ENGELLİLERLE SOSYAL HİZMET

Sosyal adalet, insan hakları, kolektif sorumluluk ve farklılıklara saygı sosyal hizmetin odağını oluşturan ilkelerdir. Sosyal hizmet mesleğini diğer yardım sağlayıcı mesleklerden ayıran temel özelliklerden birisi farklılıklara saygıdır. Bu nedenle engelliliğe bakış, istihdam ve sosyal güvenlik konusu farklılığa saygı bağlamında ele alınması gereken kavramlardır.

Engellilerin istihdamı konusundaki politikaların yetersizliği, engellilerin istihdamdan önce yeterince eğitilememeleri, engellilerin eğitim ve vasıf düzeylerinin düşük olması, genel olarak toplumun engellilere yönelik önyargıları, işverenlerin engellilere yönelik olumsuz tutumları vb. nedenler engelli istihdamı önündeki başlıca engellerdir. Bu bilgilerin ışığında sorunun doğru cevabının D şıkkı olduğu görülmektedir.

Engellilerin istihdamını güçleştiren sayısız neden arasında eğitim ve rehabilitasyon konusundaki yetersizlikler büyük yer tutmaktadır. Bugün ülkemizde ne yazık ki engelliler için yeterli eğitim ve rehabilitasyon (mesleki eğitim ve rehabilitasyon dâhil) merkezi bulunmamaktadır. Ahmet Bey de ilk okul sonrası eğitimine devam etmediği gibi, sonrasında da bir meslek edinmeye yönelik bir girişimin veya kursun içinde bulunamamıştır. Bu haliyle Ahmet Bey, başvurduğu işlerde kalifiye olmadığından iş bulamamaktadır. Bu haliyle Ahmet Bey'in yaşadığı sorunlar gerekli rehabilitasyon ve eğitim imkanlarına kavuşamamasıyla açıklanabilir.

Tablo 7.1'de İşyerlerinin Özürlü İstihdamı Konusunda Yaşadıkları Başlıca Sorunları betmleyen tabloda işverenlerin görüşlerine yer verilmiştir. %31.6 oranla en sık "İşe veya sektöre uygun özürlü bulamıyoruz." açıklamasını tercih ettiklerinden doğru cevap A şıkkıdır.

İşçi sayısı 50’yi aşan özel sektör işyerlerinin % 3 oranında engelli bireyi istihdam etmelidir. Bu durumda 100 kişilik bir iş yeri en az 3 engelli bireyi istihdam etmelidir.

Çalışan sayısı 50’yi aşan kamu  işyerlerinin % 4 oranında engelli bireyi istihdam etmelidir. Bu durumda 100 kişilik bir iş yeri en az 4 engelli bireyi istihdam etmelidir.

Korumalı işyerleri diye adlandırılan yerler, engelin ağırlığı nedeniyle normal bir mesleği yürütemeyecek durumda olan engelli bireyler için, özel bütçe veya genel bütçeden yardım alınarak açılan işyerleridir. Bu iş yerlerinde çoğunlukla ağır engele sahip bireyler çalışmaktadır. Bu kavram aynı zamanda engellileri yasal yollarla iş hayatına katılmalarını da kapsayan bir tanımdır. Bu durumda Gökkuşağı Kafe bu tanıma uyduğundan doğru cevap B şıkkıdır.

Anayasa'nın 2709 no'lu kanun maddesi uyarınca "Anayasada en temel haklardan biri çalışma hakkıdır. Kanunda da belirtildiği üzere çalışma hakkı engelli olsun ve ya olmasın herkesin hakkıdır. Dolayısıyla iş sahibi olmak, o işte başarılı olmak ve bu sayede onurlu bir hayat sürmek tüm insanların olduğu gibi engellilerin de hakkıdır. " ifadesiyle tüm engelli bireylerin çalışma hakkı anayasal güvence altına alındığından doğru cevap D şıkkıdır.

Şekil 7.1 incelendiğinde 2016 yılı itibariyle iş yaşamında en fazla ortopedik engelli bireylerin yer bulduğu görüldüğünden sorunun cevabı D şıkkıdır.

Engelliler %65’i sosyal güvenlik kapsamında iken: erkek engelliler için %67,96 ve kadın engelliler için ise %17,4’dür. Engelli erkeklerin %82,96’sının aktif sigortalı iken; engelli kadınlar için bu oranın %2,96’dir. Bu bilgi ve engel grupları arasında istihdam karşılaştırması yapıldığı Şekil 7.1'de yer alan bilgiler birlikte düşünüldüğünde cevabın E şıkkı olduğu görülmektedir.

Engelli bireylerin istihdama katılma sürecinde ise farklı birçok sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu sorunlar engellilerin istihdamı konusunda kota yöntemi ile işe almada engellilere öncelik tanınması ve yararlanılıp diğer istihdam yöntemlerinin uygulanmaması; iş ve çalışma koşullarının engelliler için uygun olmaması, işverenlerin işyerinde gerekli düzenleme yapmaması ve yapılanların yetersiz olması; toplumun engellilere yönelik ön yargısı; engellilere yönelik mevcut kanunların uygulanmaması ve kanunların uygulanması konusunda denetimlerde yetersizlikler, kanunların adil uygulanmaması; devlet memurlarında uygulanan kotanın özel sektörde olduğu gibi şartlara bağlanmaması; engellilere yönelik düzenlenen yönetmelikler arasında çelişkiler bulunması şeklinde görülmektedir.

Bu bölümde engelli istihdamında sosyal devlet konusu ele alınmamıştır.

Sosyal güvenlik; bir dizi kamu önlemi ile hastalık, doğum, iş kazası, işsizlik, iş göremezlik, yaşlılık, ölüm gibi nedenlerle ortaya çıkabilecek ekonomik ve sosyal rahatsızlıklara karşı, toplumun kendini korumasıdır.

Çalışmanın bireysel ve toplumsal açıdan önemi, insanın gereksinimleri ile ilişkilidir. İnsanların gereksinimleri, engelli olsunlar olmasınlar, temelde aynıdır. Beslenme, giyim, barınma gibi temel gereksinimler ile güvenlik içinde var olma, bir topluma ait olma, üretkenlik ve diğer kişisel gereksinimlerin karşılanması her insan için önemlidir ve bu, büyük ölçüde çalışma ile ilgilidir. Her insanın gereksinimleri salt insan olduğu için karşılanmalı ve hiç bir ayrıma konu olmamalıdır.

Anayasada en temel haklardan biri çalışma hakkıdır. Kanunda da belirtildiği üzere çalışma hakkı engelli olsun ve ya olmasın herkesin hakkıdır. Dolayısıyla iş sahibi olmak, o işte başarılı olmak ve bu sayede onurlu bir hayat sürmek tüm insanların olduğu gibi engellilerin de hakkıdır. Engelli bireylerin çalışma hayatına girmesi elzemdir. Bu noktada şunlara dikkat edilmelidir:
Engellilerin sayısının büyük boyutlarda olması, sosyal sebepler, ekonomik nedenler ve birey, toplum ve devlet görüşlerindeki değişimler.

Engellilerin istihdamı konusunda ülkemizde ciddi sorunlar yaşanmaktadır. Engelli bireylerin insani koşullarda yaşamlarını sürdürebilmeleri genel eğitim, mesleki eğitim, rehabilitasyon ve istihdam hizmetlerinin sağlanması ile büyük ölçüde gerçekleşecektir. Sosyal bir hukuk devletinin en temel görevi bireyler engelli olsun ya da olmasın onların yaşamlarını güvence altına almaktır.

Engelliler, kendilerine yer açılmasını, acınılmasını, kontenjan ayrılmasını, herhangi bir surette ayrım yapılmasını değil, sadece ve sadece bu hayata ortak ve bu hayatın bir parçası olduklarının “ötekiler” tarafından bilinmesini istemektedirler.

Engellilerin istihdamı konusundaki politikaların yetersizliği, engellilerin istihdamdan önce yeterince eğitilememeleri, engellilerin eğitim ve vasıf düzeylerinin düşük olması, genel olarak toplumun engellilere yönelik önyargıları, işverenlerin engellilere yönelik olumsuz tutumları vb. nedenler engelli istihdamı önündeki başlıca engellerdir.

Engelli istihdamının, mesleki eğitim ve rehabilitasyonla birlikte gerçekleştirilmesi, istihdam alanlarının engellilerin kullanıma uygunluğunun sağlanması ve teknolojiye uygun alet ve cihazların engellilerce elde edilmesini kolaylaştırıcı önlemlerin alınması, engellilere ilişkin plan ve programlar ile ekonomik ve sosyal statülerini etkileyen tüm kararların alınması sırasında engellilerin katılımlarının da sağlanması gerekmektedir.

Engelli bireylerin istihdama katılma sürecinde ise farklı birçok sorunlarla karşılaşılmaktadır. Bu sorunlar engellilerin istihdamı konusunda kota yöntemi ile işe almada engellilere öncelik tanınması ve yararlanılıp diğer istihdam yöntemlerinin uygulanmaması; iş ve çalışma koşullarının engelliler için uygun olmaması, işverenlerin işyerinde gerekli düzenleme yapmaması ve yapılanların yetersiz olması; toplumun engellilere yönelik ön yargısı; engellilere yönelik mevcut kanunların uygulanmaması ve kanunların uygulanması konusunda denetimlerde yetersizlikler, kanunların adil uygulanmaması; devlet memurlarında uygulanan kotanın özel sektörde olduğu gibi şartlara bağlanmaması; engellilere yönelik düzenlenen yönetmelikler arasında çelişkiler bulunması şeklinde görülmektedir.