ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 11

Uzman yardımı için gönüllülük esastır. Engelli bireyin psikolojik müdahaleye gönüllü olarak dahil olmamalıdır.Doğru yanıt C'dir.

Kadınların bütün toplumlarda engellerle karşılaştıkları, daha az kaynağa, fırsata, hizmete eriştikleri bilinmektedir (Buz ve Karabulut, 2015). Türkiye için de durum farklı olmayıp toplumumuzda kadınların daha aşağıda görüldüğüne ilişkin “eksik etek”, “saçı uzun aklı kısa”, “adam olmak” şeklinde atasözü ve deyimlerimiz dahi vardır.

Çocuk ihmali; çocuğun beslenme, giyinme, barınma gibi en temel fiziksel gereksinimlerinin; korunma ve güvenlik gibi duygusal ihtiyaçların; uyaran, sosyal etkileşim ve yaşa uygun olarak otorite ihtiyacı gibi psikososyal gereksinimlerin görmezden gelinmesi, karşılanmamasıdır.

Kılıç (2013) yaşlılığı sembolik olarak “5 Y” ile ifade etmektedir. Kılıç’a göre, “5 Y”den kasıt yaşlılığın özeti olarak kabul edilmektedir. “5 Y” yi aşağıdaki şekilde belirtmek mümkündür.
1. Yalnızlık-yoksunluk: Çocukların evden ayrılması ve eşin kaybı
2. Yetkinsizlik: Otoritenin yitimi
3. Yetersizlik: Yaşlanmaya bağlı fiziksel açıdan giderek güç kaybına uğrama
4. Yoksulluk: Emeklilikle başlayan gelirin ve ekonomik güç kaybı, alım gücünün azalması durumu
5. Yeti yitimi: Zihinsel ve sosyal becerilerin azalması veya kaybı ya da deformasyonu

Toplumun bireylerin erkek veya kadın oluşlarına bağlı olarak onlardan belli davranış kalıpları içinde davranmalarını beklemeleri geleneksel cinsiyet rolü olarak tanımlanmakta ve geleneksel cinsiyet rolleri genel olarak erkeksi ve kadınsı olarak ayrılmaktadır.

Tıpkı engelli olamak gibi farklı cinsel yönelimleri bulunan bireylerin de olumsuz tutumlar ile karşılaşmaları söz konusudur. Bu olumsuz tutum genel olarak “homofobi” olgusu ile anılmaktadır. Homofobi, genel olarak eş cinsellik, biseksüellik ve transseksüellik gibi farklı cinsel yönelimleri veya kimlikleri bulunan insanlara yönelik olumsuz duygular, tutumlar ve/veyadavranışlar olarak tanımlanmaktadır (Şah, 2012).

Engelli birey cinsiyeti, gelir durumu, istihdamı, sosyal güvencesi, meslek edinmesi, eğitimi, serbest zamanını değerlendirmesi, sosyal çevreye dâhil olması, ihtiyaçlarını karşılayabilmesi, sağlık desteği alması, sosyal ilişkileri ve sosyal rolleri yerine getirmesi gibi durumlara bağlı olarak toplumsal eşitsizlik yaşayabilir, tüm bu durumlar bu bireyleri çifte dezavantajlı konuma getirebilir.

Engelli bireyler şiddete uğrama ve sonrasındaki süreçlerle ilgili olarak sağlıklı bireylere oranla daha büyük bir risk altındadırlar. Bu yüzden engelli bireylerde şiddet, üzerinde ayrıca durulması ve incelenmesi gereken hassas bir konudur. Bununla beraber söz konusu engel zihinsel engellilik ise bu engele sahip bireyler ihmal ve istismara daha açık olabilmektedirler.

Birçok engelli kadın engelliliğinin ötesinde bir cinsel partner, bir bakım veren ya da bir annedir (Habib, 1995). Tüm bu sorumluluklar bu bireylerin hayatında stres kaynağı olabilmekle birlikte birçok engelli kadın da sıklıkla bir başkasının bakımına gereksinim duymaktadır. Bakım esnasında ise bu bireylerin fiziksel, duygusal, sözel ya da cinsel şiddete uğrama ihtimalleri artmaktadır. Ancak bakım veren tarafından gerçekleştirilen şiddet çoğunlukla gizli kalmakta, gizli kalması ve sürekli olması sebebiyle de ciddi ve süreğen problemlerin oluşmasına neden olmaktadır. Yapılan bir araştırmada engelli kadınların, %81’inin fiziksel, cinsel ya da duygusal şiddete
uğradıkları, benzer şekilde başka bir araştırmada ise engelli kadınların %77,8’inin duygusal/sözel şiddete, %30,1’inin fiziksel şiddete ve %28,8’inin cinsel şiddete maruz kaldıkları saptanmıştır (Arıkan, 2001; Aral, Gürsoy ve Ayhan, 2005).

Engelli çocuklar akranları tarafından da fiziksel ve duygusal istismara maruz kalabilmektedir ve akranları tarafından kötü muameleye maruz kalma oranı yıllara göre artış göstermektedir. 2003-2006 yılları arasında 1270 engelli çocukla yapılan bir araştırmada birinci yılda zorbalık oranı %21 iken ikinci yılda %25’e, üçüncü yılda %30’a yükselmiştir (Son, Parish ve Peterson, 2012). Bununla beraber işitme engeli olan çocukların fiziksel ve cinsel istismara, ruhsal duygusal engelli çocukların fiziksel şiddete uğrama risklerinin daha fazla olduğu belirlenmiştir (Ünver ve ark. 2015; Hoşoğlu 2009).

Dünya Sağlık Örgütü 1999 yılında çocuk istismarı veya çocuğa karşı kötü muameleyi ise “sorumluluk, güven ve yetenek ile ilgili genel durumunda çocuğun sağlığına, yaşamına, gelişimine ve değerine zarar verebilen, fiziksel ve/veya duygusal kötü davranışı, ihmali, her türlü ticari çıkar için çocuğun kullanılmasını içeren davranışlar” olarak tanımlamıştır (akt. Ovayolu, Uçan ve Serindağ, 2007).

Psikolojik sorunların değerlendirilmesinde diğer tıbbi rahatsızlıkların değerlendirilmesinde de kullanılan medikal model yaygın olarak kullanılmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Engelli bireylerin toplumsal yaşam içerisinde birçok zorluk yaşadığı bilinmektedir. Yapılan çalışmalar engelli bireylerin en belirgin sorunlarının bakım, ekonomik problemler ve psikolojik sorunlar olduğunu göstermektedir. Doğru cevap A'dır.

Zihin engelli ve öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklarla yapılan çalışmalar, engelli çocukların engelli olmayan akranlarına kıyasla daha çok yalnızlık duygusu yaşadıklarını göstermiştir . Bu duruma neden olarak iki temel etken gösterilmiştir: (a) engelli bireylerin sosyal ipuçlarının farkına varma ve işlemede ve (b) sosyal ilişkiler geliştirme konusunda güçlük yaşamalarıdır. Doğru cevap C'dir.

Kalıtımsal nedenlerden kaynaklı olarak ortaya çıkan engellilik durumu bireyin hem beyin kimyasını ve yapısını olumsuz etkilemekte hem de birden fazla sağlık probleminin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Doğru cevap A'dır.

Engelli bireylerin psikolojik sorunlarının değerlendirilmesinde doğal gelişim gösteren bireylerden farklı olarak iki temel değişkenin göz önünde bulundurulması gerekir. Birincisi psikolojik değerlendirme için engelli bireylerin kronolojik değil gelişimsel yaşlarının temel alınması ikincisi ise bazı problem davranışların öğrenme yoluyla edinilmiş olabileceğidir. Doğru cevap D'dır.

Genel anlamıyla stres, bireylerin huzur ve mutluluğu için tehlike işareti veya uyarı olarak algılanan ve yetersiz bir şekilde ele alınan olaylara gösterilen belirgin olmayan fizyolojik ve psikolojik tepkidir.

Stresin son belirti türü zihinsel belirtilerdir. Bireyler üzerinde oldukça geniş bir etkiye sahip olan stres kavramının zihinsel belirtileri şu şekilde sıralanmıştır: Konsantrasyon güçlüğü yaşama, karar vermede güçlük çekme, unutkanlık ve hafızanın zayıflaması, sürekli hayal kurma, olaylar karşısında çok yönlü düşünememe. Doğru cevap E'dir.

Depresyon, bireyin duygu durumunda, düşünce ve bellek ile birlikte bedensel ve davranışsal değişimleri kapsayan hastalık durumları olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Genel olarak depresyon belirtileri şu şekilde sıralanabilir: (a) Bireyin genel olarak kendini çökkün ve bunaltılı bir ruh hâli içerisinde görme eğilimine sahip olması; (b) bireyin hâl ve hareketlerde yavaşlama; (c) yapılan iş ve hareketlerden çok çabuk bir şekilde yorulma, isteksiz şekilde yapma hatta yapmaktan kaçınma; (d) daha önceden zevk alarak ve isteyerek yapılan birçok etkinliği yaparken eskisi kadar zevk alamama; (e) sürekli dikkat dağınıklığı yaşama ve konsantrasyon yaşamada güçlük; (f) kendini olumsuz olarak değerlendirme ve kendine yönelik değersizlik algısına sahip olma; (g) geçmişte yaptıklarından dolayı aşırı derecede pişmanlık yaşama ve geleceği yönelik umutsuz düşünceler; (h) uyku ve yeme düzeninde bozulmalar yaşanması; (ı) hiç çaba sarf etmeden aşırı şekilde kilo kaybetme veya bunun tam tersi durum olan aşırı derecede kilo alma; (i) cinsel açıdan isteksizlik yaşama ve (j) intihar düşüncelerine kapılma. Doğru cevap E'dir.