ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Psikolojik sorunların değerlendirilmesinde diğer tıbbi rahatsızlıkların değerlendirilmesinde de kullanılan medikal model yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu modelin aynı zamanda engelli bireylerin hem engelli olma durumu hem de psikolojik sorunları hakkında benzer açıklamalar yaptığı söylenebilir. Medikal modele göre engellilik bireyin yetersizliğinden ve patolojisinden kaynaklanmaktadır. Bu yaklaşım doğrultusunda engelli bireyler toplumda “normal” bireylerden daha farklı algılanmaktadır.Engellilik durumunu önemli ölçüde bir sağlık problemi olarak ele almaktadır.

Engelli bireyler, engel durumlarından kaynaklı olarak aileleri ile de problem yaşayabilmektedirler. Aileye engelli bir bireyin katılması aile fertleri arasında hayal kırıklığı, şok, suçluluk duygusu, çaresizlik gibi duygular yaşanabilmektedir. Ailenin bu tür olumsuz duyguları karşısında zaman zaman engelli bireyler de suçluluk, üzüntü, utanç gibi duygular yaşayabilir. İlerleyen süreçlerde engelli birey ile aile fertleri arasında yaşanan olumsuz duygular karşı- lıklı olarak birbirini besleyebilir ve aile içi iletişimi kötü bir şekilde etkileyebilir.

Engelli bireylerin yaşayabileceği psikolojik sorunlar koşullara göre oldukça farklılık göstermek- tedir. Bireyin içinde bulunduğu engel durumu, tedaviye cevap verme süresi, engelin sonradan mı yoksa doğuştan mı var olduğu bu koşullardan bazılarıdır. Ayrıca engelli bireyin yaşı, kişilik yapısı, içinde yaşadığı çevrenin ona yaklaşımı da psikolojik sorunları etkileyen faktörlerdendir. Yapılan araştırmalar engellilerin yoğun bir şekilde stres, depresyon ve anksiyete bozukluğu yaşadıklarını göstermiştir. Ayrıca intihar, cinsel saldırı, uyum so- runları ve istismar da engelli bireylerin yaşadıkları sorunlar arasında gösterilebilir

Engelli bireylerde gözlenen psikolojik sorunlar birbirinden farklıklar gösterebilmektedir. Genel olarak bu durumlar biyolojik, psikolojik ve toplumsal etkenler olmak üzere üç başlık altında toplanabilir

Anoreksiya bu sorunlar arasında görülmez.

Genel olarak depresyon belirtileri şu şekilde sıralanabilir: (a) Bireyin genel olarak kendini çökkün ve bunaltılı bir ruh hâli içerisinde görme eğilimine sahip olması; (b) bireyin hâl ve hareket- lerde yavaşlama; (c) yapılan iş ve hareketlerden çok çabuk bir şekilde yorulma, isteksiz şekilde yapma hatta yapmaktan kaçınma; (d) daha önceden zevk alarak ve isteyerek yapılan birçok etkinliği yapar- ken eskisi kadar zevk alamama; (e) sürekli dikkat dağınıklığı yaşama ve konsantrasyon yaşamada güçlük; (f) kendini olumsuz olarak değerlendirme ve kendine yönelik değersizlik algısına sahip olma; (g) geçmişte yaptıklarından dolayı aşırı derecede pişmanlık yaşama ve geleceği yönelik umutsuz dü- şünceler; (h) uyku ve yeme düzeninde bozulmalar yaşanması; (ı) hiç çaba sarf etmeden aşırı şekilde kilo kaybetme veya bunun tam tersi durum olan aşırı derecede kilo alma; (i) cinsel açıdan isteksizlik yaşama ve (j) intihar düşüncelerine kapılma.

Ülkemizde kadınlar erkelerden daha yüksek oranda intihar girişiminde bulunmaktadır.

Cinsel istismara uğrayan engelli bireylerde genellikle görülen belirtileri; 

a. Maruz kaldığı istismardan dolayı kendini suçlama

b. İstismar sonucunda cezalandırılmaktan, öldürülmekten ya da zarar görmekten korku duyma

c. Benlik saygısına ilişkin olumsuz düşüncelere kapılma

d. Anksiyete ve depresyon yaşama

e. Kendisini kirlenmiş ve lekelenmiş olarak görme

f. İnsanlara güven duyma konusunda problem yaşama, çekinme ve utanma

g. İçine kapanma ya da saldırgan davranışlar geliştirme

h. İnsanlardan olabildiğince uzak durma (MEB, 2013).

MEB (2013) engellilerde stres yaratan durumlara şu şekilde yaklaşılması gerektiğini ifade etmiştir:

• Öncelikler bireylerin kendi özelliklerini tanıması ve stresi oluşturan durumlar karşısında neler yapabileceğini bilmesi gerekir. Engelli bireylerin bireysel özelliklerini fark etmelerinde ve neler yapabilecekleri konusunda onlara destek olunabilir.

• Gevşeme ve nefes tekniklerini nasıl kullanabilecekleri öğretilerek uygulamalarına yardımcı olunabilir.

• Stres yaratan düşünceleri unutması ve sürekli olarak hatırlamaması sağlanmaya çalı- şılabilir.

• Ilık bir şekilde banyo yapması sağlanabilir.

• Engel durumu dikkate alınarak fiziksel etkinliklerde bulunması sağlanabilir.

• Yeme düzenine müdahale edilerek yeterli ve dengeli bir şekilde beslenmesi konusunda destek sağlanabilir.

• Engelli bireylerin yaşadıkları yerlerde ortam düzenlenmesi yapılabilir. Engelli bi- reylerin rahat bir şekilde hareket etmesi sağlanabilir.

• Bireylerin ihtiyaç duyduğu yatak, tekerlekli sandalye, baston ve benzeri araç-gereçlerin temin edilmesi konusunda yardımcı olunabilir.

• Engelli bireylerin yapabileceği işleri yapması için gerekli imkânlar sağlanabilir.

• Engelli bireylerin toplumsal yaşama katılımı sağlanmalı, onlara saygı duyulmalı ve yaşamlarını güçleştiren stres durumları da ortadan kaldırılmalıdır.

Yalçın (2001) da cinsel istismar konusunda çocuklara şu mesajların öğretilmesi gerektiğini belirtmiştir:

• Senin bedenin sana aittir: Çocuğa bedeninin kendisine ait olduğu, başka birinin dokunma- ması konusunda hakkı olduğu anlatılmalıdır.

• Duygularına güven: Çocuğu bazen olumlu bazen de olumsuz duygular yaşayabileceği ve bu duygularını öğretmenleri ve ebeveynleriyle paylaşabileceği öğretilmelidir.

• Hayır diyebilirsin: Çocuğa, bedenine dokunmak, öpmek isteyenlere karşı “hayır” diyebileceği öğretilmelidir.

• Anlat ve yardım iste: Çocuğa canını sıkan, onu üzen, herhangi bir probleme neden olan bir durum varsa, bunu anlatmaktan çekinmemesi ve rahatça anlatabileceği öğretilmelidir.

• İyi ya da kötü gizlilikler vardır: Çocuğa kendisini rahatsız eden durumlar olduğunda ya da başkalarına anlatmama konusunda zorlanıp korkutulduğu durumlarda, bunun kötü bir şey olduğu ve birilerine anlatabileceği öğretilmelidir.

Doğru seçenek (C)dir.

Doğru seçenek (E)dir.

Doğru seçenek (B)dir.

Doğru seçenek (D)dir.

Doğru seçenek (D)dir.

Bireyin yüksek sesle ve hızlı biçimde konuşması, tırnak yeme ve diş gıcırdatması, sürekli hata yapması, çalıştığı işe gitmemesi ya da sürekli gecikmesi bazı davranışsal belirtilerdendir. Bu durumda sorunun doğru cevabı B şıkkıdır.

Medikal model ve bu modele bağlı olan uzmanlar engelli bireylerin sosyal ve psikolojik açıdan da desteğe ihtiyaç duyabileceklerini gözden kaçırmaktadırlar. Bu bilgiler bize cevabın D şıkkı olduğunu göstermektedir.

Şizofreni psikolojik bütünlüğü belirgin bir derecede etkileyen ancak sonradan ortaya çıkan bir durum olmaktan çok genetik bir durum olup, psikolojik olarak korunma sağlansa bile yine de ortaya çıkabilecek bir durum olduğundan cevap B şıkkıdır.

Çocuğa bağırma, onu aşağılama, sürekli küfretme, tehdit etme ve korkutma, değersiz olduğunu hissettirme duygusal istismara neden olan davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Bu durumda cevap A şıkkıdır.

Danışmanlık Sosyal serviste uzman personellerce engelli ve engelli yakınına kurumların engellilik hizmetleri, eğitim, yasal haklar, yeni mevzuat düzenlemeleri vb. konularda danışmanlık yapılmaktadır. Aileye de yasal hakları hakkında bilgi verildiğinden, doğru cevap D şıkkıdır.