EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 20

Platon sadece düşünsel olarak değil bir kuram ile de evrensel ilkelerin varlığını ortaya koymak amacıyla bu kuramı oluşturmuştur.

Demokritus’un başını çektiği “atomcular” görünür nesnelerin yapıtaşlarının gözle görünmeyen atomlar olduğunu ve dünyamızdaki her oluşum ve değişimin atomların birleşip ayrılmalarının bir sonucu olduğunu öne süren düşünürdür.

Herşeyin varlığının temelinde su olduğunu savunan ünlü Yunan düşünürü Thales'tir.

Descartes dindar biri olmasına karşılık Tanrı'nın varlığına ilişkin bilgiden şüphe duyulacağını söyler.

Genelde günlük yaşamın durumları karşısında pratik, ayakları yere basan ve işe yarar sonuçlar verebilen kararlar alma ya da yargılarda bulunma eğilimi sağduyusal tavır olarak tanımlanır. Bu felsefe tarihinde önemli bir argüman olarak görülür.

Bu durum fiziksel olarak olanaksız olmakla birlikte mantıksal olarak olanaklıdır.

Moore mantıksal gerçeklikten çok fiziksel gerçekliğe ilişkin nasıl sorusunu ortaya koymaktadır.

Şüpheciliğin karşısında bulunan en önemli kavram dogmatizmdir.

Descartes'in kitabının ismi İlk Felsefe Üzerine Düşünceler ya da Düşünceler kitabıdır.

Bir cümleyle ifade etmek gerekirse, bilgimizin tek kaynağının duyu verileri ve algılar olduğunu savlayan epistemolojik görüşe deneyimcilik adı verilir. “Duyu verisi” ve “algı” arasındaki fark, bu bilişsel durumların karmaşıklık düzeyi ile ilgilidir. Örneğin, bitkiler dâhil çoğu canlı ısı ve ışığa duyarlıdır. Başka bir deyişle, dünyaya duyusal olarak açıktırlar. Ancak “algı” (örneğin, görmek veya işitmek) bitkilerin değil hayvanların gerçekleştirebileceği işlevlerdir.

Deneyimciliği günümüzde anladığımız hâliyle ifade eden ve ayrıntılarıyla savunan üç büyük felsefeci John Locke, David Hume ve George Berkeley’dir. Bu üç felsefecinin ürettiği fikirler literatürde İngiliz deneyimciliği olarak bilinen akımın ortaya çıkmasını sağlamıştır.

Duyu verilerinin dünya bilgimizin tümünün temelinde yattığı ve bizim “bilgi” adını verdiğimiz her bilişsel durumun o temele yaslanması gerektiği fikri, Locke’ın felsefesinin ana düşüncelerinden biridir. Öte yandan, bizim beş duyumuzun doğumla birlikte işlevsel duruma geldiği de açıktır. Bu iki düşünce bir araya geldiğinde, Locke’ın insan zihnine ilişkin nasıl bir resim sunduğu ortaya çıkar. Locke’a göre insan zihni doğum anında “boş bir levha” (Latincesiyle, “tabula rasa”) gibidir. Yaşadığımız deneyimler bu boş levhanın üzerine zaman içinde “yazarlar” ve böylece dünya bilgimiz birikimsel bir şekilde oluşur. Dünya bilgimizin en temelinde duyu algılarından gelen idealar olsa da, insanlar basit ideaları birleştirerek soyutluk derecesi çok yüksek olan idealar edinme kapasitesine de sahiptir. Fakat zihnimizde var olan her idea, ne kadar soyut olursa olsun, nihayetinde temel duyu algılarından türemiş olma durumundadır.

Locke iki tip niteliği birbirinden ayırır: (1) Hem nesnede hem de zihinde olan nitelikler, (2) Zihinde olan ancak nesnede olmayan nitelikler.

Bizim nesneleri algılamamız hiçbir zaman sürekli bir tarzda gerçekleşmez. Benim bahçemdeki erik ağacını algılamamı düşünelim. Erik ağacının, bir fidan olmaktan meyve verir duruma gelmesi süreci boyunca, ben ağacı bol miktarda gözlemlemişimdir. Her ne kadar ağacı günde 24 saat gözlemliyor olmasam da, ağacın bahçemdeki varlığının benim gözlemlerimden bağımsız ve sürekli bir tarzda devam ettiğine ilişkin son derece sağlam bir inanç taşırım.

Hume’a göre, zihnimizde “nesnelerin algıdan bağımsız ve sürekli var olma”ideasını oluşturan yetimiz imgelemdir (hayal gücü).

Berkeley’in görüşü ilginç bazı noktalara işaret eder. Ona göre, bir idea, yalnızca bir ideaya benzeyebilir; idea zihinsellikten arınmış maddeyi temsil edemez. Düşünce, içinde düşünsel unsurlar olmayan varlığı (maddeyi) kavrayamaz. Bizim nesne olarak tanımladığımız ve kavradığımız bir şeyin, hiç kimse onu algılamasa da “algılandığı hâliyle var olacağını” düşünmek gerekçelendirilmesi olanaksız bir fikirdir. Berkeley’in meşhur ifadesiyle söylersek, “Var olmak, algılanmaktır” (Latince ifade edersek, esse est percipi).

Berkeley hem bir deneyimci olup hem de açıkça ideacılığı savunması yüzünden felsefe tarihinde farklı bir yere sahiptir.

Deneyimciler bizim sınırlı bir duyuşsal değil bilişsel varlık olduğumuz gerçeği üzerine yoğunlaşmışlardır.

Eski Yunan’da “varlık” ve “değişim” sorunları birbirine paralel olarak ortaya çıkmıştır. O hâlde, Batı Felsefesi’nin başlangıç noktasında sorulan temel soru, doğadaki değişimlerin ardında yatan ve değişimlere temel teşkil eden “değişmeyen unsurların” veya “açıklayıcı ilkelerin” ne olduğuyla ilgilidir.

“Sokrates öncesi” olarak da bilinen dönemde, Yunan felsefesinin ilk düşünsel tohumları atılmıştır. Eski Yunan’ın ilk düşünürlerinin işlevlerini farklı kılan çok önemli bir özellik, onların gözlemleyebildiğimiz değişimleri ve olayları açıklarken, efsanelerden ve mitolojiden farklı olarak, tek tek olgulara veya durumlara değil genellemelere başvurmalarıdır. O yüzden, bu düşünürler —daha genel bir perspektiften bakarsak— Batı dünyasında hem felsefenin hem de bilimin başlangıç noktasını temsil ederler.