ENGELLİLERDE RUH SAĞLIĞI - Deneme Sınavı - 10

Damgalama bir insan veya grubun sahip olduğu bir özelliğin toplumca normal olarak sınıflanan ölçülerin dışında sayıldığı için o insan ya da grubun itibarsızlaştırılmasıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Damgalama bir insan veya grubun sahip olduğu bir özelliğin toplumca normal olarak sınıflanan ölçülerin dışında sayıldığı için o insan ya da grubun itibarsızlaştırılmasıdır. Engelli bireylerin otomatik olarak başarısız, beceriksiz, tembel, dengesiz ya da sorumsuz olarak
algılanması bu davranışlara örnektir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Engellilere ilişkin toplumdaki olumsuz tutum ve davranışlarla mücadele açısından faydalı olduğu düşünülen ve özellikle bilim adamları başta gelmek üzere toplumun tüm üyelerinin sahip olması gereken bazı prensipler vardır. Bu prensiplerin hem toplumun engelli bireylere bakış açısına yansıması hem de engelli bireylerle ilgili araştırmaların yöntem ve çıktılarının raporlandırılması konusunda takip edilmesi, engelli bireylerin sıklıkla karşılaştığı damgalama, ayrımcılık, ihmal, istismar ve şiddet gibi durumların önüne geçilebilmesini kolaylaştıracağı düşünülmektedir. Bahsedilen bu prensipleri 5 madde hâlinde listelemek mümkündür.

1. Tüm engelli bireyler saygı duyulmayı ve cesaretlendirilmeyi hak eder. Bunun tersi engelli bireyin değersizleştirilmesi ve/veya
nesne yerine konulmasıdır. Engelin şiddeti ve bireyde yol açtığı yetersizlik ne olursa olsun bu ilke değişemez ve tüm engelli bireyler için geçerlidir. Engelli bireylerin yeteneklerini sergileyebilmeleri ve geliştirebilmeleri için onlara fırsatlar yaratılmalı ve onların da diğer tüm insanlar gibi insanlık onuru ve değeriyle yaşamlarını sürdürmeye haklarının olduğu bilinmelidir.
2. Engelin yol açtığı yetersizliğin derecesi çevresel koşullara bağlı olarak artış veya azalış gösterebilir. Bunun nedeni engelli bireylerin çoğunlukla sahip oldukları engellerce değil fiziksel (binaların yapısı) ya da sosyal (ön yargılar, geleneksel inanışlar) engeller
tarafından kısıtlanıyor olmalarıdır. Bu bağlamda engelli bireylere yönelik fiziksel ve sosyal engellerin ortadan kaldırılması yönündeki çalışmalar oldukça önemlidir.
3. Engele uyum konusunun daha iyi anlaşılabilmesi için öncelikle sosyal ve fiziksel çevredeki problemler gözden geçirilmelidir. Engelli bireylerin psikososyal iyilik hâllerinin devamı ve güçlendirilmesi için
engelle ilişkili güçlüklerin çevresel, sosyal, psikolojik ve fiziksel temellerinin fark edilmesi gereklidir. Ayrıca, engele uyum süre giden yani sonu olmayan bir süreçtir. Aile, arkadaşlar, bakım verenler ve tıbbi ve psikolojik hizmet sağlayanlar engelli bireylerin karşılaştıkları güçlüklerle mücadele konusunda çok önemli bir yere sahiptirler.
4. Tüm bireylerin devreye sokulduğu takdirde engelle ilişkili güçlükleri azaltabilecek ve yaşam kalitesini yükseltebilecek birtakım bireysel, fiziksel ve zihinsel özellikleri mevcuttur. Bu nedenle engelli bireyin sahip olduğu bireysel ve psikolojik değerler çok önemlidir. Olumlu ve umut veren özellikler desteklenmeli ve geliştirilmelidir. 

5. Engelli birey için engelinin önem derecesi bireyin kendisi ve engeli ile ilgili duyguları ile ilişkilidir. Bireyin benlik algısı ve öz güveni gibi sosyal ve duygusal tepkileri, engele sağladığı uyum üzerinde etkilidir. Engelli bireylerin kendilik algıları pozitif olduğunda günlük yaşamlarından doyum sağlama olasılıkları artar. Bu bakımdan toplumsal anlamda pozitif bir engel algısının oluşturulması ve bu konudaki sorumluluğun toplumun tüm üyelerince paylaşılması önemlidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Toplumun engelli bireye bakış açısını şekillendiren faktörlerden bireyin engeliyle ilgili olanlar aslında tek başlarına değil toplumun dil, din, yapı ve kültürüne dayalı olarak toplumun engelli bireye ilişkin bakış açısını şekillendirir. Bu nedenle bireyin engeliyle ilgili faktörlerden aynı olanın bile farklı iki toplumun engele ve engelli bireye ilişkin bakış açısını farklı şekillerde etkilediği görülebilir. Bu durumu engelle ilgili faktörlerden biri olan engel türü ve hangi şekilde edinildiği üzerinden örnekleyelim. Söz gelimi jeopolitik konumu nedeniyle askerî gücün ön planda olduğu bir ülkede askerlik yaparken engelli hâle gelmiş birine toplumun bakış açısının, jeopolitik konumu açısından askerî güce benzer bir önemin verilmediği bir ülkede aynı şekilde engelli hâle gelmiş bir bireye kıyasla çok daha olumlu olacağını tahmin etmek zor değildir. Şimdi verdiğimiz örnekteki durumun daha iyi anlaşılması için bahsettiğimiz faktörlerden bireyin engeliyle ilgili olanları daha detaylı bir şekilde gözden geçirelim.
• Engelin türü ve hangi şekilde edinildiği
• Vücudun etkilenen işlevleri ve derecesi
• Engel türünün görünürlüğü ve süregenliği
• Engelin birey açısından anlamı
• Engelli bireyin yaşam koşulları
• Bireyin kişilik yapısı
• Bireyin sahip olduğu aile ve yakınlarından
aldığı sosyal destek

Doğru cevap C seçeneğidir.

Vücudun hangi işlevlerinin ne şekil ve derecede etkilendiğinin de toplumun engelli bireye ilişkin düşünce, inanç ve tutumları üzerinde etkileri olduğu bilinmektedir. Örneğin bireyin akıl ve ruh sağlığını etkileyen engel türleri toplum tarafından fiziksel engel türlerine göre daha olumsuz algılanmaktadır (ör., Tsang, Chan, ve Chan, 2004). Fiziksel engel türleri arasında ise derecesi daha fazla olanlar daha negatif olarak algılanabilmektedir (Dunn, 2015). Örneğin şiddetli kas erimesi (müsküler distrofi) olan bir birey sol kolu dirsek altından kesilmiş (ampüte) bir bireye nazaran daha fazla şekilsel deformasyon ve işlevsel kayıp yaşadığı için toplumda daha fazla ön yargı ve olumsuz tutumla karşılaşabilmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Dışarıdan bakanların fark edemeyeceği engel türlerini ifade eden gizli engellilik durumlarında yetersizliği belirten fiziksel işaret ya da ipucu bulunmadığından dışarıdan bakanların engelli bireyin işlevsel yeterlilik ve kapasitesine dair beklentilerini düzenleyebilecekleri bir temel de bulunmaz. Doğru cevap A seçeneğidir.

Engelli bireylerin mevcut yaşam koşullarının da onlara yönelik tutum ve davranışları etkilediği bilinmektedir. Örneğin, aynı zamanda ekonomik anlamda da dezavantajlı olan engelli bireyler daha varlıklı olanlara kıyasla daha fazla toplumsal ön yargı ile karşılaşabilmektedir. Aslında bu durum genel olarak mevcut yaşam koşullarının engelsiz bireylere yönelik toplumsal tutum ve davranışları etkileyiş biçimine benzer şekilde işlemektedir. Örneğin, varlıklı bir aileden geliyor olmak ve/veya yüksek düzeyli düzenli bir gelirin bulunması, güvenli ve iyi bir mahallede oturuyor olmak gibi faktörler genel olarak toplumun bu imkânlara sahip bireylere bakış açısının diğer bireylere kıyasla daha olumlu olmasına katkıda bulunmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bazen engelli bireylerin ve özellikle de yakınlarının bireyin engellilik durumunu ikincil kazanç sağlayabilecekleri bir alan olarak nitelendirebildikleri de görülmektedir. İkincil kazanç kavramı klinik ve rehabilitasyon temelli literatürde, bireyin hasta numarası yaparak ve/veya semptomlarını abartarak çevresindekileri ve sistemi suiistimal etmesi olarak tanımlanır. İkincil kazanç olarak adlandırılabilecek davranışlardan bazıları bireyin yapıp edebilecekleri konusunda kişisel sorumluluk almaya yaklaşmaması, bilerek başkalarına bağımlı hâle gelmek istemesi veya sağlık ve hizmet sistemini suiistimal etmesi gibi durumlardır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Engelli bireylere yönelik olumsuz algı ve görüşlerin oluşmasına ve bunların devam etmesine katkıda bulunan faktörlerin bir kısmı toplumun yapısı ilgilidir. Ülkeden ülkeye hatta toplumdan topluma
birtakım değişiklikler gösterebiliyor olsalar da genel olarak bu faktörleri 3 kategoride incelemek mümkündür. Bunlar:
1. Engelliliğe ilişkin bilgi ve farkındalık eksikliği
2. Engelliliğe ilişkin hatalı varsayımlar
3. Engelliliğe ilişkin olumsuz tutumları devam ettiren yanlış ve duyarsız medya yayınları

Doğru cevap E seçeneğidir.

Medikal model bireyin yaşadığı problemin kaynağını kendi vücut yapısındaki ve/veya işlevindeki bir bozukluğa yükler. Bu model daha önce de değinilen bir anlayış olan var-yok anlayışına dayalıdır ve dolayısıyla iki uçludur. Yani kişi ya sağlamdır ya da engellidir. Bu durumun tespiti ise standart tanılama kriterlerine göre yapılır ve bu tanılama kriterleri bireyin güçlü ve zayıf yönleri, sosyal destek sistemi, bireysel tercihleri ve mizacı gibi kendine özgü özelliklerine önem vermez. Doğru cevap A seçeneğidir.

Psikoseksüel gelişim kuramı insanın cinsel gelişim süreci ile ruh sağlığı arasında sistematik bir ilişki kuran ilk kuramdır. Psikoseksüel gelişim kuramı cinselliği insan motivasyonunun temel kaynağı olarak değerlendirmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Gizil dönem olarak da ifade edilen latans evre çocukların 6-12 yaş arasındaki  kapsamaktadır. Bu gelişim evresinde çocukların cinsel merakları azalmakta ve çocuklar fallik dönemde özdeşleme ile kazandıkları bilgi ve toplumsal cinsiyet
rollerini kendi cinsiyetlerindeki arkadaşları ile daha yoğun etkileşim içinde deneyimlemektedirler. Doğru cevap B seçeneğidir.

Birçok engellilik durumunda fizyolojik gelişimin kendi zamansal sürecini izler ve engellilik durumundan etkilenmez. Bu nedenle cinsel etkinliklerin büyük çoğunluğu bu fizyolojik gelişime uygun halde seyretmesine rağmen engelli birey bu fizyolojik gelişimi işleyecek bilişsel, sosyal ve psikolojik yeterliliklerin olmadığı durumlarda gerçekleşir. Bu açıklama doğrultusunda doğru cevap E seçeneğidir.

Türkiye'de cinsellik ve kültür/popüler kültür ilişkisi değerlendirildiğinde toplumsal olarak oldukça kafası karışık bir durumda olduğu söylenebilir. Ülkenin cinsel konularda aşırı duyarlı ve tepkisel tutumunun yanı sıra cinselliğin ve ögelerinin medya aracılığı ile gizil pazarlama aracı olarak kullanılması bu karışıklığın görünen en önemli bileşenini oluşturmaktadır. Bu durum engelli bireylerin ciddi karmaşa yaşamalarına neden olabilmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Verilen seçenekler arasında doğru bilgiyi içeren seçenek A seçeneğidir çünkü engelli bireylerin evlilik durumuyla ilgili sağlıklı yaklaşım engelli bireyin evlenmesinin önüne geçmek değil onların ihtiyaç duydukları desteği vermektir. Doğru seçenek A seçeneğidir.

Engelli bireylerin cinsel yaşantısı ve ruh sağılığı ilişkisi değerlendirildiğinde cinsel
kimliğini geliştirememek, cinsel yönelimlerinde netliklere sahip olamamak, toplumsal cinsiyet rollerine uygun davranamamak, toplumsal ortamlara
uygun cinsel davranış örüntüsü sergileyememek gibi sorunlara sahip olan engelli bireylerin daha fazla toplumsal yalıtıma maruz kalmaları kaçınılmaz gibi görünmektedir. Bu doğrultuda doğru cevap C seçeneğidir.

Cinsel kimlik bozukluğunun nedenlerinin belirlenmesi konusunda yapılan bilimsel çalışmalar cinsel kimlik bozukluğunun biyolojik bir nedeni olmadığını göstermektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Fetişizm, cansız nesnelerin bireyde cinsel uyarılmaya neden olması ve bireyin bu cansız nesneye cinsel tutku duyması durumudur. Doğal gelişim gösteren bireylerden genellikle erkekler fetişistlerdir. Bu bireyler cinsel uyarılmaya neden olan cansız nesneye karşı tekrarlayan bir cinsel tutku yaşamaktadırlar. Doğru  cevap B seçeneğidir.

Cinsel istek bozukluğunun iki türü söz konusudur. Bunlar cinsel istek bozukluğu ve cinsel tiksinti bozukluğudur. Cinsel istek bozukluğu, cinsel fantezi ve etkinliklerde bulunma isteğinin eksikliği ya da hiç olmaması şekilde tanımlanmaktadır. Cinsel bozukluklar içerisinde tanımlanması en zor olan bozukluk budur. Çünkü cinsel isteğin normalinin ne olduğu konusunda net bir ölçüt bulunmamaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Ailenin ihtiyaçlarının karşılanması ve temel işlevini yerine getirebilmesi bazı alt fonksiyonlar vasıtası ile olur. Bunlar (Seligman ve Darling, 2007) :
1. Ekonomik (gelir sağlama ve faturaların
ödenmesi ve tasarruf gibi faaliyetler)
2. Günlük hayat/sağlık bakımı (ulaşım, mutfak alışverişi, yemek hazırlama ve gerektiğinde hastaneye gitme gibi aktiviteler)
3. Eğlence (hobiler, sinema, tiyatro gibi bireysel ve ailesel aktiviteler)
4. Sosyalleşme (sosyal becerilerin geliştirilmesi
ve bireyler arası ilişkiler)
5. Öz benlik (zayıf ve güçlü yönleri keşfedebilme ve aidiyet duygusu gibi özelliklerin
kazanımı)
6. Şefkat (yakınlık ve ilgilenme gibi özelliklerin gelişimi)
7. Eğitimsel/mesleki (ev ödevi, kariyer seçimi,
iş ahlakı gelişimi gibi)
8. Manevi (ait olunan dinsel inanış ve toplum
gibi)