ENGELLİLERLE SOSYAL HİZMET

Engelli haklarına yönelik uluslararası anlamda elde edilmiş en önemli kazanım olarak nitelendirebilecek olan “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (UNCRPD, 2006)”, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve insanlık onurlarına saygıyı güçlendirmek amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu tarafından 13/12/2006 tarihinde kabul edilmiştir. Bu sözleşmenin engelli bireyler açısından önemi, sözleşmenin (UNCRPD) engelli haklarının takibini öngören ve sözleşmeye taraf olan ülkeleri yasal olarak bağlayan uluslararası anlamda tek yasal belge olmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Türkiye, “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme”nin TBMM (2008) tarafından onaylanmasını 5825 sayılı kanunla 3 Aralık 2008 Dünya Engelliler Günü’nde uygun bulmuştur. Doğru cevap B'dir.

EHİS madde 3’te sıralanan genel ilkelerden en çok öne çıkan “(engellilere) ayrımcılık yapılmaması (madde 3, b), erişebilirlik/erişilebilirlik (madde 3, f) kadın-erkek eşitliği (madde 3, g) ve çocuk haklarına saygı (madde 3, h)” ilkeleridir. Doğru cevap D'dir.

Yoksulluk, “engellilik” durumunu ortaya çıkaran ve artıran en önemli çevresel olgudur. Ancak yoksulluk olgusunun akıl sağlığında bozulma, depresyon, madde ve alkol bağımlılığı, şiddet, istismar, ırk ve cinsiyet ayrımcılığı, tek ebeveynlik, çocuk ebeveynlik, düşük beslenme, sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlerin eksikliği ya da bu hizmetlere erişimde sınırlılıklar yaşama gibi pek çok dezavantajlı bileşeni beraberinde getirmektedir. Doğru cevap E'dir.

Birleşmiş Milletler Engelli Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokolünü, engelli haklarına ilişkin mücadelede değerli kılan konu, taraf ülkelerde engelli haklarının sağlanıp sağlanmadığının veya engelli haklarına ilişkin olası ihlallerin izlenmesinde devletin dışında sivil topluma alan açmasıdır. Doğru cevap A'dır.

İspanya’nın Salamanca kentinde 7-10 Haziran 1994 tarihleri arasında 92 ülkeyi ve 25 uluslararası organizasyonu temsilen 300’den fazla katılımcının yer aldığı konferans sonrası Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültürel Organizasyonu (United Nations Educatio- nal, Scientific and Cultural Organization) (UNESCO) tarafından “Salamanca Bildirgesi (1994)” deklare edilmiştir (Dede, 1996). Bildirgenin amacı, “Herkes İçin Eğitim (Educa- tion for All)” mottosu ile özellikle özel gereksinimli çocuklar olmak üzere tüm çocukların eğitimine olanak tanıyan kaynaştırma eğitimini önceleyen köklü bir eğitim politikası dönüşümünü sağlamaktır. Bu bildirge, adı geçen deklarasyonları referans alması ile tarihsel anlamda temeli olması yanında “herkes için eğitim”, “fırsat eşitliğine dayalı eğitim” ve “bütünleştirilmiş eğitim” felsefelerini savunan evrensel bir çağrıdır. Doğru cevap B'dir.

Engeli olan öğrencilere resmî okul ve kurumlar yanında özel özel eğitim okullarında sağlanan eğitim hizmetleri ve bu hizmetlerin sunulacağı eğitim ortamları sırasıyla şunlardan oluşmaktadır: Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim, Özel Eğitim Sınıfları, Destek Eğitim Odası, Özel Eğitim Okul ve Kurumları, Evde Eğitim Hizmetleri. Doğru cevap E'dir.

Özel gereksinimli bireylerin mesleki eğitimlerinde öne çıkan iki başlık “Mesleki ve Sosyal Rehabilitasyon”dur. Mesleki Rehabilitasyon, engellilerin iş gücü piyasasında ihtiyaç duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetiştirilerek istihdamlarını kolaylaştırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini sağlamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, mesleğe hazırlık, meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimi, işe yerleştirme ve takibini; Sosyal Rehabilitasyon ise özürlü kişilere evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde psiko-sosyal uyumlarını desteklemek ve sorunlarında yardımcı olmak, resmî/resmî olmayan kurumlarla etkin bir iletişim kurmalarını sağlamak amacıyla yapılan çalışmaları ifade etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’ni (2006, güncelleme 2012) son güncelleme 2018 IDEA’nın 6 ilkesi (Turnbull, Stowe ve Huerta, 2007) ışığında değerlendirmeye çalışmak yönetmeliğin yeterliklerini göstermeye yardımcı olacaktır. IDEA’nın 6 ilkesi:

(1) sıfır ret, (2) ayrımcı olmayan değerlendirme, (3) uygun eğitim, (4) en az kısıtlayıcı çevre/ortam, (5) sürecin hukuki denetimi veya teminatı (6) ebeveyn ve öğrenci katılımıdır. Doğru cevap E'dir.

Engelliler kanunu, engelliler için dağınık bir mevzuat yerine derli toplu olması yönüyle müstakil, tüm engel gruplarına ve hizmet alanlarına yönelik olmasıyla kapsayıcı ve uluslararası standartları yakalamayı amaçlamasıyla evrensel bir yapıda olması ve Türkiye’nin ilk engelliler kanunu olması bakımından önemlidir.

Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme'de, erişebilirliğin sağlanmasında “ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir ek tasarıma veya düzenlemeye gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanması (madde 2)” olarak tanımlanan kavram, “evrensel tasarım”dır.

Engelliler Kanunu madde 4'de yer alan "Engellilerin tam bir birey olarak fiziksel ve ruhsal bütünlüğüne saygıyı içerir." ifadesi engelli bireyin kişisel bütünlüğünü korumak amacıyla yasaya dahil edilmiştir.

Ana hatlarıyla “kaynaştırma yoluyla eğitim”, en az kısıtlayıcı ortam ilkesine dayanmaktadır. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları, normal gelişim gösteren bireylerin engelli akranlarına yönelik sosyal kabul düzeylerini artırması yanında daha zengin öğrenme fırsatı sağlaması, program, öğretim yöntemi, ölçme-değerlendirmede öğrenci merkezli bir yaklaşımı esas aldığından sadece özel gereksinimli bireyler değil tüm çocuklar için gereklidir.

İspanya’nın Salamanca kentinde 7-10 Haziran 1994 tarihleri arasında 92 ülkeyi ve 25 uluslararası organizasyonu temsilen 300’den fazla katılımcının yer aldığı konferans sonrası Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültürel Organizasyonu (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) (UNESCO) tarafından “Salamanca Bildirgesi (1994)” deklare edilmiştir. Bildirgenin amacı, “Herkes İçin Eğitim (Education for All)” mottosu ile özellikle özel gereksinimli çocuklar olmak üzere tüm çocukların eğitimine olanak tanıyan kaynaştırma eğitimini önceleyen köklü bir eğitim politikası dönüşümünü sağlamaktır.

Özel gereksinimli bireyler ve onların eğitimine yönelik yasal talepler (kaynaştırma ya da bütünleştirme, ayrıştırma esaslı bakım okullarına son verilmesi, eğitim başta olmak üzere tüm yaşam alanlarında fırsat eşitliğinin sağlanması vb. talepler) ülkelerin sosyo-kültürel ve ekonomik yapısı yanında ilgili toplumsal hareket ve taleplerle de ilgilidir. Örneğin bu hareketler önce kıta Avrupası’nda kendini göstermiş, sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) sıçramıştır.

Kaynaştırma uygulamaları ilk kez 1983 yılında yürürlüğe giren 2916 sayılı “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu” 4. maddesindeki “Durumları ve özellikleri uygun olan özel eğitime muhtaç çocukların, normal çocukların eğitimi için açılmış okul ve eğitimi kurumlarında, normal akranları arasında eğitilmeleri için gerekli tedbirler alınır” hükmüyle düzenlenmiştir.

Özel gereksinimli bireylerin özel eğitimine yönelik yasal düzenlemeler konusunda öncü ülkenin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olduğu söylenebilir. Örnek uygulamaları; ABD’de 70’li yıllardan itibaren özel eğitim alanında yasal tedbirler alınmaya başlanmış ve ilk olarak 1975 yılında Tüm Engelli Çocukların Eğitimi Yasası çıkarılmıştır. Bu yasa 1990 yılında revize edilerek Yetersizliği Olan Bireylerin Eğitimi Yasası (IDEA: Individuals with Disabilities Education Act) adını almış ve 2004 yılında son şekli verilmiştir. ABD’de 2001 yılında ise Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın Yasası (NCLB: No Child Left Behind) çıkarılmıştır.

Engelli Kanunu’nun engelli bireylerin yetersizlik türlerinin ve yetersizlikten etkilenme derecelerinin belirlenmesini hedefleyen değerlendirme “eğitsel değerlendirme” (madde 16-değişik: 6/2/2014-6518/74 md.) olarak açıklanmıştır.

Destek Eğitim Odası: Okul ve kurumlarda, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ile üstün yetenekli öğrenciler için özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak özel eğitim desteği verilmesi amacıyla açılan yardımcı eğitim birimleridir (Madde 28/1). Alınacak eğitimin haftalık toplam ders saatinin %40’ını aşmayacak şekilde planlandığı destek eğitim odasında, öğrencilerin eğitim performansları dikkate alınarak bire bir eğitim yapılabileceği gibi gerektiğinde eğitim performansı bakımından aynı seviyede olan öğrencilerle grup eğitimi de yapılabilmektedir.

Engelli Hakları Hareketi, ayrımcılıkla ve engelli bireylere yönelik steryotip algıyla ve özellikle engellilere verilen hakları bir lütuf gibi gören yardımseverlik (benevolence) anlayışla mücadele etmektedir (Thomas, 2004). Her şeyden önce bir sivil haklar hareketi olan Engelli Hakları Hareketi (The Disability Rights Movement) kendini ifade şekli olarak, şiddet içermeyen bir başkaldırı ve gündem oluşturma metodu olan “sivil itaatsizlik” eylemlerini temel almıştır.