Cinsellik ve Engelli Bireyin Ruh Sağlığı

Cinsellik diğer temel fizyolojik gereksinimlere göre yapısal olarak farklıdır. Örneğin; yeme ve içme temel gereksinimlerinin yerine ikameler konulamazken cinselliğin yerine birçok ikame konulabilir. Diğer bir deyişle insan sıvı gereksinimini üç günden fazla karşılamadan yaşayamaz. Ancak cinsel gereksinimini karşılamadan aylarca yaşayabileceği gibi cinsellikle ilgili herhangi bir gereksinimi duymadan da yaşayabilir. Bu nedenle cinsellik hem yoğun bir şekilde gizil olabilirken hem de ikameleri hayatımızın her yerinde ve her an karşımıza çıkabilmektedir.

Cinsellik kadın ve erkek arasında geçen, çoğu zaman üreme amacı olmayan bir etkinlikten daha çok toplumsal rollerin, toplumsal cinsiyet rollerinin, etik/ahlaki kuralların, kültürün, tabuların, ve dinin son derece etkin roller oynadığı karmaşık bir alan ve kavramdır.

Toplumsal cinsiyet rolleri dişi ve eril bireylerin toplum içinde cinsiyetleri ile ilgili davranış, tutum ve rollerini nasıl yerine getireceğini gösteren ve bireye sosyalleşme süreci içerisinde kazandırılan rol kalıplarıdır.

Dünya Sağlık Örgütü'ne göre (2007) cinsellik; fiziksel, duygusal, entelektüel ve sosyal yönlerin kişiliği, iletişimi ve aşkı zenginleştirici etkilerinin bileşiminden oluşmaktadır. Bu nedenle cinsellik sadece bedensel değil aynı zamanda duygusal, düşünsel ve toplumsal bir olgu ve kavramdır.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre  cinsellik, en temelde, organizmanın haz alma ve acıdan kaçınma çabasıdır.

Erotojenik bölge, erotik duyum uyandıran, uyarılması hâlinde haz alınmasına neden olan vücut bölgelerine verilen addır.

Bu kavram, bireyin gelişiminin belirli bir evrenin özelliklerine bağımlı kalma hâli olarak kısaca özetlenebilir. Ör. Oral saplamanın düzeyi kişiden kişiye değişse de ilerleyen dönemlerde bağımlılık, edilgenlik, açgözlülük, sevgiyi ret etme, paylaşamama, kişisel ilişkilerden korkma, sakız çiğneme ve sigara içme gibi olumsuza kadar giden alışkanlıklar ile sonuçlandığı psikanalitik kuram tarafından ifade edilmektedir.

Engelli bireylerin ebeveynleri genellikle çocukların durumundan kaynaklı olarak daha yoğun bir şekilde vicdan muhasebesi yapmaktadırlar. Ebeveynlerin gerçekleştirdikleri bu vicdan muhasebesi, annelerin çocuklarını daha uzun süreler emzirmelerine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra çocuğun gelişimsel yaşı ile kronolojik yaşı arasında farkın olması emzirmenin ne zaman kesilmesi gerektiği konusunda hem uzmanları hem de aile- leri oldukça zor durumda bırakmaktadır.

Ebeveynleri tarafından gelişimsel olarak uygun olmadıkları dönemde tuvalet eğitimine zorlanmaları bu bireylerin gelişimsel süreçlerini ciddi derece de zarara uğrattığı söylenebilir. Diğer yandan, gelişimsel olarak tuvalet eğitimine hazır olan ancak ailenin engelli çocukların performansını daha aşağıda değerlendirdiği için tuvalet eğitimine başlamaması benzer sonuçlara neden olabilmektedir.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre bireyin kendi cinsiyetindeki ebeveyni ile özdeşleşme kurmasına neden olan ve psikoseksüel olduğu kadar psikososyal gelişiminde de önemli yer tutan evre fallik evredir.

Ailesi tarafından böyle bir durumda fiziksel olarak cezalandırılan çocuk için bu durum  ifade edilemeyecek kadar travmatiktir. Bu uygulamalar hem doğal gelişim gösteren çocukların hem de engelli çocukların ciddi psikolojik zararlara görmelerine ve bu psikoseksüel evreye saplanmalarına neden olmakta ve ilerleyen dönemlerde bireyin psikolojik sağlığını ciddi derecede olumsuz etkilemektedir.

Çocuk mastürbasyonunda ebeveynlerin izlemesi gereken yol bu mastürbasyonu engellemek değil aksine bu mastürbasyonun nerede yapılacağını çocuklara öğretmektir. Bunun yanı sıra mastürbasyonun sıklığı da ailelerin dikkat etmesi gereken bir diğer konuyu oluşturmaktadır. Mastürbasyon sıklığı yüksek ise bu durumun nedeni genellikle çocuğun duygusal gereksinimlerinin karşılanmamasıdır. Yukarıda oral evre de ifade edildiği gibi çocukluk mastürbasyonu çocuğun duygusal gereksinimlerini karşılamak, olumsuz duygularını kontrol etmek ve bu duygulardan kaçınmak için kullandığı bir araç hâline gelebilmektedir. Bu durum sadece engelli çocuklarda değil doğal gelişim gösteren çocuklarda da aynı mantık çerçevesinde gözlenmektedir. 

Fallik dönemde erkek çocukları kızlar ile aralarındaki fizyolojik farklılığın farkındadır ve kendilerinin de genital organlarını kaybedeceklerine dair bir korkuları vardır. Bu korkuya kastrasyon korkusu ismi verilmektedir.

Kız çocuklarında kastrasyon korkusunun biçemi penis kıskançlığı olarak isimlendirilmektedir. Freud, bu karmaşanın hiçbir zaman çözümlenmediğini ve bunun sonucu olarak kadın eş cinselliğinin ve erkeksi davranış ve mesleklere yönelmenin ortaya çıktığını ifade etmiştir. Oğlan çocuklarında görülen kastrasyonda ise, oğlan çocuğun annesine olan ilgisini bastırması ve anneye ulaşabilmek için babası ile benzeşmeye (özdeşleme) başlamasıdır.

Gizil dönem olarak da ifade edilen latans evre çocukların 6-12 yaş arasındaki dönemi kapsamaktadır. Bu gelişim evresinde çocukların cinsel merakları azalmakta ve çocuklar fallik dönemde özdeşleme ile kazandıkları bilgi ve toplumsal cinsiyet rollerini kendi cinsiyetlerindeki arkadaşları ile daha yoğun etkileşim içinde deneyimlemektedirler. Bu dönemin tam anlamıyla gizil olmadığı bazı cinsel merak ve cinselliğin olduğu davranışların bulunabileceği de ifade edilmiştir.

Cinsel kimlik, fiziksel, sosyal ve kültürel etkenlerle birlikte toplumların bireyin cinsel etkinliklerini sınırlandırmasına yönelik yasa, kural, gelenek ve kültüre bağlı olarak gelişebildiğini ifade eden kavramdır. 

İlk olarak engelli bireyin cinselliğini kendi iç dünyasında bastırması bireyin ruh sağlığını olumsuz yönde etkilemektedir. Bu bireyin bilinç düzeyinde temel gereksinimlerinden birine yönelik istek, arzu ve beklentilerini yok saymasına ya da karşılamamasına neden olmaktadır. Bu durum bireyin kendi ile çelişkiye düşmesine ve ruh sağlığının olumsuz etkilenmesine neden olabilmektedir. İkinci olarak toplum, engelli bireyin cinselliğini bastırması için bu gereksinimleri yok sayarak ya da duyarsız kalarak baskı yapmaktadır. Bu durum engelli bireyin kendilik algısının düşmesine ve kendini değersiz olarak atfetmesine neden olmaktadır.  Bu durum da engelli bireyin ruh sağlığını tehdit eden diğer bir değişkeni oluşturmaktadır.