ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 14

Damgalamanın engelli bireylerin hayatlarında yol açtığı güçlüklerden biri ayrımcılıktır. Engelli­lerin Haklarına İlişkin Birleşmiş Milletler Sözleş­mesine göre engelliliğe dayalı ayrımcılık, bireyin toplumdaki her türlü etkinlik ve hizmete toplu­mun diğer üyeleri ile eşit şekilde erişiminin ve kabulünün engellenmesi ya da zedelenmesi amaç ya da etkisi ile yapılan dışlama, mahrum etme ya da kısıtlamaları içeren eylemlerdir. Üstelik ayrımcılık sadece engelli bireyleri hedef almakla kalmamakta; onların aile ve/veya bakımlarıyla ilgile­nen bireyleri de et­kilemektedir. Doğru yanıt A’dır.

Engellilere ilişkin toplumdaki olumsuz tutum ve davranışlarla mücadele açısından faydalı olduğu düşünülen ve özellikle bilim adamları başta gelmek üzere toplumun tüm üyelerinin sahip olması gereken bazı prensipler vardır. Bu prensiplerin hem top­lumun engelli bireylere bakış açısına yansıması hem de engelli bireylerle ilgili araştırmaların yöntem ve çıktılarının raporlandırılması konusunda takip edilmesi, engelli bireylerin sıklıkla karşılaştığı dam­galama, ayrımcılık, ihmal, istismar ve şiddet gibi durumların önüne geçilebilmesini kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bahsedilen bu prensipleri 5 madde hâlinde listelemek mümkündür:

1.Tüm engelli bireyler saygı duyulmayı ve cesaretlendirilmeyi hak eder. Bunun tersi engelli bireyin değersizleştirilmesi ve/veya nesne yerine konulmasıdır. Engelin şidde­ti ve bireyde yol açtığı yetersizlik ne olur­sa olsun bu ilke değişemez ve tüm engelli bireyler için geçerlidir.

 2.Engelin yol açtığı yetersizliğin derecesi çev­resel koşullara bağlı olarak artış veya azalış gösterebilir. Bunun nedeni engelli bireyle­rin çoğunlukla sahip oldukları engellerce değil fiziksel (binaların yapısı) ya da sosyal (ön yargılar, geleneksel inanışlar) engeller tarafından kısıtlanıyor olmalarıdır.

3.Engele uyum konusunun daha iyi anlaşı­labilmesi için öncelikle sosyal ve fiziksel çevredeki problemler gözden geçirilme­lidir.

 4.Tüm bireylerin devreye sokulduğu takdir­de engelle ilişkili güçlükleri azaltabilecek ve yaşam kalitesini yükseltebilecek birta­kım bireysel, fiziksel ve zihinsel özellikleri mevcuttur. Bu nedenle engelli bireyin sahip olduğu bireysel ve psikolojik değerler çok önemlidir. Olumlu ve umut veren özellikler desteklenmeli ve geliştirilmelidir.

5.Engelli birey için engelinin önem derecesi bireyin kendisi ve engeli ile ilgili duyguları ile ilişkilidir. Bireyin benlik algısı ve öz gü­veni gibi sosyal ve duygusal tepkileri, enge­le sağladığı uyum üzerinde etkilidir. Engelli bireylerin kendilik algıları pozitif olduğunda günlük yaşamlarından doyum sağlama olası­lıkları artar. Doğru yanıt E’dir.

Toplumun engelli bireye bakış açısını şekillen­diren faktörlerden bireyin engeliyle ilgili olanlar aslında tek başlarına değil toplumun dil, din, yapı ve kültürüne dayalı olarak toplumun engelli bireye ilişkin bakış açısını şekillendirir. Bu nedenle bireyin engeliyle ilgili faktörlerden aynı olanın bile farklı iki toplumun engele ve engelli bireye ilişkin bakış açısını farklı şekillerde etkilediği görülebilir.

Bireyin engeliyle ilgili faktörler şu şekilde sıralanabilir:

 Doğru yanıt D’dir.

Bilindiği gibi, iş yaşamına katılımın önemi bi­reye ve kültürel bağlama dayalı olarak birtakım de­ğişiklikler gösterse de; işin birey üzerindeki fiziksel ve psikolojik etkilerinin büyüklüğü yadsınamaz bir gerçektir. Bu önem, iş sahibi olmanın temel fiziksel ihtiyaçların karşı­lanması konusundaki faydasının yanı sıra, çalışıyor olmanın bireyin benlik saygısına olan pozitif etki­siyle de yakından ilişkilidir. Engelli bireyler açısın­dan çalışıyor olmanın yadsınamaz önemi işsizliğin engelli bireylerde sadece ekonomik ve sosyal an­lamda değil aynı zamanda benlik saygısı açısından da büyük hasarlar yaratan bir durum olmasından kaynaklanmaktadır. Doğru yanıt B’dir.

Engelli bireyin kişilik yapısının ona ilişkin top­lumsal bakış açısı üzerinde etkili olduğu bilinmek­tedir. Her ne kadar bazı engelli bireylerin toplum içerisinde hayatlarına devam edebilmek için geliş­tirdikleri esneklik, dayanıklılık, espri anlayışı gibi birtakım kişilik özellikleri açısından benzerlik gös­terdikleri bilinse de, her bireyin kişi­lik yapısı kendine hastır. Bazı engelli bireyler tıp­kı toplumun diğer üyeleri gibi diğerlerine kıyasla daha dışa dönük, girişken ve iyimserken, bazıları tam tersi özelliklere yatkın bir şekilde dünyaya ge­lirler. Kişilik yapısındaki bu tür farklılıkların özel­likle sonradan engelli hâle gelen bireylerin engeli kabul ve uyum süreci ve şekli üzerinde oldukça et­kili olduğuna dair araştırmalar mevcuttur. Sonuç olarak literatürde özellikle bağımlılık, güvensizlik ve kavgacılık gibi karakter özelliklerine sahip en­gelli bireylerin toplumda engelli bireylere yönelik olumsuz tutum ve ön yargıları güçlendirdiği bilgisi yer almaktadır. Doğru yanıt C’dir.

Toplumda engelli bireylerle saygılı ve kabul edici bir iletişimsel atmosferin nasıl oluşturulacağına dair bilgi eksikliği mevcuttur. Engelli bireylerle etkileşimde bulunurken dikkat edilecek bazı konuları şu şekilde listelemiştir.

Doğru yanıt A’dır.

Engelliliğe ve nedenlerine yönelik hatalı varsa­yımlar ne yazık ki dünyanın birçok bölgesinde gö­rülmeye devam etmektedir. Örneğin Afrika Çocuk Politikaları Forumunun raporuna göre, birçok Af­rika ülkesinde çocuklukta oluşan engelliliğin başlı­ca nedenleri arasında annenin ya da ailenin işlemiş olduğu günahlar, soya yönelik beddua/lanetlenme,  şeytan tarafından ele geçirilme, toprak tanrılarına karşı işlenen suçlar, kanunlara/sosyal normlara ay­kırı davranılması ve zina gibi faktörler yer almak­tadır. Ne yazık ki bu tarz hatalı varsayımlar bazen dinî çerçeveye oturtularak bizim toplumuzda da görülmeye devam etmektedir.

Engel sahibi olmayan bireylerin bazen engel­li bireylerle ilgili ilk bakışta pozitif görünen ama aslında negatif sonuçlar doğuran basmakalıp dü­şüncelere de sahip oldukları görülmektedir. Bu tür bakış açılarından biri de engelliliğin kutsallaştırıl­ması ve dolayısıyla da engelli bireylerin kahraman ya da kutsal bireyler olarak sınıflandırılmasıdır.

Engel engelli bireyin kimliğinin birçok boyutundan sadece birisidir. Öte yandan engelliliğin kutsallaştırılmasında bireyin kimliği kutsal olarak tanımlanan bu bahsi geçen engelden ibaretmiş gibi göründüğünden, bireyin diğer herkes gibi zayıf ve güçlü yönleri olan normal bir birey olduğu gerçeğini yok sayılabilmektedir.

Bir diğer yanlış inanış da engelli bireyin engel­linden dolayı yapıp edemeyeceklerini düşünerek sürekli bir yas ve üzüntü hâlinde olduğunu var­saymaktır. Doğru yanıt C’dir.

Öte yandan medya engelli bireylere gerçekçi ve adil bir şekilde yer vererek toplumda engelli birey­lere yönelik hatalı varsayım ve korkularla mücadele açısından aktif bir katkıda bulunabilir. Engelli bi­reylerin gerçekçi şekilde betimlenmesi sadece daha önce engelli bireylerle etkileşimde bulunmamış olan engelsiz bireylerin gerçekçi bir tabloyla karşı­laşmasını sağlamakla kalmaz aynı zamanda engelli bireylerin sağlıklı bir kendilik imajı yaratmalarına da katkıda bulunur.  Doğru yanıt E’dir.

Dünya Sağlık Örgütü, engellilik ve sağlığı sınıflandırırken kullandığı kavramsal çerçeve olan İşlevsellik, Yeti yitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıf­landırılmasında (ICF) biyopsikososyal yaklaşımı temel almıştır. Biyopsikososyal yaklaşıma göre engelli birinin ya­şam deneyimini anlamak konusunda biyolojik fak­törler tek başına yetersiz kalmakta ve bu nedenle psikolojik, sosyal ve biyolojik faktör­lerin karşılıklı etkileşimine bakılma­dır. Yani engellilik özetle yetersizlikler, aktivite sınırlılıkları ve katılım kısıtla­maları için kullanılan bir çatı terimdir. Doğru yanıt C’dir.

Engelli bireylere ilişkin olumsuz toplumsal düşünce ve inanışlara yönelik önlemleri dört ana başlık olarak gruplamak müm­kündür. Bunlar;

Doğru yanıt D’dir.

Yunan mitolojisi ilk insanı hermafrodit olduğunu ifade etmektedir. Hermafrodit insan hem kadın hem de erkektir. Doğru cevap A'dır.

Dünya Sağlık Örgütü, doğal gelişim gösteren çocukların psikolojik olarak sağlıklı ve dengeli bir oral dönem geçirmeleri için emzirmenin 18 ile 24 ay arasında bırakılması ancak bunun için bebeğin bireysel özelliklerinin göz önünde bulundurulması gerektiğini ifade edilmektedir. Doğru cevap D'dir.

Anal evre çocuğun toplumsal kurallarla ile ilk defa karşılaştığı ve haz itkilerini çevre temelli kontrol etmek zorunda kaldığı ilk evredir. Bu nedenle kişilik gelişimi ve ruh sağlığı üzerinde etkisi son derece büyük olarak değerlendirilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre bireyin kendi cinsiyetindeki ebeveyni ile özdeşleşme kurmasına neden olan ve psikoseksüel olduğu kadar psikososyal gelişiminde de önemli yer tutan evre fallik evredir. Doğru cevap C'dir.

Engelliliğe dayalı ayrımcılığa bağlı olarak ortaya çıkan davranışlar olan dışlama, mahrum etme ve kısıtlama gibi davranışlar sonucunda engelli bireylerin etkinlik ve hizmetlere toplumun diğer üyeleri ile eşit şekilde kabul ve erişimi zedelenmekte ya da engellenmektedir.

Damgalama bir insan veya grubun sahip olduğu bir özelliğin toplumca normal olarak sınıflanan ölçülerin dışında sayıldığı için o insan ya da grubun itibarsızlaştırılmasıdır.

Toplumun engelli bireye bakış açısını şekillendiren faktörlerden bireyin engeliyle ilgili olanlar:

Engelli bireylere yönelik olumsuz algı ve görüşlerin oluşmasına ve bunların devam etmesine katkıda bulunan faktörlerin bir kısmı toplumun yapısı ilgilidir. Ülkeden ülkeye hatta toplumdan topluma birtakım değişiklikler gösterebiliyor olsalar da genel olarak bu faktörleri 3 kategoride incelemek mümkündür. Bunlar:
1. Engelliliğe ilişkin bilgi ve farkındalık eksikliği
2. Engelliliğe ilişkin hatalı varsayımlar
3. Engelliliğe ilişkin olumsuz tutumları devam ettiren yanlış ve duyarsız medya yayınları.

Medikal model bireyin yaşadığı problemin kaynağını kendi vücut yapısındaki ve/veya işlevindeki bir bozukluğa yükler.

Engelliliğe yol açan durumlar üzerinde çevresel faktörlerin rolünün önemine dikkat çeken bir anlayışa dayalı olan model sosyal modeldir.