Çifte Dezavantaj Durumları ve Ruh Sağlığı

Çocuk ihmali; 18 yaşından küçük çocukların fiziksel, psikolojik sağlıkları ve gelişim dönemlerindeki gereksinimlerinin; sevgi, beslenme, korunma, eğitim, sağlık gibi karşılanmaması durumudur.

Dünya Sağlık Örgütü 1999 yılında çocuk istismarı veya çocuğa karşı kötü muameleyi, “sorumluluk, güven ve yetenek ile ilgili genel durumunda çocuğun sağlığına, yaşamına, gelişimine ve değerine zarar verebilen, fiziksel ve/veya duygusal kötü davranışı, ihmali, her türlü ticari çıkar için çocuğun kullanılmasını içeren davranışlar” olarak tanımlamıştır.

Engelli çocuklar akranları tarafından da fiziksel ve duygusal istismara maruz kalabilmektedir ve akranları tarafından kötü muameleye maruz kalma oranı yıllara göre artış göstermektedir. 2003-2006 yılları arasında 1270 engelli çocukla yapılan bir araştırmada birinci yılda zorbalık oranı %21 iken ikinci yılda %25’e, üçüncü yılda %30’a yükselmiştir.

Çocuk olma savunmasızlık ve çocuğun ihmal ve istismara açık olmasını getirirken, çocuğun engelli olması bu muameleleri pekiştirip güçlendirebilmektedir. Bu dönemde muhakeme gücünün tam olarak oluşmamış olması bir engel ile birleşince bu bireylerin sömürülmesini kolaylaştırmaktadır. Özellikle zihinsel engelli çocukların bellekleri yetersizdir, çok çabuk unuturlar, uzun süreli bellek gerektiren durumlarda çok zorlanırlar işitsel ve görsel algıda problemler yaşarlar.

Cinsel tacize uğramış çocukta yaş dönemine uygun olmayan cinsel davranışlar, sosyal ortamda mastürbasyon yapma, önceleri sevdiği biriyle yalnız kalmaktan korkma, başka çocuklarla oyun oynamaktan kaçınma, cinsel organ ve çevrelerinde acı-kaşıntı görülme, daha erken yaş dönemine ait davranışlar ise yatak ıslatma, parmak emmek, uzun süren huzursuzluk, duygu değişimleri gibi semptomlar görülmektedir.

1. Yalnızlık-yoksunluk: Çocukların evden ayrılması ve eşin kaybı

2. Yetkinsizlik: Otoritenin yitimi

3. Yetersizlik: Yaşlanmaya bağlı fiziksel açıdan giderek güç kaybına uğrama

4. Yoksulluk: Emeklilikle başlayan gelirin ve ekonomik güç kaybı, alım gücünün azalması durumu

5. Yeti yitimi: Zihinsel ve sosyal becerilerin azalması veya kaybı ya da deformasyonu

Engelli yaşlılar, benliği ile bütünleşerek geçmişlerine dair pişmanlıklara odaklanmak yerine, olumlu ve olumsuz yaşantılarıyla geçmişlerini kabul edip şu ana odaklanmalıdırlar.

Her bireyde olduğu gibi yaşlı bireylerin de hayatında “diğerleri” önemli bir yer tutmaktadır. William Glasser’ın da belirttiği gibi sevgi ve ait olma en temel psikolojik ihtiyaçtır çünkü insanların ihtiyaçlarını karşılaması için diğer insanlara gereksinimleri vardır.

Engelli yoksulluğu ile ilgili ele alınması gereken temel konular; toplumda engelli yetişkinlerin işgücüne katılım oranlarının arttırılması, işsizlik oranının bu grupta azaltılması, sağlık hizmetlerinde yeni ve yeterli yapılanmaya ihtiyaç duyulması ve bunları gerçekleştirmeye ilişkin çalışmaların yapılması, buna bağlı barınma problemleri, ulaşım kısıtlılıklarının çözüm arayışlarına başlanmasıdır.  

Türkiye'de engelli personel çalıştırmak 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 30. maddesi ile yalnızca kamu işyerleri için değil özel sektör için de bir zorunluluk hâline gelmiştir.

Ekonomik düzeyi düşük olan her ailenin kültürel düzeyinin de düşük olacağı söylenemez ancak düşük sosyoekonomik düzey eğitim seviyesinin düşüklüğünü de beraberinde getirdiğinden; bu ailelerin çocuklarının ihtiyaçlarına yeteri kadar duyarlı olamayabilecekleri de akla gelmektedir. Diğer bir ifadeyle düşük kültürel düzeye sahip bir ailenin çocuklarının durumunu anlaması da güçleşebilmektedir. Söz gelimi okuma yazma bilmeyen bir anne babanın otistik çocuklarının durumunu anlamaları, buna uygun tutumlar geliştirmeleri, uygun eğitim koşulları aramaları, hatalı yaklaşımlardan uzaklaşmaları da oldukça zor görünmektedir. Böyle bir ailenin çocuklarına normal çocuk muamelesi yapması da muhtemeldir, engelinden ötürü baskı ve şiddete başvurabilmeleri de muhtemeldir. Tüm bu belirlemeler ışığında sosyoekonomik düzey düşüklüğünün engelli bireyler için ek bir dezavantaj olduğu söylenebilir.

Geleneksel toplumsal yapı içinde yaygın bir şekilde erkeksi (masculine) ya da kadınsı (feminine) olarak tanımlanan davranışları, tutumları, değerleri, düşünme biçimlerini, konuşma ya da yürümeyi, giyinmeyi ve kişinin bedenini süslemesini kapsayan özellikler toplamıdır.

Kişiler engelli oldukları için kendilerine özgü cinsiyet rollerini yerine getiremiyorlar biçiminde bir yargı oldukça muhtemeldir. Ne var ki cinsiyet rolü yönelimi tamamen kişisel bir eğilimdir ve engelli olmak ya da olmamakla hiçbir ilgisi yoktur. 

Homofobi, genel olarak eş cinsellik, biseksüellik ve transseksüellik gibi farklı cinsel yönelimleri veya kimlikleri bulunan insanlara yönelik olumsuz duygular, tutumlar ve/veya davranışlar olarak tanımlanmaktadır.

LGBT bireylerin hem kendi yaşantıları hem de diğer LGBT bireyleri gözlem sonucu edindikleri deneyimler içinde bulundukları durumun utanç duyulması gereken bir durum olduğunu algılamalarına neden olup bu durumu saklamaları gerektiğine onları inandırabilmektedir. Diğer bir ifade ile farklı cinsel yönelimi olan kişinin kendisi bile toplumun bakış açısının etkisinde kalarak kendisini anormal olarak değerlendirebilmektedir

Ülkemizde henüz bu konuda araştırmalar eksik kalsa da Avusturya nüfusunun %2,7’si zihinsel engelli olup toplamda 599,329 zihinsel engelli bireyin 13,785’inin LGBT oldukları bilinmektedir.

Zihinsel engelli bireylerin birçoğu ailesi ile birlikte yaşayıp aynı odayı paylaşabilmekte, özel bir bakım görüyorlarsa da bakım veren kişiyle kalmaktadır. Bu da özel yaşamın yokluğu anlamına gelebilmektedir.

Çifte dezavantaja sahip bireyler, kendilerini topluma ait hissedemeyebilmekte, depresyon, sosyal yalıtılmış, yalnızlık, kaygı, panik gibi birçok psikolojik sorunları yaşamaları olası olabilmektedir. Beden imajlarına ilişkin olumsuz algıları olabilip olumsuz bir benlik algısı geliştirebilmektedirler.

Toplumsal eşitsizliğin en önemli göstergelerinden birisinin ekonomik statü ve çalışma koşullarıyla ilişkili olduğu söylenebilir.

Yetkinsiz olma durumu, otoritenin yitimini ifade ederken; yetersizlik, yaşlanmaya bağlı fiziksel açıdan giderek güç kaybına uğrama durumudur.