ENGELLİLERLE SOSYAL HİZMET - Deneme Sınavı - 4

Sosyal Model yaklaşımı, özellikle Brofenbrenner’ın (1974, 1977, 1994) 70’li yıllarda kuramsallaştırdığı “Çevresel/Ekolojik Model”le de ilişkili olarak engelliliği, tıbbi modelin aksine toplumsal kaynaklı bir olgu olarak görmektedir. Diğer bir ifadeyle engelliliğin sadece bireyden değil aynı zamanda çevreden ya da çevresel yetersizliklerden (fiziki şartlar, toplumsal anlayış ve tutumlar, ayrıştırma esaslı eğitim, fırsat eşitliği, engellilere ayrılan kaynaklardaki yetersizlikler vs.) kaynakladığını savunan hâkim bir yaklaşımdır.

Özellikle 70’li yıllarda ivme kazanan ve Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Kanada, Avustralya ve Danimarka gibi ülkelerde etkili olan “Engelli Hakları Hareketi” de “hayırseverlik/yardımseverlik (bene- volence)” anlayışına mesafelidir.

Ortopedik engelli bir bireyin tekerlekli sandalye ya da akülü araba almak için “yardım severlik” anlayışına mahkûm olması, diğer bir ifadeyle engelli bu bireyin erişim hakkının başkalarının lütuf ve vicdanına terk edilmesi engelli bireyin sağlık, eğitim, sosyal vb. tüm hizmet alanlarına ve fiziki ortamlara erişimi anlamına gelen “erişilebilirlik” hakkını sınırlandırmaktadır. Buna karşın “erişilebilirlik” hakkının yasal anlamda güvence altına alınması, hem engelli bireyi diğer insanların merhametine terk etmeyecek hem de devletin ya da sistemin, engelli bireyi toplum ve çevreden tam ve eşit bir şekilde faydalanabilmesi için devreye girmesine aracılık edecektir.

Engelli haklarına yönelik uluslararası anlamda elde edilmiş en önemli kazanım olarak nitelendirebilecek olan “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme (UNCRPD, 2006)”, engellilerin tüm insan hak ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve insanlık onurlarına saygıyı güçlendirmek amacıyla Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu tarafından 13/12/2006 tarihinde kabul edilmiştir (Gül, 2012). Bu sözleşmenin engelli bireyler açısından önemi, sözleşmenin (UNCRPD) engelli haklarının takibini öngören ve sözleşmeye taraf olan ülkeleri yasal olarak bağlayan uluslararası anlamda tek yasal belge olmasıdır

5825 sayılı “Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasına İlişkin Kanun” ile 03 Aralık 2008 Dünya Engelliler Gününde TBMM onayı ile yasalaştırmıştır.

Başvuruların Komiteye yapılabilmesi için başvurunun imzalı olması (madde 2/a), başvuruya konu olan ihlalin Komite tarafından daha önceden incelenmemiş olması (madde 2/c) başvurunun mevcut iç hukuk yolları tükendikten sonra yapılması (madde 2/d) ve ihlale konu olan durumun açıkça ve delilleriyle birlikte sunulması (madde 2/e) ve başvurunun konu olan ihlalin Protokolün ilgili taraf devletçe yürürlüğe sokulmasından sonra gerçekleşmiş olması (madde 2/f) gibi şartlar ön koşul olarak getirilmiştir.

Genel İlkeler: Engellilerin/engellilere insanlık onuru ve bağımsızlık/ otonomi, ayrımcılık yapılmaması, topluma tam ve etkin katılım, farklılıklara saygı, fırsat eşitliği, erişilebilirlik, kadın-erkek eşitliği, engelli çocuklara ve gelişim kapasitelerine saygı temalarında sözleşmenin genel ruhunu yansıtan ilkeleri kapsamaktadır.

Ana hatlarıyla “kaynaştırma yoluyla eğitim”, en az kısıtlayıcı ortam ilkesine göre engelli ya da dönemsel olabilmesi açısından özel eğitime gereksinim duyan bireylerin, akranlarıyla ve aileleriyle en fazla bir arada bulunabildikleri, eğitimde fırsat eşitliğine dayanarak ve özel eğitim tedbirlerinin alınarak genel eğitim sınıflarında sürdürülen eğitime karşılık gelen özel eğitim uygulamalardır. Kaynaştırma yoluyla eğitimin özel eğitimin ilkeleri doğrultusunda ve genel eğitim sınıflarında yürütülüyor olması, başta ifade edilen özel ve genel eğitim arasındaki karşılıklı etkileşimin bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Türkiye’nin de içinde bulunduğu pek çok ülke, kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamalarına dönük yasal ve politik çerçeve tayin etme konusunda Salamanca Bildirgesini (UNESCO 1994) esas almaktadır.

Destek Eğitim Odası: Okul ve kurumlarda, yetersizliği olmayan akranlarıyla birlikte aynı sınıfta eğitimlerine devam eden özel eğitime ihtiyacı olan öğrenciler ile üstün yetenekli öğrenciler için özel araç-gereçler ile eğitim materyalleri sağlanarak özel eğitim desteği verilmesi amacıyla açılan yardımcı eğitim birimleridir (Madde 28/1). Alınacak eğitimin haftalık toplam ders saatinin %40’ını aşmayacak şekilde planlandığı destek eğitim odasında, öğrencilerin eğitim performansları dikkate alınarak bire bir eğitim yapılabileceği gibi gerektiğinde eğitim performansı bakımından aynı sevi- yede olan öğrencilerle grup eğitimi de yapılabilmektedir.

Sosyal Model yaklaşımı, özellikle Brofenbrenner’ın (1974, 1977, 1994) 70’li yıllarda kuramsallaştırdığı “Çevresel/Ekolojik Model”le de ilişkili olarak engelliliği, tıbbi modelin aksine toplumsal kaynaklı bir olgu olarak görmektedir. Diğer bir ifadeyle engelliliğin sadece bireyden değil aynı zamanda çevreden ya da çevresel yetersizliklerden (fiziki şartlar, toplumsal anlayış ve tutumlar, ayrıştırma esaslı eğitim, fırsat eşitliği, engellilere ayrılan kaynaklardaki yetersizlikler vs.) kaynakladığını savunan hâkim bir yaklaşımdır. Yine özellikle 70’li yıllarda ivme kazanan ve Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Kanada, Avustralya ve Danimarka gibi ülkelerde etkili olan “Engelli Hakları Hareketi” de “hayırseverlik/yardımseverlik (benevolence)” anlayışına mesafelidir. Bu bilgilerin ışığında sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

3 Aralık 2008 Dünya Engelliler Günü olarak kutlanmaktadır.

Sıfır Ret (Zero Reject) ilkesine göre; engelli her çocuk okula devam etme hakkına sahiptir; hiçbiri eğitimin dışında tutulamaz. Otizm Spektrum Bozukluğu tanısı almış, ilk okul çağına başlamış bir çocuğun, diğer öğrenciler ve veliler çocuktan rahatsız olabilir denilerek okul kaydının yapılması yönetim tarafından red edilmesi bu ilkenin yok sayılması anlamına geldiğinden doğru cevap A şıkkıdır.

Engellilere sunulacak özel eğitim hizmetlerinin koordinasyonunun, Millî Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından sağlanması benimsenmiştir. Yönetmeliğe göre, MEB denetiminde Rehberlik ve Araştırma Merkezlerinde (RAM) oluşturulan “Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu” tarafından, eğitsel değerlendirme ve tanılama sonucunda özel eğitime ihtiyacı olduğu belirlenen bireyler için “Özel Eğitim Değerlendirme Kurul Raporu” hazırlanır. Bu bilgiler ışığında doğru cevap D şıkkıdır.

Salamanca Bildirgesi ile kaynaştırma ilkesini benimseyen, herkesi barındıracak kurumların varlığına karşılık gelen “herkes için okul/eğitim” hedefine yönelik çalışma ihtiyacını kabul eden, farklılıkları yücelten, destek eğitimi ve bireysel gereksinimlerin karşılanmasını amaçlayan uluslararası bir yol haritası oluşturulması hedeflenmektedir. Bu uluslararası çağrı, herkes için eğitim ve okulları eğitsel açıdan daha etkili hâle getirme hedefiyle sıradan okullarda önemli ve büyük bir dönüşümü sağlamak için yapılmaktadır. “Herkes İçin Eğitim” özellikle toplum içerisinde en zayıf ve en fazla eğitim gereksinimini olan dezavantajlı veya özel gereksinimli çocukların eğitimi anlamına gelmektedir. Dolayısıyla doğru cevap E şıkkıdır.

Birleşmiş Milletler Engelli Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokolü, taraf devletler sınırları içerisinde sözleşme hükümlerinin olası bir ihlalinde, engelli bireye ya da engelli gruplara veya engelliler adına faaliyet gösteren üçüncü şahıslara Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesine doğrudan şikâyette bulunma hakkı tanımaktadır. Doğru cevap B şıkkıdır.

Kaynaştırma/Bütünleştirme Yoluyla Eğitim: Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademede diğer bireylerle karşılıklı etkileşim içinde bulunmalarını ve eğitim amaçlarını en üst düzeyde gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla bu bireylere destek eğitim hizmetleri de sunularak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak verilen eğitimdir (madde 4, ö). Bu bilgilerin ışığında doğru cevap A şıkkıdır.

Türkiye’de engelli bireylerin eğitimine yönelik yapılan yasal düzenlemeler tarihsel açısından incelendiğinde, ilk olarak 1949 tarih ve 5387 sayılı “Korunmaya Muhtaç Çocuklar Hakkında Kanun”un yürürlüğe konduğu görülmektedir.

Engelliler Kanunu, Madde 15 göre, erişilebilirlik: Engellilerin bağımsız yaşam ve tam katılımını teşvik ile onlara erişilebilir bir çevre (ortamlar) oluşturmayı içerir. Örnek durumda yeni taşındığı şehirde bulunan tiyatronun engelliler için girişi olmadığından sosyal yaşamı oldukça sınırlanmıştır. Örnek durumda EHİS'e göre engelli haklarından "erişebilirlik"  dikkate alınmamıştır.

Engelli bireyler, sahip oldukları yetersizliklerden ve içerisinde yaşadıkları çevresel koşulların eksikliğinden ötürü toplum içerisinde en dezavantajlı gruplardan sayılmakta veya en dezavantajlı azınlık olarak nitelendirilmektedirler. Bununla birlikte, “engelli kadın ve kızlar” ile “engelli çocuklar” âdeta azınlık için azınlık olan toplumun en dip ve koşullar ve kendilerine yapılan muamelelerden dolayı en korumasız ve zayıf grubu olarak gösterilebilir. Bu durumda "zihin engelli bir kız çocuk" en korumasız ve zayıf grup içinde değerlendirilmektedir.