EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 5

Soruda açıklaması verilen kavram dogmatizmdir. Kelimenin Yunanca kökeni fikir ya da kanı gibi anlamlara gelmektedir.

Şüpheci tavra sahip bir birey, yeni deneyimlere veya kendisine sunulan bir fikre açık olup, bu fikre yönelik kanıtlar arar. Bu beceriler de, dogmatik bireylerle kıyaslandığında bireysel gelişime daha açık olmalarını sağlar. Fakat bu bireylerin kendi fikirlerini başkalarına dayatmak gibi bir amaçları bulunmamaktadır.

Bir olgunun veya durumun fiziksel olarak olanaksız olması, o olgunun bizim içinde yaşadığımız ve anladığımız fiziksel dünyanın görünen yapısıyla çelişmesi anlamına gelir. Soruda ifade edilen durum bunun bir örneğidir. “Mantıksal olanaksızlık” kavramı ise, içinde yaşadığımız evrenin mantıksal yapısıyla çatışan durumları ifade etmektedir. Fiziksel olanaksızlıklardan farklı olarak, mantıksal açıdan olanaksız bir durumu kafamızda bile canlandıramayız. Soruda verilen ifade ise kafada canlandırılabilir bir nitelik taşımaktadır.

Descartes’ta gördüğümüz şüpheci akıl yürütmelerinin onun felsefi yönteminin bir parçası olduğudur. Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Baflka bir deyiflle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır. Descartes’ın şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci argümanları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğunun altını çizmemiz gerekiyor.

“Algıların” ve “gözlemlerin” dünya bilgimizin yanılmaz temelini oluşturduğunu rahatça iddia etmemiz zordur. Çok canlı bir rüya görürken onun bir rüya olduğunu bilebilseydik, bize gerçek gibi görünen o görüntüleri bilgisel açıdan ciddiye almadan sabırla rüyanın sona ermesini beklerdik. Ancak bu fazlaca karşılaşılan bir durum değildir. Algıların gerçekliğini rüyaların içinde test etmemiz olanaklı değildir. Genel olarak ifade edersek, belli deneyim tiplerinde, deneyimin kendisini biz son derece gerçek zannetsek de, aslında o deneyim bütünüyle bir yanılgı veya yanılsama olabilir. Bu irdelemelerden çıkarılabilecek doğal bir sonuç, algı yoluyla edindiğimizi düşündüğümüz bilgi parçalarının mutlaka güvenilir olmayabileceğidir. Bilgisel kesinliği başka bir yerde aramamız gerekmektedir.

Descartes’ta gördüğümüz şüpheci akıl yürütmeleri onun felsefi yönteminin bir parçasıdır. Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Başka bir deyişle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır.

Descartes’tan sonra gelen felsefeciler arasında şüpheci eğilimleri en belirgin olanı, İskoç düşünür David Hume’dur (1711-1776).

Olgusal düzenliliklerin gözlemlenmesine dayanan tümevarımsal çıkarımlar bağlamında sahip olduğumuzu düşündüğümüz bilgiye ilişkindir. Çıkarım, en az bir öncülden hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır. Tümdengelimsel çıkarım, veya kısaca tümdengelim, öncüllerden sonucun %100 kesinlikle çıktığı durumlar için kullanılır. Tümevarımsal çıkarım, veya kısaca tümevarım, öncüllerden sonucun kesin bir şekilde çıkmadığı durumlar için kullanılır.

Sağduyusal tavır, genelde, günlük yaşamın durumları karşısında pratik, ayakları yere basan ve işe yarar sonuçlar verebilen kararlar alma ya da yargılarda bulunma eğilimi ile ilintilendirilir. Moore’un konuyu irdelerken yaptığı ilk şey, kesinlikle bildiğine inandığı bazı önermeleri sıralamaktır.

Şüpheciliğin sonuçları pek çok düşünüre oldukça rahatsız edici geldiğinden dolayı, felsefe tarihinin önde gelen isimlerinden bazıları bu konuyla derinlemesine ilgilenmiş ve çözüm üretmeye çalışmışlardır. Bu çabalar içinde en bilinenlerden biri, İngiliz düşünür George Edward Moore’un (1873-1958) sağduyusal argümanıdır. İngiliz felsefesinin önemli düşünürlerinden olan G.E.
Moore özellikle şüpheci düşüncelere karşı aldığı sağduyusal tavırla tanınır.

Şüphecilik felsefede bilginin olanaklılığı konusunda sunulan çok kökten ve sıra dışı bir görüş veya akımdır.

Şüpheciliğin tersi olan kavramların içeriğinde ve o kavramların barındırdığı sakıncalarda aramak gerekir. Şüpheciliğin tersi olan kavramlar içinde en önemlisi dogmatizmdir.

Deneyimcilik mistik ve sezgisel bir kavramlar bütünü değildir. Aksine bu kavram deneyime, algılara ve duyusal verilere dayandırılan, bilginin temeline ise ancak bu yollarla varılabileceğine inanılan bir bütüne işaret etmektedir.

İdealar zihinsel değil maddeseldir önermesi yanlıştır. Çünkü idealar gerçek dünyanın bilişsel anlamda, zihinsel olarak kavranmasına denk düşer. Bu durumda gerçek dünyanın zihinsel görüntüsü idea olarak tanımlanabilir. İdealar bu anlamda zihinsel ve soyut kavramlar olarak belirir.

Zihnin boş bir levha olduğunu imleyen tabular asa kavramı ünlü düşünür John Locke’a aittir. Ve Locke literatürde bu kavramla bilinmektedir.

Locke hem ahlaki boyutta hem de kuramsal düzeyde doğuştan ideaların kesinliğini savlamaz. Ona göre bilgi tümüyle deneyim alanına ait olduğu için, doğuştan gelen sezgisel bilgi yerine birikimsel bilginin deneyimciliği ön plandadır.

Niteliklerin tanrısal bir kesinlik arz etmezler. Aksine Locke’un görüşleriyle beraber bilgiye dair daha mütevazı ve esnek bir yaklaşım baş göstermiştir. Niteliklerin deneyimcilik ile aldığı yönler tanrısal değil, insan deneyimi ile belirlenen deneyimsellikler gerektirir.

D. Hume’un gözlemlenen düzenlilikler ve tümevarımsal çıkarımlar konusunda ortaya koyduğu düşünceler bahsi edilen büyük düşünce kopuşlarına neden olmuştur.

Hume’un deneyimciliğinin ontolojik anlamda oldukça şüpheci bir sonuç doğurduğu açıktır. Bu anlamda metafizik bilginin olanaklılığı değil, aksine olanaksızlığı öne sürülmektedir.

“Var olmak, algılanmaktır”. (Latince İiade edersek, esse est percipi.), Berkeley’in sözüdür.