EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 18

Modern Felsefe’nin kurucusu olan Descartes aynı zamanda önde gelen usçulardan biridir. Doğru cevap A'dır.

"Düşünüyorum o halde varım" daha açık ifade edilecek olursa; "ben düşündüğüm, şüphelendiğim her an zorunlu olarak var olmak durumundayım." Burada kastedilen “ben”, tahmin edileceği gibi, etten kemikten bir varlık değil, zihinsel boyutta bir var olma durumudur. Başka bir deyişle, kastedilen, zihinsel tözdür. Doğru cevap E'dir.

Descartes insanın sahip olduğu ve anlamaya temel teşkil eden bazı kavramların deneyim yoluyla kazanılamayacağını savlar. Doğru cevap E'dir.

Nesnedeki değişimleri duyular aracılığı ile biliyor olduğumuz doğrudur. Ancak tüm değişimlerin ardında, varlığını kesintisiz olarak sürdüren, belli bir nesnenin yatmakta olduğu bilgisini akıl yoluyla ediniriz. Doğru cevap A'dır.

Descartes’a göre, algı
yanılabilir olduğundan bilgisel
kesinliği başka bir yerde
aramak gerekir

Descartes’tan sonra gelen felsefeciler arasında şüpheci eğilimleri en belirgin olanı İskoç düşünür David Hume’dur (1711-1776).

Çıkarım, en az bir öncülden
hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır.

Kant usçu bir düşünür olsa da, özelikle Hume’un deneyimciliğinden oldukça etkilenmiştir. Doğru cevap B'dir.

Genel olarak dersek, sağduyu bizim gündelik eylemler bağlamında çok sık başvurduğumuz bir yeti veya özelliktir.

Şüpheciliğin tersi olan kavramlar içinde en önemlisi dogmatizmdir.

Hume’a göre biz temel olarak iki tür bilgi sahibi olabiliriz: Duyu verilerine dayanan deneyimsel bilgi ve mantıksal (veya “biçimsel”) bilgi. Eğer bu doğruysa, metafiziğin veya genel olarak felsefenin herhangi bir bilgi verme olasılığının olmadığı ortaya çıkar. Bunun nedeni, felsefe yaparken kullanılan önermelerin ne dünyada gözlemlenebilen olgulara ne de  mantıksal bağıntılara karşılık gelmesidir. Kant, deneyimciliğin bu yönüne karşı çıkar ve felsefenin (veya metafiziğin) olanaklı  olduğunu savlar. Bu tavır Kant’ı epistemolojik açıdan deneyimcilerden ayıran en önemli noktadır. Doğru cevap B'dir.

‘Dogma’ deyiminin anlamı “belli bir kişi veya topluluk tarafından benimsenen,
tartışmadan ve sorgulamadan kabul edilmesi beklenen inanç ya da inanç kümesi” şeklinde verilebilir.

Kant, Kopernik’in astronomi alanında gerçekleştirdiği devrimi, bilgi ve varlık konularında gerçekleştirdiğini iddia eder. Doğru cevap C'dir.

Denebilir ki, “Ama gerçeklik rüyadan farklıdır çünkü her rüyanın bir sonu olur
ve rüya bitince uyanırız.” Bu belki doğrudur; ama biz yine de çok acele etmeyelim
ve yukarıdaki paragrafta verilen argümanın felsefi özünü iyi anladığımızdan emin
olalım. Yukarıda aktarılmaya çalışılan argümanın işaret ettiği çarpıcı gerçek şudur:
“Gerçeğe yakın rüya” türünden deneyimler yaşarken o deneyimin içinden baktığımızda yaşananların rüya mı yoksa gerçek mi olduğunu saptayacak bir ölçütümüz
yoktur. Bu tür canlı rüyalar tahminen çoğumuzun başına gelmiştir: İnsanı derinlemesine saran bir rüyanın içinde, o sırada yaşadıklarımızın “gerçek” olduğundan
çok emin olduğumuz anlar yaşamışızdır. Hatta uyanınca “Rüya sırasında olanları
gerçekten yaşadığımdan o kadar emindim ki ...” gibi sözler söylemişizdir.

Felsefe tarihindeki şüpheci düşünürleri veya şüpheci argümanları incelemenin ve ciddiyetle anlamaya çalışmanın daha genel bir anlamda felsefi yararı
olacağı düşünülebilir. Söz konusu yarar, bu tür irdelemeleri yapmanın bir insanın
zihinsel dünyasında süreç içinde yaratacağı olumlu etkiyle ilgilidir. Yerleşmiş kanılar veya tartışılmadan kabul gören açıklamalar karşısında şüphe duyabilme yetisi olan insanların bu tür işlevlere girmeyenlere göre daha esnek ve açık görüşlü olacakları tahmin edilebilir. Dahası, şüpheci yönleri olan kişilerin, kendilerini karşı
görüşlere ve akıl yürütmelere çekinmeden açmalarından ve radikal sorgulama
alışkanlığı edinmelerinden dolayı, inanç sistemlerinin darbelere daha dayanıklı
ve daha iyi gerekçelendirilmiş bir konuma geleceği de açıktır. Bu durum şüpheciliğin bir epistemolojik görüş olarak doğru olup olmamasından bir parça bağımsız
olup, felsefe alanına ilgi duyanların üzerinde düşünmeleri gereken bir konudur.

Analitik cümleler dünyaya ilişkin yeni gözlemsel bilgi içermezken, sentetik cümleler yüklemleri öznede içerilen bilgilerin ötesine geçen cümlelerdir. A priori - a posteriori ayrımı bilginin nasıl edinildiği ile ilgilidir. Bu iki deyim Latince olup, a priori “deneyimi önceleyen”, a posteriori “deneyimle gelen” anlamlarında kullanılır. A priori bilgi evrensel olarak doğrudur
ancak tek tek deneyimler yoluyla kazanılamaz. Buna karşın, a posteriori bilginin kazanılması için somut deneyim parçaları gerekir. Doğru cevap D'dir.

Descartes gibi felsefecilerin gerçekleştirdiği hâliyle, şüpheciliğin soyut akıl oyunlarından daha büyük ve daha önemli bir kuramsal projeye veya amaca hizmet edebileceğini de rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu noktayı daha iyi değerlendirmek için Descartes’ın içinde bulunduğu toplumsal ve tarihsel konumu anımsamakta yarar görüyoruz. Descartes’ı da kapsayan tarihsel dönem, Orta Çağ’dan çıkışı ve kilise örgütlenmesinin düşünce üzerine koyduğu kısıtlamaların çözülmeye başlamasını temsil eden Modern Dönem’dir (yaklaşık olarak 16-19. yüzyıllar arası).

“Kesin bilgi” için iyi bir aday aritmetik ve geometrik bilgidir. “2+3=5” eşitliğinin (veya önermesinin) doğruluğu ile gözlemsel bir önermenin doğruluğu oldukça farklıdır. Gözemlenebilir olgular rüyalarımızda çeşitli biçimlere ve bileşimlere girebilir. Rüyalarda insanlar uçar, gökyüzü yeşildir, evimize yeni odalar eklenmiş gibidir. Yani rüyalar, fiziksel gerçekliği aynen yansıtmak zorunda değildir. Oysa “2+3” rüyalarımızda bile “9” veya “144” etmez. Rüyalarımızda bile bir karenin üç veya beş kenarı olamaz. O hâlde, güvenilirliği algısal bilgiden çok daha fazla olan matematiksel bilginin, bilgimize temel teşkil edecek kesinliğe sahip olduğu savlanabilir.

Descartes’ın şüphesi yöntemsel şüphe olarak bilinir. Başka bir deyişle, Descartes kendi felsefi kuramını savlayabilmek için şüpheyi bir yöntem olarak kullanmakta ve böylece şüphelenilmeyecek sağlamlıkta bazı fikirlere ulaşmaya çalışmaktadır. Onun vardığı sonuçların ayrıntılarına daha sonraki ünitelerde değineceğiz. Ancak, bu aşamada vurgulamamız gereken ve felsefi önemi büyük olan konu, Descartes’ın şüpheci akıl yürütmeleri belli bir amaca yönelik olarak yapıyor olması ve aslında kendisi bir şüpheci olmamasına karşın, şüpheci argümanları ciddi, nesnel ve tarafsız bir şekilde başarıyla sergiliyor olmasıdır. Bu niteliğin “iyi bir düşünür” olmanın en temel özelliklerinden biri olduğunun altını çizmemiz gerekiyor

Sağduyusal argüman yaklaşımının sahibi olan Moore’un tartışmasının başında gündeme getirdiği önemli bir konu “nesnelerin varlığı” kavramının açıklanması ile ilgilidir. Bu konudaki soru işaretlerini ortadan kaldırmak için, Moore “nesnelerin varlığı” kavramından “zihnin dışında, zaman-mekân içinde var olmayı” anladığını söyler. Bu önemli bir açıklamadır, çünkü bazı düşünürler nesnenin öznel —veya zihinselliğe ait— nitelikler barındırdığını, yani tamamen özneden bağımsız olmadığını düşünmeye eğilimlidirler. Moore’un sözünü ettiği “nesne” ise, sağduyumuza da uygun bir şekilde, fiziksel özelliklere sahip ve zihinden bağımsız niteliğinde bulunmaktadır. Moore’a göre ben “Şu bir kartaldır” önermesini dile getirdiğimde kastettiğim __-mekânın içinde olmak, bizim “var olan nesne” kavramımızın en özsel parçasıdır. Elbette eğer ben, örneğin, şu an bir halüsinasyon yaşıyor ve mavi bir filin havada uçuştuğunu görüyorsam, o zaman —söz konusu “fil” bana ne kadar gerçek görünürse görünsün— öyle bir nesne için “var” nitelemesini kullanamam. Kısacası, Moore’a göre, biz “varlık” kavramını zihinden ve özneden bağımsız şeyler için kullanırız.