EPİSTEMOLOJİ - Deneme Sınavı - 1

İnsan ve hayvanların karınlarının acıktığının veya canlarının yandığının kolayca farkında olurlar. Bu tip vb bedensel ihtiyaçların farkındalığa iç durumlara ya da hâllere ilişkin farkındalık denmektedir. Doğru yanıt B'dir. 

1. İç hâllere dair farkındalık

2. İçgüdüsel farkındalık

3.Öğrenilmiş bedensel bilme

Doğru yanıt A'dır.

Biz insanlar karmaşık ve gelişmiş memeliler olarak diğer tüm canlı türlerinden bir şekilde ayrılıyorsak, bu farklılığın en önemli açıklaması bizim dilsel, kavramsal ve akıl yürütmeye ilişkin yeteneklerle donatılmış varlıklar olmamızdan geçmektedir. Bu yeteneklerin veya kapasitelerin tümünü kısaca “logos sahibi olma” ifadesiyle betimleyebiliriz. Doğru yanıt A'dır.

Her ne kadar “sahip olma” kavram› hem “bilgi” hem de “enformasyon” için kullanılabilir görünse de, bu iki kullanım arasında önemli farklar da vardır. Enformasyon toplumsal olarak dolaşımda bulunan ve farklı iletişim birimleri arasında aktarılabilen unsurlardır. Bilgi ise, enformasyonla ortak özellikler taşımasının yanı sıra, “bilmek” kelimesinin gösterdiği gibi en temelinde fiil veya eylem kipinde ifade edilebilecek bir zihinsel durumdur. İnsanlar çok sayıda zihinsel faaliyet içinde bulunabilirler: Düşünmek, inanmak, istemek, niyet etmek, özlemek, bilmek, vb. Enformasyon, her ne kadar zihnimizin içinde işleyebileceğimiz bir unsur olsa da, insan bilgisi kavramına genelde atfedildiği şekliyle bir zihin durumu değildir.

Doğru yanıt D'dir.

Bir bilginin içeriğinin ve doğruluğunun belirlenmesinde insanın öznelliğinden ve keyfi tercihlerinden bağımsız olarak var olması durumunda öznel değil, yani nesneldir. Doğru yanıt D'dir.

Bilgi yalnızca “doğal” ve “araçsal” gerekçelerle değil, kendi içinde ve kendinden dolayı da değerli bir kavramdır. Bilgi sonuçlarından ve bize sağladığı yararlardan değil, daha dolaysız ve doğrudan bir tarzda değer kazanır ve bizim için önemli konuma gelir. Doğru yanıt D'dir.

Bir şeyi bilmek, bir şeye inanmak veya bir şeye niyet etmek öznenin zihinselliği kapsamında gerçekleşen olgulardır ancak inandığımız ve arzu ettiğimiz şeyler konusunda dünyanın fiziksel bir bağlayıcılığı yoktur. Doğru yanıt A'dır.

Felsefi bir görüş olan usçuluk, deneyimcilikten farklı olarak, insan aklının (veya usunun) kendisinin bilginin temel bir kaynağı olduğunu veya bilginin ortaya çıkmasında insan aklının yapısının özsel ve şekillendirici rol oynadığını savunur.

Platon nous’u “ruhun ölümsüz ve akıl içeren kısmı” olarak tanımlar ve bizim gibi sonlu varlıkların işlevleri arasında “tanrısallığa yakın olan işlev” olarak niteler.

Usçuluğun esas olarak deneyimciliğin karşıtı olduğunu söylemek aslında önemli bir ipucu vermektedir. O yüzden, deneyimcilikten hareketle tanımlarsak, “usçu” olarak bilinen felsefeciler bilgimizin tek kaynağının duyu verileri ve algılar olmadığını düşünürler. Daha açık olarak ifade edildiğinde, güvenilir veya kesin bilginin temelinde insan aklının yattığı veya gerçekliğin kavranmasının ancak akıl yoluyla olabileceği tezini ileri süren akıma usçuluk denir.

Usçuluğun esas olarak deneyimciliğin karşıtı olduğunu söylemek aslında önemli bir ipucu vermektedir. O yüzden, deneyimcilikten hareketle tanımlarsak, “usçu” olarak bilinen felsefeciler bilgimizin tek kaynağının duyu verileri ve algılar olmadığını düşünürler. Daha açık olarak ifade edildiğinde, güvenilir veya kesin bilginin temelinde insan aklının yattığı veya gerçekliğin kavranmasının ancak akıl yoluyla olabileceği tezini ileri süren akıma usçuluk denir.

Burada kastedilen “ben”, tahmin edileceği gibi, etten kemikten bir varlık değil, zihinsel boyutta bir var olma durumudur. Başka bir deyişle, kastedilen, zihinsel tözdür. Düşünme işlevi –ki şüphe duyma da buna dâhildir– düşünen bir şeyin olmasını gerektirir. Ve bu şekilde Descartes o bilinen sloganına ulaşır: “Düşünüyorum, o hâlde varım” (Latincesiyle Cogito ergo sum.). Descartes’a göre, insan bilgisinin en sağlam unsuru budur.

İnsanın “gerçekliğini” yalnızca fiziksel kanunlara başvurarak açıklayamayız. insan bedeni elbette fiziksel kanunların etkisi altındadır; ancak akıl sahibi bir varlık olan insan, ahlaki olarak seçim yapma ve karar verebilme kapasitesine de sahiptir. Bedenimiz yer çekimi kanunlarına uymama gibi özgürlüğe sahip olamaz fakat ahlaki yönümüzün açıklaması fiziksel kanunlar yoluyla değil “evrensel ahlaki kanunlar” aracılığıyla yapılabilir. Bu yüzden Kant, aynı Descartes gibi, “ikicilik” (dualizm) olarak da bilinen akımla ilişkilendirilmiştir.

Eğer bir nesne bize belli bir nesne olarak görünebilmişse, bunun nedeni nesnenin bizim sınırlarımıza uygun hâle gelmesidir.

Kant öncelikle analitik ve sentetik cümleler arasında bir ayrım olduğunu söyler. Analitik cümlelerde, cümlenin yüklemi öznede zaten var olan bilgilere yeni bilgi katmaz. Analitik cümlelerden farklı olarak sentetik cümlelerin yüklemleri öznede içerilen bilginin ötesine geçer. Tahmin edileceği gibi, günlük dilde kullandığımız cümlelerin çoğu analitik değil sentetiktir. “Önümde duran kedi siyah renklidir” önermesi sentetiktir çünkü “siyah” özelliği –genel olarak düşünürsek– “önümde duran kedi” kavramının içinde bulunmaz.

A priori bilgi evrensel olarak doğrudur ancak tek tek deneyimler yoluyla kazanılamaz.