ENGELLİ PSİKOLOJİSİ

Thorndike'ye göre, bir davranışı tatmin edici bir sonuç izliyorsa o davranış güçlenir, izlemiyorsa o davranış zayıflar ya da tekrar edilmez. Bu, etki kanunu ile açıklanmaktadır. Bu örnekte de bebeğin sobaya dokunma davranışını hoşa gitmeyen bir sonuç izlemiş ve sonunda dokunma davranışı ortadan kalkmıştır.

Değişken oran aralıklı pekiştirmede kaç istenen davranışa ödül verileceği belli değildir. Bu yüzden organizma ödülü alabilmek için istenen davranışı diğer pekiştirme tarifelerine oranla daha çok tekrarlar. Dolayısıyla sönmeye karşı en dirençli tarife de budur.

Bir davranış yapılır ve bunun sonucunda olumsuz, istenmeyen durum ortadan kalkarsa bu durum olumsuz pekiştirme ile açıklanır. Örnekte de kişinin dişçiye gitmesiyle dişinin ağrısının geçmesi; buna bağlı olarak dişçiye gitme davranışında da bir artış söz konusudur.

Örnekte, çocuğun bir davranışın olumlu sonucunu gözlemlemesiyle o davranışı yapma sıklığının artması söz konusudur. Yani dolaylı olarak pekiştirilmesi söz konusudur.

Öğrenme; davranış potansiyelinde yaşantı sonucu ortaya çıkan görece kalıcı değişikliğe verilen isimdir. Davranış ile kastedilen insanın her türlü etkinlikleridir. Soru kökünde verilen ifadede ise bireyin "bilinç dışı" faaliyetlerine örnek durumlardan bahsedilmiştir. Bu nedenle öğrenmede sözü edilen davranış genellikle bireyin bilinçli tepkilerini hedef almaktadır.

Örnekteki davranışın kazanılmasında yalnızca uyaran-tepki bağıyla açıklanamayacak karmaşık bilişsel süreçlerin etkili olduğu görülmektedir. Bu süreç, en iyi Köhler'in İçgörüsel Öğrenme kuramı ile açıklanabilir.

Davranışçı kuramlarda Watson'a göre; organizmanın en son ve en sık deneyimlediği duygular pekiştirmeye ihtiyaç duyulmadan öğrenilmiş duygulara dönüşebilmektedir. Bir öğrencinin matematik dersine ilişkin daha önceki son ve en sık deneyimlediği olumsuz duyguları bir sonraki matematik dersini de sevmemesine yol açabilmektedir. Bu durum en son ve en sık ilkesi ile açıklanmaktadır.

Guthrie’ye göre ödül, öğrenmeye mekanik bir düzen dışında hiçbir katkıda bulunmaz.
Bu düzen içinde bir tepkiyi izleyen ödül, organizmayı kendisinden önceki
uyarıcılardan uzaklaştırarak, ardından ödül gelen uyarıcılara bağlar ve bu uyarıcılara
bağlı tepkilerin kalıcı olmasını sağlar. Ödül, ilişkili olduğu uyaran-tepki bağının
korunmasını sağlar ancak öğrenmeyi sağlayan gene de bitişikliktir. Ödül, sadece
öğrenilenin bozulmasını engeller.

Davranışçı yaklaşımcılar, öğrenmede dış etkenlerin (bitişiklik, pekiştirme gibi)
önemi üzerinde durmalarına karşın bilişsel yaklaşımcılar, öğrenmenin “biliş” kelimesinin
ifade ettiği bilme, anlama, kavrama, yargılama gibi iç etkenlerin kontrolünde gerçekleştiğini söylerler. Biliş kuramcılarına göre tüm davranışlar amaçlıdır. Davranış, kişinin çevresini algılamasına ve amaçları doğrultusunda yorumlamasına bağlıdır. Ayrıca bireyler duyu organları ile beyne gelen bilgi parçalarını, toplayıp düzenleyerek bir anlam yüklerler. Bu bütünlük Gestalt kavramı ile açıklanır. Bu nedenle aynı uyaran, bireyler tarafından farklı biçimlerde değerlendirilir ve farklı tepkilere neden olur.

Öğrenmeyi; bireylerin kalıtım, yaş, geçmiş öğrenmeler, bireyin o andaki fizyolojik koşulları ve bireysel farklılıklarının etkili olduğu bir süreç olarak gören kuramcı Tolman'dır.

Bandura'nın öğrenme kuramı klasik ve edimsel koşullanmadan farklıdır. Bu kuramların her ikisinde de gözlenen davranışın çevredeki uyaran ya da sonuçlarla ilişkisi üzerinde durulur. Organizmanın iç yapısı dikkate alınmaz. Bandura ise bitişiklik ve pekiştirmenin
önemini kabul etmekle beraber canlının çevresindeki uyaranlara dikkat, bilgiyi hatırda
tutma gibi iç süreçler aracılığı ile tepki verdiğini söylemiş ve toplumun davranışlarımızda büyük bir role sahip olduğunu vurgulamıştır.

Davranışçılara göre kalıtım bizim fiziksel yapımızı, iç organlarımızın çalışmasını belirler, ancak geri kalanı öğrenilmiştir. Bu varsayımla tutarlı olarak davranışlarımızdan sorumlu olmadığımız söylenebilir. Yanlış da olsa uyaranlara öğrendiğimiz biçimde tepki veririz. Bu bağlamda davranışçılık, insan davranışını kontrol etmenin güç olmadığını öne sürer. Sadece anlama, öngörme ve kontrol etme değil aynı zamanda davranışı “biçimlendirmenin” de olası olduğunu savunur. Edward Tolman ve Wolfgang Köhler "bilişsel yaklaşım" kuramcılarıdır. III ve V. maddeler davranışçı öğrenme yaklaşımı için geçerli değildir.

Koşullu ve koşulsuz uyaranın birlikte verilmesine pekiştirme denir. Koşullu uyaran- koşullu tepki bağını kurmak için koşullu ve koşulsuz uyaran arasındaki bağı canlı tutmak gerekir. Bir başka ifadeyle koşullu uyarandan (zil) sonra koşulsuz uyaranın (et tozu) verilmesi zaman zaman yinelenmelidir. Öğrenmeyi sağlayan da budur.

Watson, Pavlov’un klasik koşullanma kuramını tamamen benimsemiştir. Özgün bir öğrenme kuramı geliştirmemiş ancak duygular da içinde olmak üzere tüm insan davranışlarının koşullanma yoluyla kazanıldığını savunmuş ve bu konuda çocuklarla deney yapmıştır. Pavlov’un öğrenmeyi sağlayan tek koşulun pekiştirme olduğunu öne sürmesine karşın Watson, pekiştirme olmadan da öğrenmenin gerçekleşeceğini söylemiştir. Ona göre bir uyarıcıya en son ve en sık verilen tepki öğrenilir. Buna “en son ve en sık tepki ilkesi” adı verilmektedir ve bu durum “alışkanlık” adını almaktadır.

İstenmeyen alışkanlıkların ortadan kaldırılmasıyla ilgili yöntemlerin okul psikolojisinde kullanılmasının yanısıra Guthrie’nin öğrenme ilkeleri aynı zamanda davranış terapisine, özellikle sistematik duyarsızlaşmaya temel oluşturmuştur. Bunlar aynı zamanda başarılı davranış biçimlendirme programlarının gelişmesine yol açmıştır. Guthrie, bitişiklik ilkesinin istenmeyen davranışları değiştirme amacıyla kullanılabilecek Yorma, Eşik ve Zıt Tepkiler yöntemlerini geliştirmiştir.

Olumsuz pekiştirmede; davranış yapılır, olumsuz durum ortadan kalkar. Böylece davranışın tekrar olasılığı artar. Diş çektiren kişi olumsuz durumdan kurtulur. Dişi ağrıdığında yine dişçiye gider. Sokakta oynayan çocukların gürültüsünden rahatsız olan kişi pencereyi kapayarak sesin kesilmesini sağlar ve kendisini rahatsız eden etmeni ortadan kaldırmış olur. Yine böyle bir duruma maruz kaldığında pencere kapatma davranışının tekrar olasılığı kuvvetle muhtemeldir. Sınavdan kötü not alan öğrenci, velisi tarafından azarlanır. Bir sonraki sınavda azarlanma ihtimalini ortadan kaldırmak için dersine daha çok çalışacaktır. Bu örnekte de olumsuz durum "azar işitmektir" ve temel amaç olumsuz durumu ortadan kaldırmaktır.

Dolaylı ceza; model alınan kişinin davranış sonuçlarına göre cezalandırılmasının, model alanın davranışında azalmaya yol açmasıdır. Fatih'in yakalanarak çeşitli cezalara maruz kalması, diğer öğrencilerin bu eylemi gerçekleştirdiklerinde neyle karşılaşacaklarını göstermiş, eyleme teşebbüs oranı azalmıştır.

Gizil öğrenme; bireyin dikkat etmemesi ve özel bir çaba göstermemesine rağmen gerçekleşen öğrenmedir. Öğrenildiği halde bireyin davranışlarında görülmeyen, ancak teşvik edici bir ortamda ortaya çıkan davranışlardır.

İçgörüsel öğrenmenin aşamaları şu şekilde gerçekleşir; 
1. Gelişigüzel değil, problemin temel noktalarına odaklanan araştırma ve inceleme
2. Tereddüt, duraklama, yoğunlaşan dikkat
3. Akıllıca seçilmiş, tahmine dayalı birkaç deneme-yanılma davranışı
4. Başarılı olmayan bir çabanın ardından aniden bambaşka bir yol deneme, dikkati yoğunlaştırma, devam etme
5. Ansızın, doğrudan ve açık biçimde problemin kritik noktasını kavrama ve problemi çözme, içgörü kazanma.

Kısa süreli bellekte bilgi birey tarafından anlamlı hale getirilir. Bir başka deyişle algı gerçekleşir. Bireyin haberdar olduğu bilgi burada 20-30 saniye kadar kalır. Kısa süreli belleğin bir diğer sınırlılığı da kapasitesinin 7±2 birim olmasıdır. Kısa süreli bellekte anlamlandırılan bilgi gerek görüldüğünde uzun süreli belleğe alınır.