ENTOMOLOJİ

Doğal dengeyi bozan etkenleri; doğal afetler, kültür şeklinin değiştirilmesi, orman ve çayır-meraların azalması, zararlılarla bulaşık ithal üretim materyalinin kullanılması, uygun olmayan savaş yöntemlerinin seçilmesi, savaş yöntemlerinin uygun olmayan zamanda veya şekilde uygulanması gibi özetlemek mümkündür. Bu etkenlerden doğal afetlerin dışında olanların tümü insanların neden olduğu etkenlerdir. Son üçü ise tarımsal savaş ile doğrudan ilişkilidir.

Ekonomik zarar eşiği (EZE) herhangi bir zararlının artan popülasyonu karşısında ekonomik zarar seviyesine ulaşmadan popülasyonunu düşürme girişimlerinin gerekli olduğu noktadır. Bu popülasyon yoğunluğunda savaş için harcananlarla, savaş sonucunda elde edilecek ürünün değeri eşittir. Diğer bir deyişle EZE, ekonomik açıdan zararlının kültür bitkisi üzerinde bulunmasına izin verilebilecek en yüksek popülasyon yoğunluğudur. Bu yoğunluğun üzerindeki popülasyon seviyesi ürüne ekonomik düzeyde zarar verecektir. Bu eşik, zararlıya karşı uygulanacak savaşın sadece ekonomisi açısından değil, aynı zamanda yararlı türlerin doğada varlıklarının korunması bakımından da önemlidir. Zararlı popülasyonlarının EZE civarında tutulmasıyla hem zararlı türün hem de onunla geçinen yararlı türlerin doğada korunması sağlanmış olur. EZE’nin bu ikinci gereği günümüz tarımsal savaş anlayışında önemli bir yere sahiptir. Çünkü ekosistemde tüm unsurların korunması önemli bir esas olup, tarımsal savaş çalışmalarında mümkün olduğunca bu unsurların birbirleriyle olan ilişkilerinden yararlanmak gereklidir.

Maliyet/Potansiyel yarar oranı zararlılara karşı savaşın ekonomisi ile ilgili bir diğer kavramdır. Bu oranda pay, zararlıya karşı uygulanacak savaşın maliyetini, payda ise savaş sonunda üründe sağlanacak potansiyel yani beklenen yararın parasal değerini gösterir. Bu oranda payda ne kadar büyükse savaşın o kadar ekonomik ve kârlı olduğu anlaşılır. Örneğin bir zararlıya karşı savaşta bu oran 1/10 ise savaşın kârlı olduğu, yani savaş için sarf edilecek bir birime karşılık 10 birim kâr sağlanacağı anlaşılır. Eğer bu oran 1/1 ise savaş masrafları ile elde edilen ürünün değeri eşittir ve bu durumda uygulanacak savaş hiç kâr getirmeyecektir.

Ürünün ekonomik değeri yüksek ise zararlı böceklerin bu ürünlerdeki EZE değeri düşük olmalıdır. Örneğin Beyazsinek için EZE değeri sebzelerde 1-2 nimf/yaprak iken pamukda 10 nimf/yaprak’tır. Çünkü sebzeler pamuğa oranla ekonomik değeri daha fazla olan ürünlerdir. Aynı şekilde domateslerde zararlı Yaprakbiti’nin EZE değeri sera domateslerinde düşük iken, tarla domateslerinde veya sanayi domateslerinde daha yüksek olmalıdır. Çünkü sera domateslerinde ürünün değeri daha yüksektir.

İkinci Dünya Savaşından sonra, sentetik olarak üretilen pestisitlerin kullanımı, diğer mücadele metotlarına göre daha pratik, başarılı ve ekonomik olmuştur. Bu nedenle üretimleri ve kullanımları hızlı bir şekilde artmıştır. Ancak sentetik kimyasalların kullanımı yaygınlaştıkça neden olduğu sorunlar artmaya başlamıştır. Bunların başında doğal dengenin bozulması, ilaçlara karşı zararlıların direnç kazanması, dayanıklı ırkların meydana gelmesi, uygulandığı ürünlerde kalıntı problemlerinin görülmesi gelmektedir.

EZY’nin amacı, “sürdürülebilir ürün yetiştirilmesini garanti altına almak, zararlıların sebep olduğu kayıpları minimize etmek, zararlı popülasyonlarını en yüksek ekonomik kazanç sağlayacak seviyede tutmak, çiftçilerin diğer amaçlarını karşılamak, pestisitlerin insanlar, hayvanlar ve çevre üzerindeki risklerini en aza indirmek için çok yönlü taktiklerin iyi bir koordinasyon içinde kullanılması” şeklinde
ifade edilmektedir.

Zararlı popülasyonlarını tamamen ortadan kaldırarak ekonomik kazanç sağlamak, ilk olarak doğal dengeye zarar vereceği için EZY'nin bir amacı olmaktan uzaktır.

EZY çalışmalarında öncelikle ele alınan çevre direncinin arttırılması, zararlılara karşı dayanıklı bitki çeşit ve varyetelerinin yetiştirilmesi, bitkinin sağlıklı ve kuvvetli bünyeli yetiştirilmesi için gerekli kültürel önlemlerin uygulanması, zararlıların popülasyonlarının düşürülmesini sağlayan mekaniksel ve fiziksel savaş yöntemlerinin uygulanması ve doğal düşmanların zararlılar üzerinde etkinliklerini arttırıcı önlemlerin alınması gibi çalışmaları içerir. EZY’de ilaç kullanımı en son ele alınacak bir yöntemdir ve bu da çevreye etkisi en düşük düzeyde olan ilaçların, yani spesifik ilaçların seçilmesi, uygun doz, uygun zaman ve uygun şekilde kullanılması ile en düşük düzeyde tutulur.

EZY’nde yalnızca zararlıların değil ve zararlılarla birlikte doğal düşmanların düzenli gözlem ve sayımlarla takip edilmeleri gereklidir.

Bir kültürde ana zararlı bölgeye ve mevsime göre değişir. Örneğin pamuklarda Çukurova’da beyazsinek, Ege Bölgesi’nde yaprak bitleri ana zararlı durumdadır. Yine aynı şekilde örneğin elma bahçelerinde ilkbahar aylarında Elma ağkurdu, yaz aylarında da Elma içkurdu ana zararlı durumundadır.

Pestisitler içinden öncelikle biyopestisitler öncelikli olmak üzere, mümkün olduğunca etki spektrumu dar olan ve hatta selektif ilaçlar kullanılmalıdır. Böylece ilaçlamalardan doğal düşmanların çok az etkilenmeleri ve dolayısıyla doğal dengenin korunması sağlanarak zararlılara karşı çevre direncinden yaralanılmış olur. Aynı zamanda ilaçların insanlar ve çevreye olumsuz etkileri en düşük düzeyde tutulmuş olacaktır.

Böceklerle savaşta temel ilke, insan ve çevre sağlığı göz önünde tutularak, doğal dengeyi olabildiğince bozmadan zararlı böcek popülasyonlarını mümkün olduğunca uzun süre ekonomik zarar seviyesinin altında tutmaktır. Doğru cevap D'dir.

Doğal denge, bir kefesinde zararlıların diğer kefesinde de yararlıların bulunduğu bir teraziye benzetilebilir. Dışarıdan herhangi bir müdahale yapılmadığı sürece bu terazi sürekli dengededir. Bu durumda zararlı ve yararlıların popülasyon yoğunlukları denge halinde olup bunun düzeyi de genelde ekonomik zarar eşiğinin altındadır. Doğru cevap A'dır.

Doğal dengeyi bozan etkenleri doğal afetler, kültür şeklinin değiştirilmesi, orman ve çayır azalması, zararlılarla bulaşık ithal üretim materyalinin kullanılması, uygun olmayan savaş yöntemlerinin seçilmesi, savaş yöntemlerinin uygun olmayan zamanda veya şekilde uygulanması gibi özetlemek mümkündür. Bu etkenlerden doğal afetlerin dışında olanların tümü insanların neden olduğu etkenlerdir. Doğru cevap E'dir.

Ekonomik zarar eşiği herhangi bir zararlının artan popülasyonu karşısında ekonomik zarar seviyesine ulaşmadan popülasyonunu düşürme girişimlerinin gerekli olduğu noktadır. Bu popülasyon yoğunluğunda savaş için harcananlarla, savaş sonucunda elde edilecek ürünün değeri eşittir. Diğer bir deyişle EZE, ekonomik açıdan zararlının kültür bitkisi üzerinde bulunmasına izin verilebilecek en yüksek popülasyon yoğunluğudur. Doğru cevap C'dir.

Bazı böcek türlerinin bireyleri tek başlarına kültür bitkilerinde özemli zararlara neden olamasalar da kısa sürede çok sayıda döl verebilir ve önemli ekonomik kayıplara neden olabilirler. Örneğin üreme gücü yüksek olan thrips için tütünde EZE değeri 5 birey/yaprak’tır. Beyazsinekler özsu emerek yaptıkları zararın yanında tatlımsı madde salgılamaları nedeniyle fumajine, bitki virüs hastalıklarını bir bitkiden diğerine taşıyarak virüs hastalıklarının artmasına neden olmaları yüzünden bitkilerde ağır zararlar meydana getirirler. Doğru cevap B'dir.

Önceden tahmin ve erken uyarı çalışmalarında genelde üç ayrı yöntemden yararlanılır ve genel olarak bunlardan bir arada yararlanılarak doğru sonuçların alınmasına çalışılır. I-II ve III numaralı yöntemler bir arada kullanılmalıdır. Doğru cevap D'dir.

Zararlıların fizyolojik faaliyetleri belirli bir sıcaklıktan itibaren başlar. Bu sıcaklığın altında uyuşuk durumdadırlar. İşte fizyolojik faaliyetlerin başladığı sıcaklık derecesine o zararlının gelişme eşiği adı verilir. Doğru cevap C'dir.

Sentetik kimyasalların kullanımı yaygınlaştıkça neden olduğu sorunlar artmaya başlamış-tır. Bunların başında doğal dengenin bozulması, ilaçlara karşı zararlıların direnç kazanması, dayanıklı ırkların meydana gelmesi, uygulandığı ürünlerde kalıntı problemlerinin görülmesi gelmektedir. Doğru cevap A'dır.

EZY anlayışı, programları ve uygulamalarında amaç; öncelikle çevre direncinin arttırılması ve buna rağmen zararlı popülasyonları ekonomik zarar eşiğinin üzerinde ise selektif (seçici) ilaçlar kullanılarak zararlı popülasyonunun düşürülmesidir. Bu anlayış ve uygulamalar zararlılara karşı ilaç kullanımını en düşük düzeyde tuttuğundan insan ve çevre sağlığı da büyük oranda korunmuş olmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Sebze yetiştiriciliğinde örneklemeler haftada bir kez yapılmalı ancak döl süresi kısa olan, hızlı çoğalan zararlılarda  bu aralık daha kısa (3-4 gün) tutulmalıdır.Doğru cevap C'dir.