EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 17

Moore’a göre, benim şu anda ellerimin var olduğuna ilişkin sunabileceğim sağduyusal argüman şu şekildedir:
BİRİNCİ ÖNCÜL: Bir elimi havaya kaldırıp sallayarak şu sözleri söylüyorum: “İşte bir el”;
İKİNCİ ÖNCÜL: Diğer elimi havaya kaldırıp sallayarak şu sözleri söylüyorum: “İşte başka bir el”;
ÖYLEYSE (“SONUÇ”), Zaman-mekânsal (yani, “fiziksel”) gerçeklik içinde şu anda iki adet el vardır.

Sağduyusal argüman tezleri karşılaşan pek çok insan Moore’un tezlerine sempatiyle bakacaktır. Ancak yukarıda özetlenen argümanın felsefi açıdan kabul edilebilir olup olmadığının akılcı ve nesnel olarak irdelenmesi gerekiyor. Öncelikle, öncül (1)’in gerçekten sağlanıp sağlanmadığı önemli bir soru olarak karşımıza çıkmaktadır. Moore öncüllerde ifade edilen savları bildiğini gerçekten söyleyebilir mi? Şüphecinin bakış açısından ele alındığında, bu bağlamda felsefi sorun yaratan ve çözüm getirmeye çalıştığımız konu, baştan itibaren, zaten nesnelerin varlıklarının bilinmesidir. O yüzden, Moore’un “gösterilmeye çalışılan noktayı” baştan varsaydığı, kısacası döngüsel bir açıklama yaptığı söylenebilir. Döngüsel açıklamalar veya akıl yürütmeler de, doğal olarak, felsefi açıdan çok değerli olmayan argümanlardır. Elbette Moore kendi argümanının veya çıkarımının döngüsel olmadığını iddia edecektir; fakat bu nokta oldukça tartışmaya açık görünmektedir

Günlük yaşamda genel olarak sağduyunun yolunu izlediğimiz söylenebilir. Doğal olarak, sağduyudan saptığımız anlar da olmaktadır; ancak biz insanlar için somut şartların gereklerine uygun hareket etmenin olağan ve normal bir hâl olduğu açıktır. Bu bağlamda ilginç bir nokta, felsefe ve bilimin genelde sağduyuyla, somutlukla veya pratiklikle tam örtüşmeyen alanlar olduğuna dair yaygın bir kanı olmasıdır. Bu konuya “kuram” ve “kuramsal” kavramlarını tartışırken de biraz değinmiştik. Dünyayı anlama çabalarımıza ve dünyaya yönelik yargılarımıza genelde sağduyu egemendir.

Kesintisiz şüphe hâlinde olmak ve sürekli olarak sağlam düşünsel zeminlerini kaybetmek insanların kolayca yapabileceği eylemler değillerdir. Dahası, aşırı şüpheci bir tavrın insana yaşamı içinde çok fazla yararının olmayacağı da bellidir. Öte yandan, dogmatik olmaktan ziyade, zaman zaman da olsa, sahip olduğu fikirlere ve inançlara eleştirel bir tavırla yaklaşan insanların hem bireysel gelişimlerinin daha güçlü olacağı hem de —inanç sistemlerinin genelde yanlışlamaya açık olmasından dolayı— bizi saran dünyanın olgularını bilebilme anlamında da daha avantajlı bir duruma geleceği söylenebilir. Bu elbette epistemolojik boyutta değerlendirilecek bir yarardır. Ancak konuya daha geniş bir açıdan bakmamız da olanaklıdır: Felsefe tarihindeki şüpheci düşünürleri veya şüpheci argümanları incelemenin ve ciddiyetle anlamaya çalışmanın daha genel bir anlamda felsefi yararı olacağı düşünülebilir. Söz konusu yarar, bu tür irdelemeleri yapmanın bir insanın zihinsel dünyasında süreç içinde yaratacağı olumlu etkiyle ilgilidir

Descartes’ı da kapsayan tarihsel dönem, Orta Çağ’dan çıkışı ve kilise örgütlenmesinin düşünce üzerine koyduğu kısıtlamaların çözülmeye başlamasını temsil eden Modern Dönem’dir (yaklaşık olarak 16-19. yüzyıllar arası). Özellikle, Aristoteles’in Hristiyan yorumlarının, bilim de dâhil olmak üzere, düşüncenin türlü alanlarını kontrol altında tuttuğu Orta Çağ’da, nesnel ve bağımsız bir tarzda araştırma yürütmek son derece zordu. Dinsel inançlarla çatışan araştırma sonuçları fazlaca sorgulanmadan devre dışı bırakılıyordu. Bu durumla karşılaştırıldığında, Modern Dönem’in genel toplumsal-psikolojik havasının önemli bir değişime işaret etmekte olduğunu tahmin etmek zor değildir. Modern Dönem düşünürlerinin çoğu, kendileri oldukça dindar kişiler olmakla birlikte, insan aklının kavrama ve keşfetme yeteneğine büyük bir güven duyuyorlardı.

Rüyalarımızda tecrübe ettiğimiz duyusal deneyimlerin yoğun bir gerçeklik etkisi ihtiva etmeleri Descartes'çı bir yerden bakıldığında doğru bilginin en önemli kayağı olarak gösterilebilecek olan duyusal verilerin tutarlılığının sorgulanmasının bir imkanıdır. Şayet gerçek olmadığını bildiğimiz rüyada kurulan duyusal denyim somut dünyadakinden ayırt edilemiyorsa o zmaan somut dünyada kurulan duyusal deneyimin tutarlılığı mutlak değildir.

Descartes’a göre bilgi kaynaklarımızın tümüne şüpheyle yaklaşmak olanaklıdır.

Descartes’ın “yöntemsel şüphe” yolunu seçmesi sıradan bilgilenme yollarını eleştirel bir test ile sınamakta ancak nihayetinde şüphelenilemeyecek bilgilere ulaşmayı hedeflemektedir

Descartes matematik ve bilim alanlarının nesnel bilginin en önemli kaynağı (ve hatta modeli) olduğunu düşünüyor olsa da, şüpheci sorgulamayı ciddiyetle ve sonuna kadar devam ettirmektedir.

Çıkarım, en az bir öncülden hareket edilen ve bir sonuca varılan düşünce zincirine verilen addır.

Tüm insanlar ölümlüdür; Sokrates bir insandır; O hâlde, Sokrates ölümlüdür.” önermesi Tümeden gelimsel bir çıkarımdır.

Moore’a göre, nesnelerin “var olmaları” onların zihnin dışında, zaman ve mekân içinde var olmaları anlamına gelir.

Bu çıkarım bir fikri veya tezi başarıyla savunacaksa; (1) öncüller iyi bilinen önermeler olmalı, (2) sonuç önermesi öncülleri bilgisel olarak aynen tekrarlamamalı ve (3) öncüller sonucu yeterince güçlü bir düzeyde desteklemelidir.

Pragmacılarının (“eylemciler” olarak da anılırlar) vurguladığı önemli bir nokta, bilimin aslında sağduyudan türediği ve ikisi arasında bir uçurumun değil sürekliliğin olduğudur.

‘Dogma’ deyiminin anlamı “belli bir kişi veya topluluk tarafından benimsenen, tartışmadan ve sorgulamadan kabul edilmesi beklenen inanç ya da inanç kümesi” şeklinde verilebilir.

Dünyanın uydusunun ay olduğuna inanıyorum

"Yunanca bir deyim olan logos, biyo-loji, psiko-loji, epistemo-loji gibi disiplin adlarında son ek olarak da yer alır ve “açıklama”, “gerekçe”, “sebep”, “mantık”, “bilim”, “kelam” gibi değişik anlamlara gelir. Logos, en genel anlamıyla, “akla ve akılcılığa ait olan” ile ilintilendirilmiştir."

"Eğer biz insanlar karmaşık ve gelişmiş memeliler olarak diğer tüm canlı türlerinden bir şekilde ayrılıyorsak, bu farklılığın en önemli açıklaması bizim dilsel, kavramsal ve akıl yürütmeye ilişkin yeteneklerle donatılmış varlıklar olmamızdan geçmektedir."

'Şimdi bilgiyi değerli veya arzu edilir kılan üçüncü tür nedene gelelim. Bilgi yalnızca “doğal” ve “araçsal” gerekçelerle değil, kendi içinde ve kendinden dolayı da değerli bir kavramdır. Başka bir deyişle, belli açılardan bakıldığında, bilgi sonuçlarından ve bize sağladığı yararlardan değil, daha dolaysız ve doğrudan bir tarzda değer kazanır ve bizim için önemli konuma gelir.'

"biz bilgi kavramının öznelliğe ya da keyfiliğe yakın olmadığını düşünürüz. Örneğin, ben Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklığın yaklaşık 384400 kilometre olduğunu biliyorum. Bu bilgiyi tuttuğum yer, doğal olarak, belleğim veya zihnimdir. Ancak bu bilginin “benim zihnimde” barınması, onun mutlaka öznel olduğunu göstermez. Bilgi zihnimde tutulsa da, içeriğinin veya doğruluğunun belirlenmesi benim öznelliğimden ve keyfi tercihlerimden bağımsız gerçekleşir. Eğer Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklık gerçekten 384400 kilometre civarındaysa, bunun nedeni kendim veya zihinsellik sahibi olan diğer insanlar değil, evrendeki nesnelerin konumlarıdır diye düşünürüz."

'Doğuştan gelen farkındalıklara ek olarak, vücudun sahip olduğunu varsaydığımız başka ilginç “bilgi” çeşitleri de bulunabilir. Bisiklet binmeyi öğrenen bir insanın veya bir sirk hayvanının bilgisi sözel değil, bedensel bir bilmedir. Benzer bir şekilde yüzmeyi öğrenmenin yolu kitap okumaktan değil, bedeni kullanarak denemeler yapmaktan geçer. Bu bilme türüne de öğrenilmiş bedensel bilme adını verelim.'