ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Aileyi yalnızca dikey ilişkilerden oluşan bir sistemden ibaret sayan geleneksel bakış açısını ve ailedeki en önemli ilişkinin anne ve çocuk arasında olduğu varsayımını reddeden aile sistemleri teorisi; ailedeki tüm ilişki ve alt sistemlerin önemli olduğunu vurgular. Bu bilgilerin ışığında doğru cevap C şıkkıdır.

Ailenin temel alt sistemlerinden bir diğeri ebeveynlerden oluşan alt sistemdir. Temel görevleri aile içindeki sınırları çizmek, çocukları yetiştirmek ve onlara rehberlik etmek olan bu alt sistem annebabanın çocukları ile arasındaki ilişkiden oluşur (Goldenberg ve Goldenberg, 2003). Eşler arasındaki ilişkideki bu tür bozulmalarda çocukların bir ya da birkaçının günah keçisi ilan edilerek eşlerden biri ile diğer tarafa karşı gruplaşmış olarak algılanabilmesi durumuyla da sıkça karşılaşılmaktadır. Bu tür bir durum özellikle engelli bir çocuk dünyaya geldiğinde görülebilmektedir. Örneğin, Down Sendromlu çocukları dünyaya geldikten sonra annenin çocuğun bakımı ve büyütülmesi konularında kendini yetersiz hissetmesi ve bir taraftan da babanın çocuğu annenin tarafında görerek durumdan kaçınması bu tür bir duruma örnek olarak verilebilir. Bu bilgiler bize örnek senaryodaki durumun doğru cevabının B şıkkında olduğunu göstermektedir.

engelli bir çocuğa sahip olmanın daha öncesinde manevi yönelimleri olmayan birçok aile için manevi bir bağlantı aramaya yönelik bir katalizör görevi görebildiği de gözlenmiştir (Poston ve Turnbull, 2004). Maneviyat çerçevesinden bakıldığında, bazı aileler engelli çocuk sahibi olmayı Tanrı tarafından seçilme, ödüllendirilme veya daha iyi bir insan olabilmek için sınanma şeklinde algılayabiliyorken; bazıları işledikleri günahlardan dolayı cezalandırılmak olarak algılayabilmektedir. Bu inançlardan bazıları engele uyum konusunda işlevsel bir rol oynayabileceği gibi bazıları engelli bireye karşı ön yargı oluşturarak onun ruh sağlığı üzerinde negatif etki yaratabilir. Örnek senaryoda Ahmet Bey ve Ayşe Hanım'ın yaşadıkları yukarıdaki bilgilerle örtüşmektedir. Bu durumda manevi işlevlerinde belirgin değişiklik meydana geldiğinden doğru cevap E şıkkıdır.

Ailenin sosyal-ekolojik bir çerçevede ele alınması gerektiği fikrini ortaya ilk isim, Bronfenbrenner'dir yani diğer bir ifadeyle doğru cevap D şıkkıdır.

Ekolojik modele göre, sadece çocuk ya da çocuk ve annesi gibi aile içi dinamikleri çalışmak yetmez. Engelli birey ve aileyi anlamak ve onlara daha kapsamlı hizmetler sunabilmek için, geniş anlamdaki sosyal, ekonomik ve politik gerçekler göz önünde bulundurulmalıdır. TC Milli Eğitim Bakanlığı otizm spektrum bozukluğu tanısı almış çocuklara yasal olarak, bir özel eğitim imkanını ücretsiz sunmaktadır. Bu durum ülkenin politikalarıyla ilişkilidir. Bu politikalar sayesinde çocuğun gelişimi hızlanmış, ailenin sosyal yaşamda yaşadığı zorluklar azaldığından doğru cevap D şıkkıdır.

Aile bireylerinin tutum ve davranışları engelli bireyin engel durumuna psikolojik ve fizyolojik uyum sürecinin başlıca belirleyicilerindendir. Aile bireylerinin ve hatta diğer akrabaların, özellikle engelliliğin başlangıcında vermiş oldukları tepkiler, engelli bireyin engeli ile ilgili algı ve uyum süreci üzerindeki en etkili faktörlerdir.

Örneklerde olumlu tutumu olan ailenin çocuğu, ruh sağlığı açısından en avantajlı durumda olduğundan, doğru cevap C şıkkıdır.

Bakım veren kişi resmi olarak görevlendirilmediği hâlde engelli bireye düzenli bir biçimde bakım sağlayan veya bakım sağlamak niyetini gösteren kişidir. Bu tanım dahilinde, engelli bireyin kızı bu tanıma örnek olacağından doğru cevap D şıkkıdır.

Diğer taraftan aileye engelli bir üyenin katılımını takiben olumlu değişimlerin de yaşandığını not eden bazı araştırmalar mevcuttur (Seligman ve Darling, 2007). Engelli bireyin bakımı konusunda paylaşılan ilgi ve sorumluluk bazen aile bireylerini birbirlerine daha da yaklaştırmaktadır. Olkin (1999)’a göre engelli bireylerin aileleri ölümün gerçekliği ile anlamlı bir biçimde baş etmek ve sahip oldukları değerleri yeniden gözden geçirmek zorunda kaldıklarından birbirlerine olan güvenlerinin tazelendiği ve evlilik/aile bağlarının güçlendiği görülmektedir. Diğer seçeneklerde engelin ailenin yaşamına getirdiği olumsuzluklardan bahsedilirken, B şıkkında olumlu taraftan bahsetmektedir.

Bağlantısal damgalanma bireyin kendisinin toplumca normal kabul edilen ölçülerin dışında kalan bir özelliği bulunmamasına rağmen böyle bir özelliğe sahip olduğundan dolayı itibarsızlaştırılmış bir insan ya da grupla olan ilgi ve bağlantısından dolayı itibarsızlaştırılmasıdır. engelleri olan bireylerin aileleri açısından büyük zorluklar yarattığı bilinmektedir. Bu ailelerde sadece psikososyal engeli bulunan bireyin değil, ailenin tümünün engelli olarak algılanmasının söz konusu olduğu görülür. Bu durumu Barr (1999) “engelli çocuğa sahip bir aile engelli bir ailedir” şeklinde ifade etmiştir. Bağlantısal damgalanma özellikle engelli bireylerin kardeşlerinin deneyimlerini oldukça isabetli şekilde yansıtan bir kavramdır (Burke, 2004). Bu durumda engelli birey damgalanmakta, aile bireyleri ise buna bağlı olarak bağlantısal damgalanmaktadır. Cevap E şıkkıdır.

Uzun süre engelli birine bakım veren bireyler için söz konusu olan en önemli risk faktörü tükenmişlik sendromudur. Yani cevap B şıkkıdır.

Ailenin temel alt sistemlerinden bir diğeri ebeveynlerden oluşan alt sistemdir. Temel görevleri aile içindeki sınırları çizmek, çocukları yetiştirmek ve onlara rehberlik etmek olan bu alt sistem annebabanın çocukları ile arasındaki ilişkiden oluşur.

Ailenin temel alt sistemlerinden ilki eşlerden oluşan alt sistemdir. Bu sistem isminden de anlaşılabileceği üzere eşler arasındaki ilişkiyi kapsar.

Ekonomik, günlük hayat/sağlık bakımı ve eğlence alt fonksiyonlar arasında yer almaktadır.

X'in ödevlerini yapamaması, eğitimini aksatmaktadır. Bu durumda eğitim alt işlevinin etkilendiğini göstermektedir.

Ailenin öz benliği, ekonomik gelir seviyesini,eğitim/kariyer seçimleri,engelli çocuğun ailenin kimliği üzerinde değişime yol açmaktadır.

Ekolojik çevre ailenin yaşamını devam ettirmesi için gerekli kaynakları ve sosyal desteği sunan bir sistem olarak düşünüldüğünden, ekolojik model, ailenin çevresindeki sistemlerle olan ilişkisindeki geçirgenlikle ilgilenir.

Engelli bir çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığı üzerinde başka hiçbir birey ya da profesyonel çocuğun ailesi kadar etkili olamaz.

Bakım veren kişi,  resmi olarak görevlendirilmediği hâlde engelli bireye düzenli bir biçimde bakım sağlayan veya bakım sağlamak niyetini gösteren kişidir.

Dış kaynaklardan aldıkları destek azalsa bile aile bireylerinin zamanla engelli bireye bakım verme konusunda gerekli beceri ve yetenekleri edinerek bakım verme rolüne uyum sağlaması durumuna uyum hipotezi adı verilmektedir.

Bağlantısal damgalanma bireyin kendisinin toplumca normal kabul edilen ölçülerin dışında kalan bir özelliği bulunmamasına rağmen böyle bir özelliğe sahip olduğundan dolayı itibarsızlaştırılmış bir insan ya da grupla olan ilgi ve bağlantısından dolayı itibarsızlaştırılmasıdır.