BORÇLAR VE ÖZ KAYNAKLARLA İLGİLİ ENVANTER İŞLEMLERİ

Öz kaynaklarla ilgili olarak öne çıkan dönem sonu işlemi ise döneme ilişkin olarak hesaplanan net kârın veya zararın saptanmasıdır.

Varlıkların finansmanında kullanılan borçlar, işletmelerin geçmişteki işlemlerinden doğan ve üçüncü kişilere karşı üstlenmek zorunda kaldıkları yükümlülükler olarak ortaya çıkar.

İşletmelerin para ve sermaye piyasalarından sağladıkları kaynakları (borçları) ifade eden Mali Borçlar, ticari faaliyetlerden doğan Ticari Borçlar, ticari olmayan faaliyetlerden kaynaklanan Diğer Borçlar, ödenecek vergi ve benzeri yasal yükümlülükler, önceki ve cari dönemlerde tahakkuk eden ancak ödeme zamanları net olarak belirlenemeyen yükümlülükleri ifade eden karşılıklar işletmelerin borçları arasında sayılabilmektedir.

Borçlar vadelerine uygun olarak bilançonun pasifinde, bir yıl içinde ödenecek olanlar Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar ve bir yıldan sonra ödenecek olanlar da Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar olarak raporlanır.

Dönem sonlarında yapılan envanter çalışmaları sırasında öne çıkan bazı konular şunlardır:

• Kayıtlarda görülen borçların gerçekten var olup olmadığının saptanması

• Kayıtlarda görülen borç tutarlarının gerçek durumu yansıtıp yansıtmadığının değerlendirilmesi

• Kayıtlarda görülen borç tutarlarının dönem sonu itibariyle değerlerinin belirlenmesi

• Vadesi bir yılın altına düşen uzun vadeli borçların kısa vadeli borçlara aktarılması

Mali borçlar işletmelerin para ve sermaye piyasalarından sağladıkları borçları ifade eder.

Tekdüzen Muhasebe Sistemi'nde mali borçlar hesap grubunda izlenen kalemler şu şekilde özetlenebilir:

• Kısa ve uzun vadeli banka kredileri (banka ve diğer finans kuruluşlarından sağlanan kredilere ilişkin tutarları içeren hesaplar)

• Finansal kiralama işlemlerinden doğan borçlar (kiracıların finansal kiralama yapanlara olan borçlarının izlendiği hesaplar)

• Uzun vadeli kredilerin anapara taksitleri ve faizleri (vadelerine bir yıldan fazla süre bulunmakla birlikte uzun vadeli kredilerin, bilanço tarihinden itibaren izleyen dönem içinde ödenecek anapara taksitleri ile vadesi bir yılın altına düşenleri ve bunların tahakkuk ettiği halde henüz ödenmeyen faizlerini gösteren hesap)

• Çıkarılmış bonolar ve tahviller (tedavüldeki finansman bonoları, banka bonoları, tahviller gibi para ve sermaye piyasası araçları karşılığında sağlanan fonların izlendiği hesaplar)

• Tahvil anapara borç taksit ve faizleri (işletmenin bilanço tarihinden itibaren bir yıl içinde ödenecek tahvil anapara borç taksitleri ile tahvillerin tahakkuk edip de henüz ödenmeyen faizlerinin izlendiği hesaplar)

• Menkul kıymet ihraç farkları (nominal değerinin altında ihraç edilen tahvil, senet vb. diğer menkul kıymetlerin nominal değeri ile satış fiyatı arasındaki farkların gelecek dönemlere ait olan kısmının izlendiği hesaplar)

Mukayyet değer, iktisadi kıymetin defterdeki kayıtlı değeridir. 

Bono kısa vadeli, tahvil ise orta ve uzun vadeli borçlanma senedi olarak kabul edilir.

Gider Tahakkukları hesabı, içinde bulunulan dönemde tahakkuk eden ancak ödemesi izleyen dönemlerde yapılacak giderlerin izlendiği hesaptır.

İşletmelerin gerçekleştirdikleri ticari faaliyetlerden kaynaklanan borçlar vadeleriyle uyumlu olarak bilançonun pasifinde hem kısa hem de uzun vadeli borçlar arasında Ticari Borçlar grupları içinde izlenir.

Tekdüzen Muhasebe Sistemi'nde ticari borçlarla ilgili olarak kullanılan bazı hesaplar şunlardır:

• Satıcılar (işletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların izlendiği hesap)

• Borç senetleri (işletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senede bağlanmış ticari borçlarının izlendiği hesap)

• Borç senetleri reeskontu (bilanço gününde, senetli borçların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere borç senetleri için ayrılan reeskont tutarlarının izlenmesinde kullanılan hesap)

• Alınan depozito ve teminatlar (üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminat niteliğindeki değerlerin izlendiği hesap)

• Diğer ticari borçlar (yukarıdaki hesap kalemlerinin hiç birinin kapsamına alınamayan ticari borçların izlendiği hesap)

Satıcılara olan borçlar Türk Ticaret Kanunu’nun 75. Maddesine göre “itibari değer” üzerinden, Vergi Usul Kanunu’nun 285. Maddesine göre ise “mukayyet değer” üzerinden değerlenir

Borç senetleri Türk Ticaret Kanunu’na göre “itibari değer” ile değerlemeye tabi tutulur. Vergi Usul Kanunu’nun 285. Maddesine göre ise “mukayyet değer” ya da “tasarruf değeri” ölçülerinden biri ile değerlenir.

Reeskont hesaplamalarında iki farklı yöntem kullanılabilmektedir:

• Dış iskonto yöntemi

• İç iskonto yöntemi

Dönem sonlarında işletme kayıtlarında bulunan tüm dövizli hesaplar dönem sonu kurlarıyla değerlemeye tabi tutulur. 

Üzerinden verginin hesaplanacağı tutar Vergi Matrahı olarak adlandırılır.

Dönem Kârı veya Zararı + Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler - Vergi Muafiyetleri ve Vergi İstisnaları = Vergi Matrahı x Vergi Oranı = Vergi Tutarı'dır.

Öz kaynaklar varlıkları finanse etmekte kullanılan ve ortaklara ait olan kaynakları ifade eder. 

Öz kaynaklar kapsamında yer alan hesap grupları şunlardır:

• Ödenmiş sermaye (işletmeye tahsis edilen veya işletmenin ana sözleşmesinde yer alan ve Ticaret Siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı)

• Sermaye yedekleri (hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları ve yeniden değerleme değer artışları gibi sermaye hareketleri dolayısıyla ortaya çıkan ve işletmede bırakılan tutarların izlendiği hesap grubu)

• Kâr yedekleri (kanun, ana sözleşme hükümleri ya da ortaklıkların yetkili organları tarafından alınan kararlar uyarınca dağıtılmamış ya da işletmede alıkonulmuş kârların izlendiği hesap grubu)

• Geçmiş Yıllar Kârları/Zararları

• Dönem Net Kârı/Zararı