ENGELLİ PSİKOLOJİSİ

Skinner’a göre “Kişiliğimiz, pekiştirme tarihimizdir."

Bandura; çivi çakmak, yemek yemek, çorap giymek, resim yapmak, çamaşır yıkamak gibi sayısız davranışı bize kimsenin özel olarak öğretmediğini, bunların sadece çevreyi gözleyerek ve diğer insanların davranışlarının sonucuna göre taklit edilerek öğrenildiğini savunmaktadır.

Bu süreçler; dikkat etme, bilgiyi saklama, davranış oluşturma, güdülenme veya pekiştirme, modelin özellikleri şeklindedir. Model seçimi bu süreçlerden biri değildir.

Dolaylı pekiştirme, dolaylı ceza; modelin davranışının sonuçlarına göre bireyinin davranışını sıklaştırması veya azaltmasıdır.

Bütün, daima parçalarından daha fazlasını ifade ediyordu. Şu hâlde denilebilir ki “gestalt” nesne, olay ya da durumların özüdür ve gerçek elemanlardan değil, ilişkilerden oluşur.

Tolman, Köhler, Gestalt ve Gagne bilişsel yaklaşım öncüleri iken Bandura davranışçı yaklaşımı savunmaktadır.

Gizil öğrenme; öğrenildiği hâlde bireyin davranışlarında görülmeyen ancak teşvik edici bir ortamda ortaya çıkan davranışlardır.

Bilgiyi işleme kuramına göre bilgisayarı insanlar yaptığı için onun çalışmasını insan beyninin çalışmasına benzetmişlerdir.

Dikkat çeken ya da bireyin ilgi ve ihtiyacına cevap veren uyarıcı işleme alınır ve kısa süreli belleğe aktarılır.

"Kısa süreli bellekte anlamlandırılan bilgi, algının seçiciliği doğrultusunda gerek
görülürse uzun süreli belleğe alınır. Bilginin burada kalış süresi belirsizdir ve kapasitesi sınırsızdır."

Davranışçı kuramlar öğrenmeyi uyaran tepki mekanizması ile açıklar.

Koşullu tepki yaratan koşullu uyarana benzeyen başka bir uyarıcı da benzer tepkiye neden olacaktır. Bir başka deyişle bir koşullu uyarıcıya verilen koşullu tepki benzerlerine de verilir. Buna genelleme denir. Ancak genellemede koşullu uyaranın benzerlerine verilen tepki, özgün koşullu uyarana verilen tepki kadar güçlü değildir. Didemin pamuğa benzer beyaz renkli veya yumuşak eşyalardan hoşlanmaması genellemeye bir örnektir

Ali zil çaldığında babasının geldiğini öğrenmiştir. Babanın gelmesi koşulsuz uyarandır. Zil koşullu bir uyaran olarak işlev göstermekte ve Ali’nin zil çaldığında babasını beklemesine yol açmaktadır. Bu nedenle Ali’nin tepkisi koşullu tepkidir.

E.R. Guthrie’ye göre öğrenme, “tek deneme” de tamamlanır. Bu kuramın temel ilkesi zaman olarak yakın uyarıcıların öğrenildiği biçimindedir. Aristoteles’ten bu yana iki olay zaman ve zemin içinde birbirine yakın bir şekilde gerçekleşirse aralarında bir ilişki olduğu düşünülür. Bir uyaran ve tepkinin yan yana gelmesi öğrenme için yeterlidir. Bu nedenle kuramda ödül, ceza ve tekrarlar öğrenmenin gerçekleşmesi için temel özellikler değildir.

Edimsel koşullanmada koşulsuz uyaran canlının ediminden sonra ortaya çıkmaktadır. Farenin pedala basması edim, aldığı yiyecek ise koşulsuz uyarandır.

Olumsuz pekiştirmede davranış yapılır, olumsuz durum ortadan kalkar. Böylece davranışın tekrar olasılığı artar. Diş çektiren kişi olumsuz durumdan kurtulur. Dişi ağrıdığında yine dişçiye gider. Berrin de ilaç kullanarak baş ağrısını geçirir. Bir dahaki baş ağrısında ilaç kullanma olasılığı artar.

Değişken oran aralıklı pekiştirmede istenen davranışla pekiştirme verileceği belli değildir. Her ay daha çok satış yapan elemanı ödüllendiren “ayın elemanı” uygulamasının, oynayanın bir türlü bırakamadığı kumar makinelerinin temeli budur. Sönme süreci en yavaş pekiştirme uygulaması değişken oran aralıklı pekiştirmedir.

Gizil öğrenme kuramını ortaya atan ve geliştiren kuramcı E. Tolmandır.

İç görüsel öğrenmede davranışın ödüllendirilmesi ile ilgili herhangi bir önerme bulunmamaktadır. Başarılı olmayan çabalar ise öğrenmeyi engellemekten ziyade değişik çözümlerin denenmesini teşvik eder.

Bilginin performansa dönüşmemesi bilişsel kuramlarda öğrenilmediği anlamına gelmez. Birey bu örtük öğrenmeyi işine yaradığını anladığı an kendiliğinden işleme koymaktadır.