ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Ülkemizde engelli bireyler için sağlanan hakların yasal dayanakları temel olarak Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi’ne, Anayasa’ya ve 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’a dayanmaktadır.

Engelli bireylerin ruh sağlığı ve psiko-sosyal gelişimi; engel kaybının türü ve derecesi, kaybın oluştuğu yaş, zeka düzeyi, ailesel ve toplumsal sosyal destek mekanizmalarının varlığı, damgalanma, dışlanma gibi olumsuz tutum ve davranışlara maruz kalma, bireyin engeli ile başa çıkma yeteneği, eğitimsel ve sosyal olanakları, üretimde bulunma gücü gibi çeşitli faktörlerden etkilenmektedir.

Ekolojik Kuram
Bu kurama göre aile ve sosyal-kültürel çevre bireyin psiko-sosyal gelişiminde en önemli faktörlerdir

Aylık bağlanması için gereken koşullar ise 20.06.2006 tarihinde 26204 sayılı resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Buna göre, engelli bireylere aylık bağlanma şartları; engellilik oranının en az %40 ve üzerinde olması, bir işte çalışmaması, herhangi bir Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) gelir ve aylık hakkından faydalanmaması, her türlü gelirleri ile nafaka yükümlüsü yakınlarından sağladığı nafaka miktarının ortalamasının muhtaçlık sınırının altında olmasıdır.

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı, engelli öğrenciye verilmesi hedeflenen eğitim hizmetlerini içeren ve öğrenciye özgü hazırlanmış özel eğitim programıdır.

Engelli çalışanların diğer çalışma hakları da çeşitli kanunlarla ve yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Bu haklar şu şekilde sınıflandırılabilir:
• Malulen emeklilik hakkı
• Erken emeklilik hakkı
• Yer değişikliği/tayin hakkı
• Gelir vergisinde indirim hakkı
• Engelli memurun nöbet tutmama hakkı
• İzin hakkı
• İşten çıkartıldığında tazminat hakkı

Engelli kimlik kartı, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlükleri tarafından düzenlenmektedir

Bazı indirim hakları şu şekilde özetlenebilir:
• Telefon ve internet hizmetlerinde indirim
• Kurum İnisiyatifine ve belirlediği orana bağlı olarak elektrik, su, doğalgaz ve GSM tarife indirimleri
• Otomobil alımlarında ÖTV ve MTV muafiyeti
• Devlet Tiyatrolarına bilet alımlarında indirim
• Müze ve ören yerlerine, milli parklara, tabiatı koruma alanlarına ve tabiat parklarına
giriş bileti alımlarında ücret alınmaması
• Engelli bireyler için araç park yerleri bulundurma zorunluluğu (engelli park yeri kullanım kartı gerekmektedir)
• Gelir, gümrük, emlak ve özel tüketim vergisi indirimi
• Tıbbi, medikal ve eğitim araç-gereçleri için KDV indirimi
• TOKİ kura çekilişinde öncelik hakkı

2022 sayılı kanunda tanınan aylık hakkından yararlanmak için ilde defterdarlıklara, ilçede de mal müdürlüklerine başvurulması gerekmektedir.

Mazeret izni konusunda, 6645 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile bazı kanun ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde değişiklik yapılmasına dair kanunun 35. maddesi ile 4857 Sayılı İş Kanuna, “İşçilerin en az %70 oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden
sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.” hükmü eklenmiştir

Ekolojik kuramda, mikrosistem, mezosistem, ekzosistem ve makrosistem olmak üzere dört alt sistem belirtilmekte olup bireyin içinde bulunduğu bireysel, ailesel, çevresel ve toplumsal katmanlardan etkilendiği vurgulanmaktadır.

Mikrosistem, bireyin yaşantısına doğrudan etki eden, günlük hayatta karşılıklı etkileşim içerisinde olduğu aile, arkadaşlar, okul gibi unsurları içeren katmandır.

Mezosistem ise farklı mikrosistemlerin karşılıklı ilişkilerini içermektedir. Örneğin, aile-okul, aile-arkadaş etkileşimi gibi.

Ekzosistem de kitle iletişim araçları, yasal düzenlemeler gibi bireyin doğrudan içinde bulunmadığı veya doğrudan önemli rol oynamadığı resmî ya da gayri resmî sosyal yapılardır. Buna karşın, ekzosistemde yer alan bu yapılar kişiyi doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyebilmektedir. Örneğin, engelli bireye bakım verenin çalışma saatleri gibi.

Makrosistem ise toplumun ekonomik, eğitimsel, dinsel, yasal ve politik sistemlerinden oluşmakta olup toplumu ve bireyleri şekillendirici rolü olan bir katmandır. Söz gelimi, engelli bireye yönelik toplumda hâkim olan tutumlar ve değerler, ülkenin ekonomik ve gelişmişlik düzeyi gibi değişkenler bu katmanda yer almaktadır.

Engelli bireylerin yoksulluklarına çözüm olarak 1.7.1976 tarihinde kabul edilen ve çeşitli tarihlerde düzenlemeler yapılan 2022 sayılı “65 yaşını doldurmuş muhtaç, güçsüz ve kimsesiz Türk vatandaşlarına aylık bağlanması” hakkındaki kanun ile engelli bireylere aylık bağlanmaktadır.

1 Ağustos 2008 tarihli ve 26954 sayılı resmî Gazete’de yayınlanmıştır. Buna göre, engellibireylere aylık bağlanma şartları; engellilik oranının en az %40 ve üzerinde olması, bir işte çalışmaması, herhangi bir Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) gelir ve aylık hakkından faydalan- maması, her türlü gelirleri ile nafaka yükümlüsü yakınlarından sağladığı nafaka miktarının orta- lamasının muhtaçlık sınırının altında olmasıdır.

Türkiyede, özel eğitim ihtiyacı olan engelli çocukların zorunlu öğrenim çağı 3-14 yaş arasıdır.

Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik’e (2014) göre de kamuda %3, 4857 Sayılı İş Kanunu kapsamında olan elli ve üzeri çalışanı bulunan özel sektör iş yerlerinde de en az %3 engelli personel çalıştırılması zorunludur.

Engelli çocuğu olan ebeveynlerin veya engelli bireye yasal olarak bakmakla yükümlü olan aile üyelerinin yasal hakları arasında Erken emeklilik hakkı, Yarı (Kısmi) zamanlı çalışma hakkı, Nöbet muafiyeti,Gelir vergisi indirimi olmasına karşın ek yıllık izin hakkı bulunmamaktadır. Bunun yerine engelli çocuğu olan ebeveynlerin mazeret ve refakat izni hakları mevcuttur.