ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 6

Toplumun engelli bireye bakış açısını şekillendiren faktörlerden bireyin engeliyle ilgili olanlar aslında tek başlarına değil toplumun dil, din, yapı ve kültürüne dayalı olarak toplumun engelli bireye ilişkin bakış açısını şekillendirir. Bu nedenle bireyin engeliyle ilgili faktörlerden aynı olanın bile farklı iki toplumun engele ve engelli bireye ilişkin bakış açısını farklı şekillerde etkilediği görülebilir. Bu durumu engelle ilgili faktörlerden biri olan engel türü ve hangi şekilde edinildiği üzerinden örnekleyelim. Söz gelimi jeopolitik konumu nedeniyle askerî gücün ön planda olduğu bir ülkede askerlik yaparken engelli hâle gelmiş birine toplumun bakış açısının, jeopolitik konumu açısından askerî güce benzer bir önemin verilmediği bir ülkede aynı şekilde engelli hâle gelmiş bir bireye kıyasla çok daha olumlu olacağını tahmin etmek zor değildir. Psikozu olan vakanın şaman olarak kabul edilmesi, toplumun dini yapısıyla ilişkili olduğundan, cevap C şıkkıdır.

Dünya Sağlık Örgütü, engellilik ve sağlığı sınıflandırırken kullandığı kavramsal çerçeve olan İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırılmasında (ICF) biyopsikososyal yaklaşımı temel almıştır yani cevap E şıkkıdır.

Engelli bireylere yönelik bu tür olumsuz inanç, tutum ve davranışlar onların eğitim, iş, romantik ilişki ve/veya evlilik ve barınma gibi hak ve ihtiyaçları başta gelmek üzere hayatlarının tüm alanlarına etki etmektedir. Örnek durumda evlilik öncesi ilişkisi engel yüzünden sonlandırılmış Ayşe Hanım'ın romantik, evlilik ve cinsel yaşamı etkilenmiştir.

Türkiye 2009 yılında imzalamış olduğu Engellilerin Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi ile engelli bireylerin hakları konusuna vermiş olduğu önemi yazıya dökmüştür.

Engelliliğe yol açan durumlar üzerinde çevresel faktörlerin rolünün önemine dikkat çeken bir anlayışa dayalı olan model sosyal modeldir, diğer bir deyişle doğru cevap B şıkkıdır.

İşitme engelli bir bireyle iletişime geçildiğinde yapılmaması gereken davranışlar A şıkkı hariç diğer şıklarda verilmiştir.

Toplumun engelliliğe bakış açısını etkileyen bireysel faktörlerden belki de en başta geleni engel türüdür. Toplumun bazı engel türlerine bakış açısı diğer engel türlerine göre çok daha olumsuz olabilmektedir. Bu durum özellikle psikososyal engel türlerinde oldukça yaygın görünmektedir. Örneğin şizofreni ve/veya bipolar depresyon tanısı bulunan bireylere yaklaşımlar çoğu toplumda işitme ya da görme engelli bireye yaklaşımlara nazaran çok daha olumsuz olabilmektedir. Hatta toplumumuzda bazı bireylerin çatışma yaşadıkları bireylere hakaret etmek için bu tür psikososyal engel türlerinin isimlerini bir tür küfür kullandıkları bile görülmektedir. Örneğin, çoğumuz sık sık karar değiştiren veya şüpheci birinin arkasında şizofren ya da bipolar sıfatlarının kullanıldığına şahit olmuşuzdur. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

Aile sistemleri teorisine göre, üyelerinin her birinin ihtiyaç ve deneyimleri bir diğerininkinden etkilendiği için aile etkileşimsel ve karmaşık bir sosyal sistemdir. Doğru seçenek (E)dir.

Eşlerden oluşan alt sistem isminden de anlaşılabileceği üzere eşler arasındaki ilişkiyi kapsar. Eşlerle ilgili alt sistemdeki işleyiş, zorluklarla mücadele, anlaşmazlıkları çözme, karar alma ve yakın ilişkilerdeki iletişim biçimleri gibi konularda çocuklara model oluşturur. Doğru seçenek (C)dir.

Ebeveynlerden oluşan alt sistemin temel görevleri aile içindeki sınırları çizmek, çocukları yetiştirmek ve onlara rehberlik etmektir. Annebabanın çocukları ile arasındaki ilişkiden oluşan bu alt sistem, modelleme yoluyla çocuklara otorite ile ilişkileri düzenleme, bağımsız karar verebilme ve kendi kendini yönetebilme gibi becerileri öğrenme fırsatı sunar. Doğru seçenek (B)dir.

Ebeveynlerden oluşan alt sistemin temel görevleri aile içindeki sınırları çizmek, çocukları yetiştirmek ve onlara rehberlik etmektir. Büyükanne ve büyükbabalar, akrabalar, komşular ve hatta belirli bir süre için anne-baba rolüne benzer roller üstlenen büyük çocuklar da bazı durumlarda bu alt sistemin içerisine dâhil olabilir. Örneğin, anne babası, eklem rahatsızlığından dolayı hastanede yatan oğulları ile ilgilenirken evdeki küçük kardeşi ile ilgilenen büyük kardeşin ebeveynlere ait bu alt sisteme dâhil olduğu söylenebilir. Doğru seçenek (C)dir.

Eşler arasındaki alt sistem, zorluklarla mücadele, anlaşmazlıkları çözme, karar alma ve yakın ilişkilerdeki iletişim biçimleri gibi konularda çocuklara model olur. Doğru seçenek (B)dir.

Doğru seçenek (A)dır.

Ekolojik modele göre, sadece çocuk ya da çocuk ve annesi gibi aile içi dinamikleri çalışmak yeterli değildir. Engelli birey ve aileyi anlamak ve onlara daha kapsamlı hizmetler sunabilmek için, geniş anlamdaki çevresel faktörler, sosyal, ekonomik ve politik gerçekler de göz önünde bulundurulmalıdır. Doğru seçenek (E)dir.

Doğru seçenek (E)dir.

Çocukları engelli olarak doğan ailelerin birçoğunun bu durum karşında gösterdikleri ilk reaksiyonlar arasında hayal kırıklığı, şok, inkâr, stres ve kaygının yer aldığı bilinmektedir. Doğru seçenek (D)dir.

Bağlantısal damgalanmanın özellikle psikososyal engelleri olan bireylerin aileleri açısından büyük zorluklar yarattığı bilinmektedir. Bu ailelerde sadece psikososyal engeli bulunan bireyin değil, ailenin tümünün engelli olarak algılanmasının söz konusu olduğu görülür. Bu durumu “engelli çocuğa sahip bir aile engelli bir ailedir” şeklinde ifade edilmiştir. Doğru seçenek (A)dır.

Aileyi yalnızca dikey ilişkilerden oluşan bir sistemden ibaret sayan geleneksel bakış açısını ve ailedeki en önemli ilişkinin anne ve çocuk arasında olduğu varsayımını reddeden aile sistemleri teorisi; ailedeki tüm ilişki ve alt sistemlerin önemli olduğunu vurgular. Bu bilgilerin ışığında doğru cevap C şıkkıdır.

Ailenin temel alt sistemlerinden bir diğeri ebeveynlerden oluşan alt sistemdir. Temel görevleri aile içindeki sınırları çizmek, çocukları yetiştirmek ve onlara rehberlik etmek olan bu alt sistem annebabanın çocukları ile arasındaki ilişkiden oluşur (Goldenberg ve Goldenberg, 2003). Eşler arasındaki ilişkideki bu tür bozulmalarda çocukların bir ya da birkaçının günah keçisi ilan edilerek eşlerden biri ile diğer tarafa karşı gruplaşmış olarak algılanabilmesi durumuyla da sıkça karşılaşılmaktadır. Bu tür bir durum özellikle engelli bir çocuk dünyaya geldiğinde görülebilmektedir. Örneğin, Down Sendromlu çocukları dünyaya geldikten sonra annenin çocuğun bakımı ve büyütülmesi konularında kendini yetersiz hissetmesi ve bir taraftan da babanın çocuğu annenin tarafında görerek durumdan kaçınması bu tür bir duruma örnek olarak verilebilir. Bu bilgiler bize örnek senaryodaki durumun doğru cevabının B şıkkında olduğunu göstermektedir.

engelli bir çocuğa sahip olmanın daha öncesinde manevi yönelimleri olmayan birçok aile için manevi bir bağlantı aramaya yönelik bir katalizör görevi görebildiği de gözlenmiştir (Poston ve Turnbull, 2004). Maneviyat çerçevesinden bakıldığında, bazı aileler engelli çocuk sahibi olmayı Tanrı tarafından seçilme, ödüllendirilme veya daha iyi bir insan olabilmek için sınanma şeklinde algılayabiliyorken; bazıları işledikleri günahlardan dolayı cezalandırılmak olarak algılayabilmektedir. Bu inançlardan bazıları engele uyum konusunda işlevsel bir rol oynayabileceği gibi bazıları engelli bireye karşı ön yargı oluşturarak onun ruh sağlığı üzerinde negatif etki yaratabilir. Örnek senaryoda Ahmet Bey ve Ayşe Hanım'ın yaşadıkları yukarıdaki bilgilerle örtüşmektedir. Bu durumda manevi işlevlerinde belirgin değişiklik meydana geldiğinden doğru cevap E şıkkıdır.