EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 16

'İlk olarak, bilgi ve enformasyon kavramlarının dilsel kullanımlarının birbiriyle tam örtüşmediğini belirtebiliriz. Her ne kadar “sahip olma” kavramı hem “bilgi” hem de “enformasyon” için kullanılabilir görünse de, bu iki kullanım arasında önemli farklar da vardır. Enformasyon toplumsal olarak dolaşımda bulunan ve farklı iletişim birimleri arasında aktarılabilen unsurlardır. Bilgi ise, enformasyonla ortak özellikler taşımasının yanı sıra, “bilmek” kelimesinin gösterdiği gibi en temelinde fiil veya eylem kipinde ifade edilebilecek bir zihinsel durumdur. İnsanlar çok sayıda zihinsel faaliyet içinde bulunabilirler: Düşünmek, inanmak, istemek, niyet etmek, özlemek, bilmek, vb. Enformasyon, her ne kadar zihnimizin içinde işleyebileceğimiz bir unsur olsa da, insan bilgisi kavramına genelde atfedildiği şekliyle bir zihin durumu değildir.'

'İnsanın sahip olduğu bilgilerin büyük bir kısmı, eylemsel boyutta yarattıkları sonuçlar ve nedensel ilişkileri nedeniyle değerlidir. Başka bir deyişle, bilgi değerlidir çünkü hem gündelik hem de bilimsel bağlamlarda işe yarar.'

'Biz insanların dünyanın etkilerine bilinçli bir şekilde açık canlılar olmamızın sonuçlarından biri, bilgi edinebilen, bilgi yoluyla karmaşık işler başarabilen varlıklar olmamızdır.'

"Bilişsel sıfatı, genelde, bir “üst düzey zihinsel işlevler yelpazesi” için kullanılır. Bu yelpazenin kapsamındaki işlevlerin en önde gelenleri duyular aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenmedir. Bu işlevlerin tümü, üst düzey zihinselliği gerektiren süreçler içerir."

Epistemolojik çözümlemenin bazı temel kavramları: norm ve normatiflik, önermesel bilgi, önermesel doğru, bilişsellik, inanç, kanıt, epistemolojik gerekçelendirmedir.

Epistemolojinin temel konuları arasında; insan bilgisinin kaynakları, bilginin tanımı ve kavramsal unsurlar, bilginin olanaklılığı, bilginin toplumsal boyutu sayılabilir.

"İnanç deyimini biz genellikle manevi bağlamlarda kullansak da, epistemolojik bağlamlarda bu deyim deneyimsel durumlara yönelik olarak ve genel bir şekilde kullanılmaktadır. Örneğin, epistemoloji kuramcıları açısından, “Türkiye’de doğmuş olduğuma inanıyorum” veya “Çimenlerin yeşil olduğuna inanıyorum” gibi tümceler deneyimsel bilginin irdelenmesi açısından önemli bir şllev barındırmaktadır. Öncelikle, bir inanç, “inanç” etiketini hak edebilmek için, doğru olmak zorunda değildir. İnançlarımızın bir kısmı doğru, bir kısmı ise yanlıştır."

"Bilişsel sıfatı, genelde, bir üst düzey zihinsel işlevler yelpazesi için kullanılır. Bu yelpazenin kapsamındaki işlevlerin en önde gelenleri duyular aracılığıyla algılama, bellek işlevleri, akıl yürütme ve bilgilenmedir. Bu işlevlerin tümü, üst düzey zihinselliği gerektiren süreçler içerir."

"Algısallığımız, bize bilgi sağlayan tek kaynak türü müdür? Gördüklerimiz, duyduklarımız, dokunduklarımız, kokladıklarımız ve tattıklarımız dışında bilgilenmenin başka bir yolu var mıdır? Eğer ben yalnızca görme veya duyma gibi algılar aracılığıyla bilgilenen bir varlıksam, örneğin, “erdem” kavramının bilgisini nasıl edinebiliyorum? Bu, üzerinde düşünmeye değer bir sorudur çünkü biz davranışları gözleyebilsek de, etik (yani, ahlaka ilişkin) nitelikleri duyular aracılığıyla algıladığımızı söylemek garip bir iddia olur."

"“Norm”, en genel hâliyle, “düzenleyici ilke veya kural” kavramına işaret eder. Etik kurallar normatif önermelerin en bilinen örnekleridir. “Hırsızlık yapmak yanlıştır” cümlesi normatif ağırlığı olan bir ifadeye karşılık gelir. Normatif önermelerin işlevlerini ve önemini iyi anlamanın bir yolu, bu tür önermeleri normatif olmayan ifadelerle karşılaştırmaktır. Betimleyici, tasvir edici veya anlatıcı nitelikte olan yani yalnızca bir durumu veya olguyu ileten cümleler, normatif olmayan ifadeler arasında sayılabilir. “Hırsızlık yapmak yanlıştır” cümlesi normatif bir ifade iken, “Büyük şehirlerde hırsızlık oldukça yaygındır” cümlesi ise betimleyici veya sergileyici bir yapıdadır."

"“Önerme” deyimi, kısaca ve kabaca “bir iddiada bulunan bir cümlenin içeriğinde barınan düşünce veya fikir” olarak tanımlanabilir. O hâlde, her cümle bir önerme değildir. “Yaşasın!” veya “Nasıl yani?” ifadeleri gramer açısından birer cümledir ancak bu cümleler birer önerme değildirler. Buna karşın, “Limon sarıdır”, “Geçen hafta çok yoruldum” ve “İzmir Türkiye’nin başkentidir” cümleleri birer önermedir çünkü -doğru ya da yanlış olsunlar- belli bir iddia içermektedirler."

"“Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek için kullanılır. “Tümel” kavramı ise, tikelleri tanımlayan tür adları ve tikellerin edindiği nitelikler için kullanılmaktadır. Örneğin, bu satırlar okuyan insanların her biri, bahçemdeki ceviz ağacı, vazomdaki kırmızı karanfil ve Mars gezegeni tikel birer nesnedir. “insan”, “ağaç”, “karanfil”, "kırmızı” ve “gezegen” ise tümellerdir."

Sorunun Çözümü: "“Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek için kullanılır. “Tümel” kavramı ise, tikelleri tanımlayan tür adları ve tikellerin edindiği nitelikler için kullanılmaktadır. Örneğin, bu satırlar okuyan insanların her biri, bahçemdeki ceviz ağacı, vazomdaki kırmızı karanfil ve Mars gezegeni tikel birer nesnedir. “insan”, “ağaç”, “karanfil”, "kırmızı” ve “gezegen” ise tümellerdir."

Sorunun Çözümü: Sorunun Çözümü: "“Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek için kullanılır. “Tümel” kavramı ise, tikelleri tanımlayan tür adları ve tikellerin edindiği nitelikler için kullanılmaktadır. Örneğin, bu satırlar okuyan insanların her biri, bahçemdeki ceviz ağacı, vazomdaki kırmızı karanfil ve Mars gezegeni tikel birer nesnedir. “insan”, “ağaç”, “karanfil”, "kırmızı” ve “gezegen” ise tümellerdir."

"Felsefecilerin uğraştığı metafizik, esas olarak, gerçekliğin yapısının akılcı yöntemlerle ortaya konulması, “varlık” kavramının aydınlatılması ve varlık alanında egemen olan temel ilkelerin açığa çıkarılması gibi düşünsel işlevleri kapsar. Kısacası, fiziksel bilimlerden farklı olarak metafizik, varlığın kendisiyle ilgilenir."

"Bilgisine ulaşılacak tümellerin (ki bunların değişmeyen şeyler olduğunu söyledik), gözlemlenen dünyanın içinde olamayacağı açıktır. Dünyada domateslerin, insanların, masaların, erdemin, iyiliğin, güzelliğin yalnızca mükemmellikten uzak örnekleri vardır. Dünyamız üzerinde, daha önce de üzerinde durduğumuz gibi, değişim ve bitimlilik esastır. Fakat bir “kavram” bozulup yaşamını sonlandırabilecek bir şey değildir. İnsan bilgisine ve anlayışına temel teşkil eden bu değişmezler için Platon ‘idea’ ve ‘form’ (biçim) deyimlerini kullanmıştır. Örneğin, dünyamızda insanların, atların, ve erdemin örnekleri bulunabilir. Ancak “insan ideası”, “at ideası” ve “iyilik ideası” değişmeyen şeyler olarak doğanın dışında olmalıdır. Değişken dünyamızda bir nesnenin “at” olması, onun “at ideası”nı barIndIrmasI yüzünden mümkündür."

"Aristoteles, Platon’dan farklı olarak, kendi başına var olabilme olgusunu dünyan›n içinde arar. Başka herhangi bir varlığa bağlı olmaksızın var olabilen şeylere verdiği isim “töz” veya “cevher”dir. Aristoteles her tözün iki temel özelliği olduğunu söyler. İlk olarak, tözler bir “bu” olarak gösterilebilir. İkincisi, tözler “ayrı durabilme” özelliğine sahiptirler. Bu ifadeleri örneklerle açıklamaya çalışalım. Belli bir ağaç veya belli bir kaplan gösterilebilir bir “bu”dur. Ancak, şekilsiz çamur veya bir avuç toprak (sınırları belirli bir nesne olma anlamında) bir “bu” değildir. Diğer ölçüte dönersek, örneğin bir insanın bedeni başka hiç bir şeye bağlı olmaksızın evrende var olabilir ancak, örneğin “tendeki yanık” kendi başına var olamaz; ancak bir beden üzerinde varlık kazanabilir."

"Aristoteles, Platon’dan farklı olarak, kendi başına var olabilme olgusunu dünyanın içinde arar. Başka herhangi bir varlığa bağlı olmaksızın var olabilen şeylere verdiği isim “töz” veya “cevher”dir."

"Benim şu ana kadar doğru kabul ettiğim inançların veya önermelerin çok büyük bir bölümü algı yoluyla edindiğim bilişsel unsurlardır. Algı yoluyla gelen bilginin kesinlik içerdiği ve güvenilir olduğu yolunda bir kanımız vardır. Ancak, algının sonucunda oluşan bilgilerin inanç sistemimize temel oluşturma anlamında kesin ve mutlak anlamda güvenilir olduğunu söyleyebilir miyiz? Bu soruya olumlu yanıt vermemiz zordur. Algılarımız bizi, içsel veya dışsal şartlar uygun olmadığı zamanlarda, ciddi oranlarda yanıltabilirler. Uykudan yeni uyandığımızda veya ağır bir ilacın etkisindeyken algıladıklarımız büyük oranda yanlış olabilir. Benzer şekilde, karanlık basmak üzereyken bir nesneye baktığımızda aslında lacivert olan bir nesneyi siyah algılayabiliriz."

"Ben tam şu anda iki elim olduğunu nasıl kanıtlayabilirim? Moore’a göre, benim şu anda ellerimin var olduğuna ilişkin sunabileceğim sağduyusal argüman şu şekildedir: BİRİNCİ ÖNCÜL: Bir elimi havaya kaldırıp sallayarak şu sözleri söylüyorum: “İşte bir el”; İKİNCİ ÖNCÜL: Diğer elimi havaya kaldırıp sallayarak şu sözleri söylüyorum: "İşte başka bir el”; ÖYLEYSE (“SONUÇ”), Zaman-mekânsal (yani, “fiziksel”) gerçeklik içinde şu anda iki adet el vardır. Argümanda, çıkarımsal biçime uygun olarak, bazı “öncüller” ve bir “sonuçtan” oluşan bir iddia sunulmuştur. Eğer bu çıkarım bir fikri veya tezi başarıyla savunacaksa; (1) öncüller iyi bilinen önermeler olmalı, (2) sonuç önermesi öncülleri bilgisel olarak aynen tekrarlamamalı ve (3) öncüller sonucu yeterince güçlü bir düzeyde desteklemelidir. Bu koşulların sağlanıp sağlanmadığını irdeleyelim. Moore’a göre, öncüllerin doğru olmasında bir sorun yoktur çünkü orada belirtilen düşünceler, (1)’de belirtildiği gibi, “kesinlikle bilinen şeylerdir”. (2)’de belirtilen noktanın da sağlandığı kabul edilebilir. Bir insanın elini sallayarak “işte bir el” kelimelerini söylemesi ile bir “nesnel varlık” iddiasında bulunmak tam olarak aynı şeyler değillerdir. Ve son olarak da, (3)’te sözü edilen şart, yani öncüllerin sonucu desteklemesi de sağlanmaktadır. Moore’un deyimlemesi ile, sonuç, öncüllerden kesin bir şekilde çıkmaktadır."