ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI

Aktivite sınırlılığı: Birey tarafından bir görev ya da eylemi yürütmede bir zorluk ile karşılaşma anlamına gelmektedir. Aktivite sınırlılığında bireyin kendisinden, kendi engelinden kaynaklı bir durum söz konusudur (WHO, 2016). Aktivite sınırlılığında bir yetersizlik sonucu aktiviteleri yerine getirmemek söz konusudur.

Bu bağlamda doğum öncesi nedenler arasında, doğum yapılan yerin steril olmaması, doğum sırasında kaza yaşanması, vakum, forsep gibi aletlerin uzmanlık dışı kullanılması, bebeğin erken ya da geç doğması ya da başına kordon dolanması, zor doğumun ya da çoğul gebeliğin olması sayılabilir.

Tıbbi model, engellilik durumunu bir hastalık olarak ele alan yaklaşımdır. Bu yaklaşımda engellilik biyolojik alt yapının bozulmasıyla bağlantılı bir durumdur ve müdahalenin de bu şekilde olmasını gerektirir.

Engelliler bir yandan kimlik edinmeye çalışırken diğer yandan toplum tarafından kendilerine yüklenen kimliklerle mücadele vermektedir. Bu durumun kendisi ruhsal anlamda zorlanmanın başlıca nedenlerinden birisi olabilmektedir.

Benliğin çeşitli boyutları söz konusudur. Rogers’a (1951) göre birinci boyut gerçek benliktir. Gerçek benlik, kişinin kendi kendine sorduğu; “ben kimim?” sorusuna verdiği cevaptır ve bu anlamda gerçek benlik bireyin gerçek yaşamdaki deneyimleriyle şekillenir.

Stres, bireyin herhangi bir fiziksel veya psikolojik uyarıcı karşısında gerekli uyumu sağlayabilmek için ruhsal ve bedensel olarak harekete geçmesi, tepki göstermesi anlamına gelmektedir.

Yaşam ve fiziksel iyi oluşa yönelik tehditler; Kimi engelli bireylerin strese yol açan sorun ları doğrudan fiziksel yeterlikleriyle ilgilidir. Örneğin süreğen hastalığı olan bir engelli bireyin yaşamını tehdit altında hissetmesi son derece beklendik bir durum olabilir. Hastalığından kaynaklanan ağrı ve yakınmalarının da stres faktörleri olarak yaşamına yansıyacağını ön görmek olasıdır.

Öfke; bireyin kendisini korumak ve dışarıdan gelen tehditler karşısında uyanık olmasına hizmet eden doğal bir duygudur. Ancak bireyin sürekli ve şiddetli engellenme yaşaması öfkenin işlevsel olmaktan çıkıp bir sorun olarak yaşanmasına yol açabilir.

Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım: Bilişsel-davranışçı yaklaşım bireylerin mutlu ya da mutsuz olmalarının düşünme biçimleriyle yakından ilişkili olduğunu ileri sürmektedir. İnsanın düşünme biçimi onun duygu durumu ve davranışını etkilemektedir.

Kuşkusuz engellilik, sosyal ilişkiler ile aile iç ilişkileri, ekonomik iyi oluşu, günlük yaşam aktivitelerini, eğlence ve iş hayatı olmak üzere tüm yaşamı etkileyen bir durumdur. Engelliliğin etkileri, durumun doğası, engellilik öncesi sahip olunan kişilik (engellilik sonradan meydana gelmişse), engelliliğin birey tarafından nasıl bir anlam ifade ettiği, bireyin şimdiki yaşam koşulları, bireyin sahip olduğu aile içi ve sosyal destek düzeyinin derecesine bağlı olarak değişir.

Yetersizlik (Impairment): Uzuvların bir kısmı­nın ya da bir uzvun bütününün olmayışı veya bir organ, uzuv ya da vücudun işlevinde bir eksiklik/ kusurluluk durumudur.

Tıbbi model, engellilik durumunu bir hastalık olarak ele alan yaklaşımdır. Bu yaklaşımda engellilik biyolojik alt yapının bozulmasıyla bağlantılı bir durumdur ve müdahalenin de bu şekilde olmasını ge­rektirir.

Engellilik durumu farklı nedenlerle ortaya çıkabilir. Bu nedenler doğum öncesi, doğum esnası ve doğum sonrası nedenler olarak sınıflandırılır.

b şıkkında verilen bilgi tıbbi model özellikleri arasında yer alır.

Benliğin çeşitli boyutları söz konusudur. Rogers’a (1951) göre birinci boyut gerçek benlik­tir. Benliğin ikinci boyutu ise ideal benliktir.

Bağımsızlığa, özerkliğe, mahremiyete ve kontrole yönelik tehditler: Bireyin engelinden kaynaklı olarak diğerlerine bağımlı yaşamak durumunda olduğu durumlar olabilmektedir. Örneğin görme engelli ya da serebral palsili bir bireyin bir yerden başka bir yere gitmek için bile başkalarının yardımına ihtiyacı olabilmektedir. Bu durum engelli bireyin kendi yaşamının kendi kontrolünde olmadığı duygusunu doğurmakta ve ruhsal olarak kendini kötü ve işe yaramaz hissetmesine yol açabilmektedir.

Adleryen yaklaşım bireyin mutsuzluğunun temelinde yetersizlik duygusu olduğunu ileri sürmesi bakımından engelli bireylerin bu duygusunu anlamımızı kolaylaştıran bir yaklaşımdır.

Pozitif psikoloji bunun aksine bireylerin iyilik hâlleri, mutlulukları, yaşam doyumları, psikolojik sağlamlıkları, umutları ya da iyimserlikleri gibi özelliklerinin de incelenmeye değer olduğunu ileri sürmekte ve problemler üzerine yoğunlaşmak yerine bu olumlu özellikler üzerine çalışmanın psikolojik sağlığa daha fazla yarar sağlayacağını ileri sürmektedir.

Caplan (1964) tarafından önleyici yaklaşımlar temel, ikincil ve üçüncül önleme olarak üçe ayrılmıştır

Toplumdaki tüm sağlık bozukluklarının olmasını ya da tekrarlanmasını azaltmaya yönelik çabalar temel önleme kapsamında yer almaktadır