Tarımda Zararlı Akar ve Nematodlar

Parazitik: Yaşamını devam ettirebilmesi için üzerinde beslenmesi gereken konukçuya gereksinim duyan canlı.

Idiosoma’nın ön kısmında yer alan gnathosoma akarların beslenme için kullandıkları ağız parçalarının yer aldığı bölüm olarak adlandırılır. Akarlar ısırıcı veya sokucu - emici ağız parçalarına sahiptirler. Ağız ana hatları ile bir çift chelicera ve 1 çift palpusdan oluşmuştur. Ağız parçaları gaga gibi ileri uzamış bir görüntü oluştururlar. Ağız parçalarından ilki beslenilecek materyalin kesilmesi ve delinmesi işini üstenirken diğeri materyalin tutulması ve hissedilmesi işini üstlenmiştir. Akarların palpusları segmentli olup sayıları 6 adete kadar çıkmaktadır.

Akarlar yumurta ile döllemli (amphigonie) ve döllemsiz (parthenogenesis) olarak üreme yeteneğine sahiptirler. Döllemli yumurtalardan dişi ve erkek bireyler meydana gelirken; döllemsiz yumurtalardan yalnızca erkek bireyler meydana gelir (arrhenotokie). Akarlar yumurta döneminden ergin olana kadar farklı biyolojik dönemler geçirirler. Yumurtanın açılmasından sonra ilk olarak 3 çift bacaklı larva, daha sonra 4 çift bacaklı protonimf ve deutonimf dönemleri meydana gelir. Akar deutonimf döneminden sonra son defa deri değiştirerek ergin olur. Akarlar yumurta ile larva dönemi arası hariç diğer dönemler arasında bir sonraki döneme geçmeden önce belirli bir süre durgun dönem geçirirler.

Durgun dönem: Akarın bir sonraki biyolojik döneme geçiş için fizyolojik ve morfolojik değişikliklerin gerçekleştiği hareketsiz süreç.

Akarlar yumurta ile döllemli (amphigonie) ve döllemsiz (parthenogenesis) olarak üreme yeteneğine sahiptirler. Döllemli yumurtalardan dişi ve erkek bireyler meydana gelirken; döllemsiz yumurtalardan yalnızca erkek bireyler meydana gelir (arrhenotokie).

Polifag: Bir çok tür besin ile beslenen canlılar

Palizat parankiması: Bol klorofil içeren fotosentez yapmakla görevli yaprak katmanı

Avcı akarlar morfolojik olarak uzun bacaklı, hızlı hareket eden, iyi gelişmiş dorsal ve ventral plakaları bulunan, ağız parçaları avları ile beslenecek biçimde özelleşmiş türlerdir. Bu akarlar toprakta yaşayan küçük arthropod ve nematodlardan, toprak üzerinde yaşayan fitofag akarlara kadar farklı taksonomik gruplara ait kanatlı ve kanatsız yumuşak vücutlu böcek türleri ile beslenme ve üreme yeteneğine sahiptirler.

Ava özelleşme: Avcının beslenme açısınında belirli bir cins veya türü yeğlemesi

Kültür bitkilerinde zararlı akarlar ile savaşta günümüzde en yoğun kullanılan yöntemlerin başında kimyasal savaş gelmektedir. Kimyasal savaşta akarlara karşı kullanılan tarım ilaçları akarisit olarak adlandırılır ve özelliklerine göre farklı şekillerde sınıflandırılırlar.

Akarisitler, zararlı akarın tüm dönemlerine karşı etkili olabileceği gibi yalnızca bir biyolojik dönemine karşı da etkili olabilir. Akarisitlerin dışında bazı insektisit ve fungusitlerde akar öldürücü özellik göstermektedir. Akarisitler akarlarda kontak ve mide zehiri olarak etkili olmaktadırlar. Akarlar kısa gelişme ve yüksek üreme güçlerinden dolayı kısa sürede çok fazla sayıda döl vermektedirler.

Akarisit: Yalnızca akar öldürücü özelliğe sahip tarım ilacı

Stomanın içerisinde bitki özsuyunun emilmesini sağlayan iğne şeklinde stilet bulunur. Nematodlar stiletleri yardımı ile bitki dokularını delerek bitki öz suyunu emerler. Tylenchidae familyasına bağlı türlerde stiletin alt kısmında 3 adet stilet tokmakçığı ile özefagusa açılan ince bir stilet kanalı bulunur. Stiletin hareketini sağlayan kaslar bu tokmakçığa ve dudak bölgesine bağlıdırlar.

Stilet: Bitki paraziti nematodların baş kısmında bulunan ve bitkinin özsuyunu emmeye yarayan delici iğne.

Nematodlarda özel bir solunum ve dolaşım sistemi bulunmaz. Vücut boşluğunda bulunan sıvı sayesinde hem dolaşım hem de solunum işlevi yerine getirilir.

Bitki paraziti nematodlar beslenme özellikleri ve biyolojilerine göre üç gruba ayrılırlar.

1. Endoparazit Nematodlar: Bitki dokuları içerisinde gelişmelerini tamamlayan ve yumurta bırakan nematodlardır. Genellikle bitki köklerinde yaşarlar bazı türler ise bitkilerin sap, gövde, yaprak, çiçek ve tohumlar içerisinde yaşar ve beslenirler.

2. Yarı Endoparazit Nematodlar: Bu gruba giren nematodlar başlarını konukçu bitkilerin dokuları içerisine sokarak beslenir ve bu şekilde yaşamlarını sürdürürler. Yumurtalarını bitki dokusu dışına bırakırlar.

3. Ektoparazit Nematodlar: Bu nematodlar kök sisteminin dışında, toprakta serbest olarak yaşarlar.

Bitki paraziti nematodlar genellikle ayrı eşeyli oldukları için döllenmiş yumurta ile çoğalırlar. Partenogenetik çoğalma ise çok az görülür. Nematodların yumurtaları genellikle oval veya küre şekilli olup, saydamdır. Yumurtalar bırakıldıktan kısa bir süre sonra embriyo gelişmeye başlar ve birinci larva dönemi yumurta içerisinde tamamlanır. Genellikle ilk deri değiştirme yumurta içerisinde gerçekleştirilir ve ikinci larva döneminde yumurtadan larvalar çıkar. Larvalar genellikle 4 deri değiştirdikten sonra ergin olurlar.

Kökur nematodlarının en önemli konukçuları arasında; domates, patlıcan, fasulye, hıyar, patates, şeker pancarı, pamuk, tütün, biber, havuç, ıspanak gibi sebzeler ve muz, şeftali, erik, incir, dut gibi çok yıllık meyveler yer almaktadır.

Nematodlar köklerde urlanmaların oluşmasına sebep olurlar köklerde meydana gelen bu urlanmalar en karakteristik zarar şekilleridir.

H. avenae grubu içinde yer alan nematodların en önemlileri H. filipjevi, H. mani, H. bifenestra, H. iri, H. hordecalis ve H. latipons’dur.

Bitki paraziti nematodlar ile mücadele kullanılan ve nematod öldürücü kimyasal maddelere “nematisit” adı verilir.

Fumigant: Uygulama sonrası gaz haline geçen tarım ilacı.

Nematisitler sistemik ve kontak etkili olabilirler. Nematisitlerin pahalı olması nedeni ile genellikle çok geniş alanlarda kimyasal mücadele ekonomik değildir. Bu nedenle sera vb. birim alandan yüksek gelir elde edilebilen dar alanlarda kimyasal mücadele daha yaygın ve etkin olarak uygulanmaktadır.