ENTOMOLOJİ - Deneme Sınavı - 3

Hermafrodit üreme, aynı bireyin bünyesinde hem erkeklik ve hem de dişilik cinsel hücrelerinin olması ve bunların yavruları meydana getirmesidir. Böceklerde çok nadir görülür.

Neometabol başkalaşımında yavruların ergin hale geçebilmeleri için bir veya iki uyuşuk ara dönem geçirilmesi gereklidir. Kanat taslakları oldukça geç dönemlerde ortaya çıkar. Bu şekildeki başkalaşıma örnek olarak Thripsleri, beyazsinekler ve kabuklubitler üstfamilyasını (sadece erkekleri) gösterebiliriz.

Tam başkalaşım geçiren böceklerin yavrularına “larva”, yarı başkalaşım geçiren böceklerin yavrularına da “nimf” adı verilir.

Bacaksız larvalarda hiç bacak yoktur. Halkalı solucanlar gibi kasılarak hareket ederler. Bazıları sıçrama yeteneğindedir. Kapalı yerlerde yaşadıkları için gözleri yoktur. Bazılarında baş ufalmış veya yok olmuştur.

Birçok sinek familyasında fıçı pupa (Pupa coarctata) tipi pupa vardır. Böcek ergin hale gelince, fıçının uç kısmındaki kapak şeklinde kısmı iterek dışarıya çıkar. Sadece sineklerde görülen ve son larva derisinin sertleşmesiyle oluşan bu pupa tipine özel olarak “puparium” adı da verilir.

Böceklerin yaşamları boyunca geçirdikleri dönemlerinin her birine (yumurta,
larva veya nimf, pupa ve ergin) biyolojik dönem denir. Tam başkalaşım geçiren
böceklerde bu dönemlerin sayısı dört, diğer böceklerde ise bu sayı üçtür.

Bir böceğin yumurta döneminden tekrar ilk yumurtasını bırakmasına kadar geçen süreye  döl denir.

Yumurta bırakılmak için dışarıya itilirken sperm kesesinin önünden geçer. Sperm kesesi içerisinde bulunan spermlerin küçük bir kısmı yumurtaya doğru itilir. Yumurtanın tepe kısmında bulunan bir delikçikten giren birçok spermden sadece bir tanesi, büyük bir olasılıkla yumurtaya giren ilk sperm yaşamasına de­vam eder, diğerleri hemen ölür. Çiftleşme kural olarak penisin, dişi organa ulaşmasıyla meydana gelir. Bazı bö­ceklerde sperm ya doğrudan doğruya dişideki sperm kesesi içine boşaltılır ya da birçoğunda olduğu gibi daha sonra kendileri sperm kesesi içine girer. Birçoğunda, spermler, spermatofor içinde dişiye ulaştırılır. Spermatofor: Erkeğin yardımcı bezleri tarafından salgılanan sert bir kabukla örtülü, içerisinde spermlerin bulunduğu bir kese ya da pakettir. Bu paket penis tarafından çiftleşme sırasında dişinin içerisine itilir. Çiftleşmede her iki eşeyde de görülen yardımcı çiftleşme organları birbirine sıkıca uyacak şekildedir. Bu organlarda meydana gelecek bir değişiklik, çiftleşme­yi başarısız kılar. Bu nedenle böceklerde kesin tür tanılanmasında en çok bakılan ve taksonomik özellik açısından en çok güvenilen organlar çiftleşme organlarıdır. Çiftleşme süresi bazı kelebeklerde saatlerce sürmesine karşılık, sineklerde birkaç saniye ile sınırlıdır. Çiftleşme sayısı, genellikle, çiftleşme süresi kısa olan türlerde çok, uzun alanlarda ise azdır. Ayrıca uzun yaşayan türlerde bu sayı fazla, kısa ya­şayanlarda yalnız bir defadır.

Ovipar (=Yumurta bırakma): Gelişme olgunluğuna ulaşan yumurtaların
dişi tarafından vücut dışına bırakılmasına denir. Yumurta bazen ana tarafından
belirli bir süre taşınır. Hamamböceklerinde çok sayıda yumurta
“ootheca” denilen koruyucu bir torba içinde abdomenin sonunda taşınabilir.
Ancak yumurtaların gelişmesi her zaman böcek vücudunun dışında
olur. Böceklerin büyük çoğunluğu yumurta bırakarak çoğalır.
2. Ovovivipar (=Yarı gelişmiş yavru bırakma): Bazı kabuklubitlerde görülür.
Bunlarda yumurta annenin karnında açılır ve daha sonra dışarıya bırakılır.
3. Vivipar (=Canlı doğurma): Yumurta anne karnında açılıp daha sonra dışarıya
bırakılır. Bu tür canlı doğurma içinde eğer larva dönemine kadar geliştirilip
dışarıya çıkarılıyorsa buna “larvipar”, eğer yavru pupa olarak dışarıya
çıkıyorsa, buna da “pupipar” denir. Özellikle larva doğurma, yumurta bırakma
ile çoğalma dışında bazı döllemsiz üreyen böceklerde ikinci sırada
görülen çoğalma şeklidir.

Bazı türlerin kışı yumurta döneminde geçirmesi halinde, yumurtadan larvanın çıkması için, bunların kesinlikle kış soğuğuna maruz kalması gerekir. Bu olaya “yumurta diyapozu” da denir. Diyapoz: Dinlenme veya duraklama anlamındadır. Değişik böceklerde bütün gelişme dönemleri için duraklama görülebilir. Ancak bu olayın bitmesi için böceğin içsel değişimlerinin de tamamlanması gerekir.

Döllemsiz üreme (=Parthenogenesis) Döllenmemiş yumurtayla üremedir. Yusufçuklarda ve değişikkanatlılar takımlarında görülmez. Üç ayrı üreme tipi vardır.

a) Arrhenotokie: Dişi böceklerin bırakmış oldukları döllemsiz yumurta­lardan sadece erkek yavrular meydana gelir. Balarıları ve beyazsinekler gibi bazı böcek familyalarında bulunur.

b) Thelytokie: Döllemsiz yumurtalardan sadece dişi yavrular meydana ge­lir. Örnek olarak bazı değnek çekirgesi türlerini gösterebiliriz.

c) Amphitokie: Döllemsiz yumurtalardan her iki cinsiyette de yavru mey­dana gelebilir. Bu tipe örnek olarak Saga cinsine bağlı çekirgeleri göste­rebiliriz.

Döllemli ve döllemsiz dışında bazı üreme şekilleri de vardır. Bunlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.

Ergin olmak için, bir böceğin geçirdiği değişikliklere başkalaşım adı verilir. Fakat bütün böcek takımlarında aynı şekilde başkalaşım görülmez. Bunlar oluşları ba­kımından beş kısma ayrılabilir.

1) Ametabol (=Başkalaşımsız): Yavrular tam anlamı ile ergine benzer. Ergin­lerden farkı, eşeysel organların tam gelişmemiş olmasıdır. Sadece bir deri değiştirerek ergin döneme geçer. Bu başkalaşım şekli kanatsız böcekler alt­sınıfında görülür.

2) Neometabol: Bu başkalaşımda yavruların ergin hale geçebilmeleri için bir veya iki uyuşuk ara dönem geçirilmesi gereklidir. Kanat taslakları olduk­ça geç dönemlerde ortaya çıkar. Bu şekildeki başkalaşıma örnek olarak Thripsleri, beyazsinekler ve kabuklubitler üstfamilyasını (sadece erkekleri) gösterebiliriz.

3) Hemimetabol (=Yarı başkalaşım): Yavruların ergine benzemesine karşın kanatları yoktur ve vücut bölümleri erginden oldukça küçüktür. Yavrula­rı geliştikçe kanatlar belirir ve bölümler arasındaki orantı normale döner. Gerçek pupa dönemi yoktur. Bu başkalaşıma örnek olarak çekirgeleri, de­ğişik ve eşkanatlı böcek takımlarını gösterebiliriz.

4) Holometabol (=Tam başkalaşım): Bu başkalaşım şeklinde yavrular, ergin olmadan önce gerçek bir pupa dönemi geçirir. Bu dönemde larvanın iç or­ganları kaynaşarak ergine benzemeğe başlar. Bazı böcek türlerinde ise son larva döneminde dış kanat taslağı görülür. Bu nedenle bunlara pupa öncesi dönem anlamına gelen “Prepupa dönemi” de denir.

5) Hypermetabol (=Çok şekilli başkalaşım): Az sayıda da olsa bazı böcek fa­milyalarında olduğu gibi değişik yapıdaki birbirine benzemeyen larva dö­nemleri arasına bir de yalancı pupa döneminin karıştığı ve larva dönemle­rinin dış görünüm olarak birbirine benzemediği başkalaşım şeklidir.

Larva tipleri

Tam başkalaşım gösteren böcek larvaları dört tipe ayrılabilir.

1) Kampodeid larva: Bu tip larvaların bir çift anten ve üç çift göğüs bacağı var­dır. Genellikle hızlı hareket kabiliyetine sahiptirler. Abdomen sonunda cerci bulunur. Bazı kınkanatlı ve sinirkanatlı böceklerin larvaları bu tiptedir.

2) Manas tipi larva (kadı lokması): Bu tip larvanın şişman ve silindirik yapılı vücudu kıvrık olarak durur. Üç çift göğüs bacağı vardır. Vücutlarına oranla bacakları çok küçük kaldığı için diğer larva tiplerindeki bacaklar gibi bunlar tam olarak yürüme işini yerine getiremez. Genellikle toprak içerisinde yaşa­yan bu larvalar, bitkisel ve bozulmuş hayvansal maddeleri yer. Bu tipe en iyi örnek kınkanatlılar takımının Scarabaeidae familyasına ait böceklerdir.

3) Bacaksız larva: Bu tip larvalarda hiç bacak yoktur. Halkalı solucanlar gibi kasılarak hareket ederler. Bazıları sıçrama yeteneğindedir. Kapalı yerlerde yaşadıkları için gözleri yoktur. Bazılarında baş ufalmış veya yok olmuştur.

4) Tırtıl: Vücut ince uzun ve üç çift göğüs bacağından başka abdomende de bacakları bulunur. Bundan dolayı bacaklarını yürüme işinde çok iyi kulla­nırlar. Bu tipi üçe ayırmak mümkündür.

a) Gerçek tırtıl: Üç çift göğüs bacağından başka, abdomenin 3, 4, 5 ve 6. bö­lümlerde birer çift abdomen bacağı (toplam dört çift yalancı bacak) ve ay­rıca son bölümde de bir çift (anal bacak) bulunur. Toplam sekiz çift bacağa sahiptir. Geometridae familyası dışındaki kalan bütün kelebeklerin larvala­rı bu tiptedir.

b) Mühendis tırtıl: Üç çift göğüs bacağından başka ve ayrıca karın bölmeleri­nin sadece altıncı ve dokuzuncusunda birer çift bacak bulunur. Hepsi beş çifttir. Kelebeklerden sadece Geometridae familyası tırtılları bu tiptedir. Abdomende sadece iki çift bacak olmasından dolayı kendini ileriye atıp çekmesini ölçüm yapan mühendislere benzetildiği için bu isim verilmiştir.

c) Yalancı tırtıl: Üç çift göğüs bacağından başka, abdomende toplam 6-8 çift bacak bulunur. Bunların ilki ikinci karın bölümündedir. Bu durumda gö­ğüs bacakları ile karın bacakları arasında sadece bir boş bölüm vardır. Ger­çek tırtıllarda ise iki bölme boştur. Bazı arılarda görülür.

Tam başkalaşım gösteren böcek larvaları dört tipe ayrılabilir.

1) Kampodeid larva: Bu tip larvaların bir çift anten ve üç çift göğüs bacağı var­dır. Genellikle hızlı hareket kabiliyetine sahiptirler. Abdomen sonunda cerci bulunur. Bazı kınkanatlı ve sinirkanatlı böceklerin larvaları bu tiptedir.

2) Manas tipi larva (kadı lokması): Bu tip larvanın şişman ve silindirik yapılı vücudu kıvrık olarak durur. Üç çift göğüs bacağı vardır. Vücutlarına oranla bacakları çok küçük kaldığı için diğer larva tiplerindeki bacaklar gibi bunlar tam olarak yürüme işini yerine getiremez. Genellikle toprak içerisinde yaşa­yan bu larvalar, bitkisel ve bozulmuş hayvansal maddeleri yer. Bu tipe en iyi örnek kınkanatlılar takımının Scarabaeidae familyasına ait böceklerdir.

3) Bacaksız larva: Bu tip larvalarda hiç bacak yoktur. Halkalı solucanlar gibi kasılarak hareket ederler. Bazıları sıçrama yeteneğindedir. Kapalı yerlerde yaşadıkları için gözleri yoktur. Bazılarında baş ufalmış veya yok olmuştur.

4) Tırtıl: Vücut ince uzun ve üç çift göğüs bacağından başka abdomende de bacakları bulunur. Bundan dolayı bacaklarını yürüme işinde çok iyi kulla­nırlar. Bu tipi üçe ayırmak mümkündür.

Böceklerde kesin tür tanılanmasInda en çok bakılan ve taksonomik özellik açısından en çok güvenilen organlar çiftleşme organlarıdır.

Taksonomi: Bir canlının sınıflandırmadaki yerinin belirlenmesidir.

Ovipar (=Yumurta bırakma): Gelişme olgunluğuna ulaşan yumurtaların dişi tarafından vücut dışına bırakılmasına denir.

Böceklerde genel olarak yumurta veya yavrular besin maddelerinin en çok bulunacağı bir zamanda bırakılır. Birçoğunda tüm yaşam boyunca tüm yumurtalar bir defada bırakılırken bazılarında tek tek bırakılabilir.