ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Kadınların bütün toplumlarda engellerle karşılaştıkları, daha az kaynağa, fırsata, hizmete eriştikleri bilinmektedir (Buz ve Karabulut, 2015). Türkiye için de durum farklı olmayıp toplumumuzda kadınların daha aşağıda görüldüğüne ilişkin “eksik etek”, “saçı uzun aklı kısa”, “adam olmak” şeklinde atasözü ve deyimlerimiz dahi vardır.

Çocuk ihmali; çocuğun beslenme, giyinme, barınma gibi en temel fiziksel gereksinimlerinin; korunma ve güvenlik gibi duygusal ihtiyaçların; uyaran, sosyal etkileşim ve yaşa uygun olarak otorite ihtiyacı gibi psikososyal gereksinimlerin görmezden gelinmesi, karşılanmamasıdır.

Kılıç (2013) yaşlılığı sembolik olarak “5 Y” ile ifade etmektedir. Kılıç’a göre, “5 Y”den kasıt yaşlılığın özeti olarak kabul edilmektedir. “5 Y” yi aşağıdaki şekilde belirtmek mümkündür.
1. Yalnızlık-yoksunluk: Çocukların evden ayrılması ve eşin kaybı
2. Yetkinsizlik: Otoritenin yitimi
3. Yetersizlik: Yaşlanmaya bağlı fiziksel açıdan giderek güç kaybına uğrama
4. Yoksulluk: Emeklilikle başlayan gelirin ve ekonomik güç kaybı, alım gücünün azalması durumu
5. Yeti yitimi: Zihinsel ve sosyal becerilerin azalması veya kaybı ya da deformasyonu

Toplumun bireylerin erkek veya kadın oluşlarına bağlı olarak onlardan belli davranış kalıpları içinde davranmalarını beklemeleri geleneksel cinsiyet rolü olarak tanımlanmakta ve geleneksel cinsiyet rolleri genel olarak erkeksi ve kadınsı olarak ayrılmaktadır.

Tıpkı engelli olamak gibi farklı cinsel yönelimleri bulunan bireylerin de olumsuz tutumlar ile karşılaşmaları söz konusudur. Bu olumsuz tutum genel olarak “homofobi” olgusu ile anılmaktadır. Homofobi, genel olarak eş cinsellik, biseksüellik ve transseksüellik gibi farklı cinsel yönelimleri veya kimlikleri bulunan insanlara yönelik olumsuz duygular, tutumlar ve/veyadavranışlar olarak tanımlanmaktadır (Şah, 2012).

Engelli birey cinsiyeti, gelir durumu, istihdamı, sosyal güvencesi, meslek edinmesi, eğitimi, serbest zamanını değerlendirmesi, sosyal çevreye dâhil olması, ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, sağlık desteği alması, sosyal ilişkileri ve sosyal rolleri yerine getirmesi gibi durumlara bağlı olarak toplumsal eşitsizlik yaşayabilir, tüm bu durumlar bu bireyleri çifte dezavantajlı konuma getirebilir.

Engelli bireyler şiddete uğrama ve sonrasındaki süreçlerle ilgili olarak sağlıklı bireylere oranla daha büyük bir risk altındadırlar. Bu yüzden engelli bireylerde şiddet, üzerinde ayrıca durulması ve incelenmesi gereken hassas bir konudur. Bununla beraber söz konusu engel zihinsel engellilik ise bu engele sahip bireyler ihmal ve istismara daha açık olabilmektedirler.

Birçok engelli kadın engelliliğinin ötesinde bir cinsel partner, bir bakım veren ya da bir annedir (Habib, 1995). Tüm bu sorumluluklar bu bireylerin hayatında stres kaynağı olabilmekle birlikte birçok engelli kadın da sıklıkla bir başkasının bakımına gereksinim duymaktadır. Bakım esnasında ise bu bireylerin fiziksel, duygusal, sözel ya da cinsel şiddete uğrama ihtimalleri artmaktadır. Ancak bakım veren tarafından gerçekleştirilen şiddet çoğunlukla gizli kalmakta, gizli kalması ve sürekli olması sebebiyle de ciddi ve süreğen problemlerin oluşmasına neden olmaktadır. Yapılan bir araştırmada engelli kadınların, %81’inin fiziksel, cinsel ya da duygusal şiddete
uğradıkları, benzer şekilde başka bir araştırmada ise engelli kadınların %77,8’inin duygusal/sözel şiddete, %30,1’inin fiziksel şiddete ve %28,8’inin cinsel şiddete maruz kaldıkları saptanmıştır (Arıkan, 2001; Aral, Gürsoy ve Ayhan, 2005).

Engelli çocuklar akranları tarafından da fiziksel ve duygusal istismara maruz kalabilmektedir ve akranları tarafından kötü muameleye maruz kalma oranı yıllara göre artış göstermektedir. 2003-2006 yılları arasında 1270 engelli çocukla yapılan bir araştırmada birinci yılda zorbalık oranı %21 iken ikinci yılda %25’e, üçüncü yılda %30’a yükselmiştir (Son, Parish ve Peterson, 2012). Bununla beraber işitme engeli olan çocukların fiziksel ve cinsel istismara, ruhsal duygusal engelli çocukların fiziksel şiddete uğrama risklerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir (Ünver ve ark. 2015; Hoşoğlu 2009).

Dünya Sağlık Örgütü 1999 yılında çocuk istismarı veya çocuğa karşı kötü muameleyi ise “sorumluluk, güven ve yetenek ile ilgili genel durumunda çocuğun sağlığına, yaşamına, gelişimine ve değerine zarar verebilen, fiziksel ve/veya duygusal kötü davranışı, ihmali, her türlü ticari çıkar için çocuğun kullanılmasını içeren davranışlar” olarak tanımlamıştır (akt. Ovayolu, Uçan ve Serindağ, 2007).

Çocuk ihmali, 18 yaşından küçük çocukların fiziksel, psikolojik sağlıkları ve gelişim dönemlerindeki gereksinimlerinin; sevgi, beslenme, korunma, eğitim, sağlık gibi karşılanmamasıdır.

Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Cinsel tacize uğramış çocukta yaş dönemine uygun olmayan cinsel davranışlar, sosyal ortamda mastürbasyon yapma, önceleri sevdiği biriyle yalnız kalmaktan korkma, başka çocuklarla oyun oynamaktan kaçınma, cinsel organ ve çevrelerinde acı-kaşıntı görülme, daha erken yaş dönemine ait davranışlar ise yatak ıslatma, parmak emmek, uzun süren huzursuzluk, duygu değişimleri gibi semptonlar görülmektedir.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Yaşlılıkta otoritenin yitimi yetkinilik olarak tanımlanmaktadır.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Yaşlılığın özeti olarak kabul edilen 5Y, yalnızlık, yetkinsizlik, yetersizlik, yoksulluk ve yeti yitimidir.

Doğru yanıt "D" seçeneğidir.

Toplumun bireylerin erkek veya kadın oluşlarına bağlı olarak onlardan belli davranış kalıpları içinde davranmalarını beklemeleri geleneksel cinsiyet rolü olarak tanımlamaktadır.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Eş cinsellik, biseksüellik ve transseksüellik gibi farklı cinsel yönelimleri veya kimlikleri bulunan insanlara yönelik olumsuz duygular, tutumlar ve/veya davranışlar homofobi olarak tanımlanmaktadır.

Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Toplumun cinsiyet rolüne ilişkin beklentileri kadın ve erkeklerin hangi duyguları yaşaması gerektiğini dahi etkileyebilir ve bu durum bireyler üzerinde bir baskı unsuruna dönüşebilir (Akdoğan, 2007). Çoğumuzun bildiği “erkekler ağlamaz” sözü erkeklerin üzüntülerini dışa vurmamaları gerektiğini hatırlatır ve bu duruma çok iyi bir örnek olarak verilebilir.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Aile üyelerinin ekonomiye sağladıkları katkı ve ekonomiden yararlanma düzeyleri ise ekonomik refahta göz önüne alınan önemli ölçütlerden birisidir.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Kaynaştırma öğrencilerinde okulda görülebilecek davranış problemlerine örnek olarak, okula ilgisizlik, yalnızlaşma, antisosyal davranışlar, dikkat eksikliği, altını ıslatma, tırnak yeme, şiddet ve saldırganlık gibi çok çeşitli davranış problemleri görülebilir.

Doğru yanıt "d" seçeneğidir.

Yaşlılık dönemindeki bir bireyde güç kaybıyla bağlantılı olarak fiziksel, zihinsel ve ruhsal hastalıklar artabilmekte bu durum da yaşlı bireyleri bağımlı hâle getirebilmektedir.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.