ENGELLİLERLE SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 6

İspanya’nın Salamanca kentinde 7-10 Haziran 1994 tarihleri arasında 92 ülkeyi ve 25 uluslararası organizasyonu temsilen 300’den fazla katılımcının yer aldığı konferans sonrası Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültürel Organizasyonu (United Nations Educatio- nal, Scientific and Cultural Organization) (UNESCO) tarafından “Salamanca Bildirgesi (1994)” deklare edilmiştir (Dede, 1996). Bildirgenin amacı, “Herkes İçin Eğitim (Educa- tion for All)” mottosu ile özellikle özel gereksinimli çocuklar olmak üzere tüm çocukların eğitimine olanak tanıyan kaynaştırma eğitimini önceleyen köklü bir eğitim politikası dönüşümünü sağlamaktır. Bu bildirge, adı geçen deklarasyonları referans alması ile tarihsel anlamda temeli olması yanında “herkes için eğitim”, “fırsat eşitliğine dayalı eğitim” ve “bütünleştirilmiş eğitim” felsefelerini savunan evrensel bir çağrıdır. Doğru cevap B'dir.

Engeli olan öğrencilere resmî okul ve kurumlar yanında özel özel eğitim okullarında sağlanan eğitim hizmetleri ve bu hizmetlerin sunulacağı eğitim ortamları sırasıyla şunlardan oluşmaktadır: Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim, Özel Eğitim Sınıfları, Destek Eğitim Odası, Özel Eğitim Okul ve Kurumları, Evde Eğitim Hizmetleri. Doğru cevap E'dir.

Engelliler kanunu, engelliler için dağınık bir mevzuat yerine derli toplu olması yönüyle müstakil, tüm engel gruplarına ve hizmet alanlarına yönelik olmasıyla kapsayıcı ve uluslararası standartları yakalamayı amaçlamasıyla evrensel bir yapıda olması ve Türkiye’nin ilk engelliler kanunu olması bakımından önemlidir.

Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme'de, erişebilirliğin sağlanmasında “ürünlerin, çevrenin, programların ve hizmetlerin özel bir ek tasarıma veya düzenlemeye gerek duyulmaksızın, mümkün olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanması (madde 2)” olarak tanımlanan kavram, “evrensel tasarım”dır.

Engelliler Kanunu madde 4'de yer alan "Engellilerin tam bir birey olarak fiziksel ve ruhsal bütünlüğüne saygıyı içerir." ifadesi engelli bireyin kişisel bütünlüğünü korumak amacıyla yasaya dahil edilmiştir.

Ana hatlarıyla “kaynaştırma yoluyla eğitim”, en az kısıtlayıcı ortam ilkesine dayanmaktadır. Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları, normal gelişim gösteren bireylerin engelli akranlarına yönelik sosyal kabul düzeylerini artırması yanında daha zengin öğrenme fırsatı sağlaması, program, öğretim yöntemi, ölçme-değerlendirmede öğrenci merkezli bir yaklaşımı esas aldığından sadece özel gereksinimli bireyler değil tüm çocuklar için gereklidir.

İspanya’nın Salamanca kentinde 7-10 Haziran 1994 tarihleri arasında 92 ülkeyi ve 25 uluslararası organizasyonu temsilen 300’den fazla katılımcının yer aldığı konferans sonrası Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültürel Organizasyonu (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) (UNESCO) tarafından “Salamanca Bildirgesi (1994)” deklare edilmiştir. Bildirgenin amacı, “Herkes İçin Eğitim (Education for All)” mottosu ile özellikle özel gereksinimli çocuklar olmak üzere tüm çocukların eğitimine olanak tanıyan kaynaştırma eğitimini önceleyen köklü bir eğitim politikası dönüşümünü sağlamaktır.

Özel gereksinimli bireyler ve onların eğitimine yönelik yasal talepler (kaynaştırma ya da bütünleştirme, ayrıştırma esaslı bakım okullarına son verilmesi, eğitim başta olmak üzere tüm yaşam alanlarında fırsat eşitliğinin sağlanması vb. talepler) ülkelerin sosyo-kültürel ve ekonomik yapısı yanında ilgili toplumsal hareket ve taleplerle de ilgilidir. Örneğin bu hareketler önce kıta Avrupası’nda kendini göstermiş, sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’ne (ABD) sıçramıştır.

Kaynaştırma uygulamaları ilk kez 1983 yılında yürürlüğe giren 2916 sayılı “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Kanunu” 4. maddesindeki “Durumları ve özellikleri uygun olan özel eğitime muhtaç çocukların, normal çocukların eğitimi için açılmış okul ve eğitimi kurumlarında, normal akranları arasında eğitilmeleri için gerekli tedbirler alınır” hükmüyle düzenlenmiştir.

Özel gereksinimli bireylerin özel eğitimine yönelik yasal düzenlemeler konusunda öncü ülkenin Amerika Birleşik Devletleri (ABD) olduğu söylenebilir. Örnek uygulamaları; ABD’de 70’li yıllardan itibaren özel eğitim alanında yasal tedbirler alınmaya başlanmış ve ilk olarak 1975 yılında Tüm Engelli Çocukların Eğitimi Yasası çıkarılmıştır. Bu yasa 1990 yılında revize edilerek Yetersizliği Olan Bireylerin Eğitimi Yasası (IDEA: Individuals with Disabilities Education Act) adını almış ve 2004 yılında son şekli verilmiştir. ABD’de 2001 yılında ise Hiçbir Çocuk Geride Kalmasın Yasası (NCLB: No Child Left Behind) çıkarılmıştır.

Engelli Kanunu’nun engelli bireylerin yetersizlik türlerinin ve yetersizlikten etkilenme derecelerinin belirlenmesini hedefleyen değerlendirme “eğitsel değerlendirme” (madde 16-değişik: 6/2/2014-6518/74 md.) olarak açıklanmıştır.

Destek Eğitim Odası: Okul ve kurumlarda, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ile üstün yetenekli öğrenciler için özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak özel eğitim desteği verilmesi amacıyla açılan yardımcı eğitim birimleridir (Madde 28/1). Alınacak eğitimin haftalık toplam ders saatinin %40’ını aşmayacak şekilde planlandığı destek eğitim odasında, öğrencilerin eğitim performansları dikkate alınarak bire bir eğitim yapılabileceği gibi gerektiğinde eğitim performansı bakımından aynı seviyede olan öğrencilerle grup eğitimi de yapılabilmektedir.

Engelli Hakları Hareketi, ayrımcılıkla ve engelli bireylere yönelik steryotip algıyla ve özellikle engellilere verilen hakları bir lütuf gibi gören yardımseverlik (benevolence) anlayışla mücadele etmektedir (Thomas, 2004). Her şeyden önce bir sivil haklar hareketi olan Engelli Hakları Hareketi (The Disability Rights Movement) kendini ifade şekli olarak, şiddet içermeyen bir başkaldırı ve gündem oluşturma metodu olan “sivil itaatsizlik” eylemlerini temel almıştır.

Konuyu özel gereksinimli bireylere (engellilere) ya da 2013 yılında yürürlüğe giren 6462 sayılı “Özürlü Yerine Engelli İbaresinin Kullanımına İlişkin Kanunu’nun Kabulü” (Türkiye Büyük Millet Meclisi: TBMM, 2013) yasasına göre “Engellilere” getirecek olursak, hakların veya engelli haklarının yasal güvenceye alınmasının önemi daha iyi anlaşılacaktır.

5378 sayılı kanunun, dağınık bir mevzuat yerine derli toplu olması yönüyle müstakil, tüm engel gruplarına ve hizmet alanlarına yönelik olmasıyla kapsayıcı ve uluslararası standartları yakalamayı amaçlamasıyla evrensel bir yapıda olan Türkiye'nin ilk engelliler kanunu olmasıdır

Dünya Sağlık Örgütünün sayısal verilerine dünya nüfusunun yaklaşık %15’inin engelli olduğu, daha açık bir ifadeyle yaklaşık 1 milyar insanın engelliliğin herhangi bir formuna sahip olduğu tahmin edilmektedir.

Birleşmiş Milletler tarafından 2006 yılında imzaya açılan “Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (The United Nations Convention on the Rights of Persons with Disabilities, UNCRPD)” engelli haklarını uluslararası anlamda düzenleyen en kapsamlı ve en etkili enstrüman/belge olarak 3 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bireyin aktivitelerini kısıtlayan veya toplumsal alanlara katılımını sınırlandıran durum, sadece sahip olunan yetersizlikle ilişkili değil, toplumsal kaynaklı sınırlılıklardan kaynaklı olarak yetersizliğin engele dönüşmesiyle ilişkilidir. Sözleşme, yetersizliği olan bireyin etkileşim halinde olduğu çevre koşulların kalitesine bağlı olarak değişkenlik gösterebileceği vurgusunu yaparak, engellilik kavramını dinamik bir olgu olarak ele almıştır (Çağlar, 2011). Engellilere yönelik tutumlar veya çevresel koşulların iyi ya da kötü olması, yetersizliğin engele dönüşüp dönüşmemesine veya toplumsal alanlara katılım düzeyine etki ettiğinden Sözleşmede sabit bir engellilik tanımının yapılmasından özellikle kaçınılmıştır.

Öğrencilere resmî okul ve kurumlar yanında özel özel eğitim okullarında sağlanan eğitim hizmetleri ve bu hizmetlerin sunulacağı eğitim ortamları sırasıyla şunlardan oluşmaktadır (MEB ÖEHY, 2006, güncelleme 2018):

Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim

Özel Eğitim Sınıfları

Destek Eğitim Odası

Özel Eğitim Okul ve Kurumları

Evde Eğitim Hizmetleri

Erken çocukluk dönemi eğitimi, 0-36 ay arasındaki bireyleri kapsayan eğitimdir. 6 ayını tamamlayan özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Çocukların gelişimi ve özellikleri dikkate alınarak okul öncesi dönemde eğitim süresi uzatılabilir (madde 11, b).