ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Deprem doğal afete kaynaklı bir travma türüdür.

Travmatik yaşantılar bir kez olabileceği gibi birden fazla, çoklu ve uzun süreli olarak da gerçekleşebilirler
(örn., istismar).

Travmayı hatırlatan uyaranlardan kaçınma, yerinde duramama ve ani irkilmeler, yabancılaşma, sosyal geri çekilme, kişilerarası ilişkilerde çatışmalar ve sorunlar (aile, iş, okul, evlilik), güvensizlik, şüphecilik, yargılayıcı ve suçlayıcı olma travma sonrası görülen davranışsal ve sosyal belirtilerdir.

Travmatik olaya maruziyet sonrası da bireyde travmatik olayla ilgili istem dışı belirtiler (örn., olayı hatırlama, olayla ilişkili rüyalar görme, geçmişe dönüşler ve çevresinde olup bitenlerin farkında olmama gibi çözülme belirtileri), kaçınma belirtileri (örn., olayı hatırlatan düşüncelerden veya fiziksel durumlardan uzak durma), bilişlerde ve duygudurumda olumsuz değişiklikler (örn., olayın önemli bir yönünü anımsayamama, kendini suçlama, sürekli ve abartılı olumsuz inanışlar veya korku, dehşet gibi olumsuz duygusal durum) ile uyarılma ve tepki gösterme biçiminde belirgin değişiklikler (örn., her an tetikte olma veya abartılı irkilme tepkisi, dikkatini odaklayamama, uyku bozukluğu) olarak dört grupta belirtiler görülmektedir.

Travmatik olayın niteliği, şiddeti, travmaya maruz kalan kişinin bireysel özellikleri ve travma sonrası yaşananlar travmatik yaşantıya verilen tepkileri etkileyen faktörlerdir.

İhmalde engelli bireyin temel psiko-sosyal gereksinimlerinin karşılanmasında yapılması gereken davranışın yapılmaması söz konusudur iken istismarda da tam tersi bir şekilde engelli bireye yapılmaması söz konusudur.

Duygusal istismar; yeteneklerinin üzerinde istek ve beklenti içinde olma, saldırganca davranma, sürekli eleştirme, aşağılama, sevgi ve ilgi ihtiyaçlarını yeterince karşılamama, reddetme, yıldırma, küçük düşürme, alay etme, değer vermeme gibi davranışlarla bireyin psikolojik şiddete maruz kalmasıdır

Engelli bireylerin istismara maruz kalmasını artıran faktörler; engellilik türü ve derecesi, mağdurun istismarcıya bağımlı olması, ebeveynlerin çocuğun engelini/gereksinimini fark etmemesi, ebeveyne/istismarcıya özgü risk faktörlerinin varlığı, aileye özgü risk faktörlerinin varlığı, toplumsal ve sistemsel risk faktörlerinin varlığı şeklinde sıralanmaktadır

İstismarın türü, sayısı ve şiddeti istismarın ve istismarcının özelliğine bağlı olarak ruhsal sorunların gelişimi ve şiddetini etkileyen özelliklerdir.

Travmatik yaşantı sonrası bireye saygılı ve kültürüne uygun bir biçimde yaklaşılmalıdır.

Her travmatik yaşantının psikolojik doğurguları bulunmaktadır. Bu bağlamda bir çok travmatik yaşantı aynı zamanda psikolojik travma olarak nitelendirilebilir. Psikolojik travma bireyin yukarıda belirtilen örseleyici yaşantılara maruz kalması sonucu olağan savunma düzenekleri ve baş etme yolları ile olayın üstesinden gelemeyeceğini hissettiği, ruh sağlığının etkilendiği ve travmatik tepkiler sergilediği durumdur. Doğru cevap E'dir.

Bir olayın travmatik yaşantı olarak adlandırılabilmesi için şu özellikleri barındırması gerekir:

Travma sonrasında yaşanan bilişsel belirtiler; konsantrasyon güçlüğü, hafıza ile ilgili sorunlar, karar verememe, yanlış inançlar geliştirme, yaşadıklarını çarpıtma/değiştirme, kafa karışıklığı, kendine saygı duymama, kendine olan inancını kaybetme, kendini suçlama, endişelilik hâli, istenmeyen düşünce ve anılar olarak sıralanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bireye Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) tanısı konulabilmesi için belirtilerin bir aydan daha uzun süre görülüyor olması ve klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da iş, toplumsal ya da önemli diğer alanlarda işlevsellikte azalmaya yol açması gerekmektedir. Doğru cevap A'dır.

Psikoloji biliminde birçok ruhsal belirtilerin görülme nedeni bilişsel yaklaşım ile açıklanmaktadır. Bu yaklaşıma göre, travmatik yaşantılar bireyin yaşamı yorumlamasını sağlayan temel psikolojik varsayımlarında bazı değişimlere yol açmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Duygusal istismar; yeteneklerinin üzerinde istek ve beklenti içinde olma, saldırganca davranma, sürekli eleştirme, aşağılama, sevgi ve ilgi ihtiyaçlarını yeterince karşılamama, reddetme, yıldırma, küçük düşürme, alay etme, değer vermeme gibi davranışlarla bireyin psikolojik şiddete maruz kalmasıdır. Doğru cevap E'dir.

Literatürde “kötü muamele” olarak da adlandırılan ihmal ve istismar yönünden engelli bireyler risk altındadır. Araştırmalar engelli çocuklarda istismar ve ihmal oranının %31 olduğunu göstermektedir. Dünya genelinde yapılan çalışmaların değerlendirildiği bir araştırma sonucuna göre engelli çocuklar sağlıklı akranlarına göre 3-4 kat daha fazla istismara maruz kalmaktadırlar. Doğru cevap C'dir.

İstismarda bulunan kişinin yabancı bir kişi olmasına göre tanıdık, aile-içi bir birey olması ruhsal sorunların görülme olasılığını artırmaktadır. Doğru cevap D'dir.

TCK’nın 279. ve 280. maddesine göre herhangi bir kamu görevlisi ile doktor, eczacı, hemşire ve diğer sağlık mesleği mensupları engelli bireylere yapılan ihmal ve istismar davranışlarını adli olarak bildirmekle yükümlüdürler. Aksi takdirde, bu kişilere hapis cezası uygulanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Fiziksel ve cinsel istismar gibi kötü muamele olayı öğrenildikten hemen sonra mutlaka Cumhuriyet Savcılığına adli bildirimde bulunulmalıdır. Bunun için ikamet edilen yerdeki Adalet Sarayına veya bağlı olunan polis merkezine gidilmelidir. Ayrıca, psiko sosyal desteğin sağlanması için engelli bireyin ihmali ve istismarı durumunda Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı İl Müdürlüğüne yazılı olarak ve 183 numaralı telefon numarasını arayarak bildirimde bulunulmalıdır. Doğru cevap A'dır.