EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 10

Atinalıların son derece haksız bir yargılama sonucu hocasını ölüme mahkûm etmelerinden çok etkilenen Platon, bu gibi olayların yaşanmaması için, devleti yönetenlerin “evrensel ilkelerin bilgisine” yönelmiş kişiler kısaca, “filosofoi”
olması gerektiğini savlamıştır. Bu amaca yönelik olarak Platon’un savunduğu kuram, tümeller kuramı olarak bilinir. Platon’un kuramı kavramların varlıksal ve bilgisel önemini ortaya koyar.

“Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek
için kullanılır

Platon, ideaların veya tümellerin doğanın içinde yer alamayacağını savlar.

Doğadaki bir domates, “domates” olarak varlık alanında belirebiliyorsa,
bunun nedeni değişmeyen ve yok olmayan domates ideası yüzündendir.
Bu, işin ontolojik (yani varlıksal) tarafıdır.

Platon, bizim gündelik kullanımımızdan oldukça farklı bir şekilde, ‘bilgi’
(episteme) sözcüğünü “ideaların bilgisi” olarak ayrı bir statüde tutmuş ve normal
algısal yollardan edinilen bilgi için ‘kanı (doksa) deyimini kullanmıştır.

Aristoteles’e göre, tikel her nesne bir tözdür

Felsefecilerin uğraştığı metafizik, esas olarak, gerçekliğin yapısının akılcı yöntemlerle ortaya konulması, “varlık” kavramının
aydınlatılması ve varlık alanında egemen olan temel ilkelerin açıkça çıkarılması
gibi düşünsel işlevleri kapsar. Kısacası, fiziksel bilimlerden farklı olarak metafizik,
varlığın kendisiyle ilgilenir.

Buna karşın “gerçeklik nedir?” sorusu, çoğunlukla, ontolojik ağırlığı olan bir
soru olarak görülebilir. Gerçekliğin tersi, bu anlamda, görüntü veya görünendir.

Bilginin olanaklılığını, yapısını, kaynaklarını, sınırlarını ve kavramsal bileşenlerini irdeleyen bilim dalı epistemoloji'dir.

Eski Yunan’ın ilk düşünürlerinin işlevlerini farklı kılan çok önemli bir özellik, onların gözlemleyebildiğimiz değişimleri ve olayları açıklarken, efsanelerden ve mitolojiden farklı olarak, tek tek olgulara veya durumlara değil genellemelere başvurmalarıdır.

Demokritus’un başını çektiği “atomcular” ise görünür nesnelerin yapıtaşlarının gözle görünmeyen atomlar olduğunu ve dünyamızdaki her oluşum ve değişimin atomların birleşip ayrılmalarının bir sonucu olduğunu öne sürmüştü.

Bunu daha iyi anlayabilmek için, tikel ve tümel kavramlarını net bir şekilde tanımlayalım. “Tikel”, nesnelerin tekliğini ve kendileri olma durumunu ifade etmek için kullanılır.

“Tümel” kavramı ise, tikelleri tanımlayan tür adlar› ve tikellerin edindiği nitelikler için kullanılmaktadır. ‘Tikel’ deyimi tek tek nesneler, ‘tümel’ ise genel kavramlar için kullanılır.

Epistemolojiyi sistematik bir şekilde uygulayan ve bir alan olarak kimliklendiren ilk düşünür olan Platon’dur.

Deneyimcilik bilginin kaynağının duyu verileri ve algılar olduğunu öne sürer.

Plato bizim gündelik kullanımımızdan oldukça farklı bir şekilde, ‘bilgi’  (episteme) sözcüğünü “ideaların bilgisi” olarak ayrı bir statüde tutmuş ve normal  algısal yollardan edinilen bilgi için ‘kanı’ (doksa) deyimini kullanmıştır.

Aristoteles, Platon’dan farklı olarak, kendi başına var olabilme olgusunu dünyanın içinde arar. Başka herhangi bir varlığa bağlı olmaksızın var olabilen şeylere verdiği isim “töz” veya “cevher” dir.

Metafizik ile ilgili bir diğer deyim “ontoloji”dir. Ontoloji felsefede “varlıkbilim” ve “varlık kuramı” anlamlarında kullanılmaktadır.

“Gerçeklik” kavram› ontolojik bağlamlarda karşımıza çıkar. Felsefede bu kavramın tersi “görünüş” veya “görüntü” dür.

Deneyimciliğin bir diğer önemli felsefi görüş olan olguculuk veya daha yaygın olarak bilinen adıyla, pozitivizm ile önemli bir benzerlik taşıdığı görülür. Pozitivizm, genelde, bilginin gözlemsel temelini vurgulayan ve spekülasyondan ziyade bilimsel yöntemlerin ön plana çıkarılmasına ağırlık veren bir düşünce akımı olarak bilinir.
Pozitivistler de bilgisel bağlamlarda olgusal deneyime büyük önem vermişler ve gerçeküstücü, spekülatif, gizemci yaklaşımları şiddetle reddetmişlerdir. Özetle, bu
iki akımın birbirine yakınlaşma nedeni, karşılarına aldıkları fikirlerde veya akımlarda yatmaktadır.