gruplandırılabilir.

Hume’a göre bunun nedeni, geçmişte yaptığımız gözlemler ve bu gözlemlerin belli bir tutarlılık göstermesidir. Tanrı inancına sahip olup olmamak bu durumu değiştirmeyeceği gibi, doğada düzensizliklere rastlanılabilir, dünya bilgimizin kesinliklere dayandığını söylemek güçtür ve akıl yürütme becerisine sahip olmamız yarın sabah güneşin doğacağını garanti altına almaz.

Mantıksal olanaksızlık kavramı, içinde yaşadığımız evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumlar için kullanılmaktadır. Daire, kenarlara sahip olmayan bir şekli ifade ettiğinden, altı kenarının olması olanaksızdır. Diğer seçeneklerdeki durumlar ise fiziksel anlamda olanaksız olsalar bile bu durumların gerçekleştiklerini kafamızda canlandırabiliriz.

Soruda açıklaması verilen kavram, sağduyusal tavır’dır.

Sağduyunun her durumda ve her bağlamda aynı sonucu vermesi beklenmez ve sağduyunun bir sorun karşısında nasıl bir tepki veya sonuç vereceği bağlamsal ve görece yönler içeren bir konudur. Bu nedenle de sağduyu yerine eleştirel düşünce ortaya çıkmış ve bilimsel araştırmalarda önemli bir yer tutmuştur.