ENGELLİ PSİKOLOJİSİ

Üzerinde tam olarak uzlaşılmış tek bir tanımı olmamakla birlikte öğrenme, davranış potansiyelinde yaşantı sonucu ortaya çıkan görece kalıcı değişikliğe verilen isimdir. Davranış ile kastedilen insanın her türlü etkinlikleridir. Ancak doğuştan gelen refleksler, içgüdüsel tepkiler, uyku durumu, yorgunluk, koma durumu, kimi ilaçlar ve içkilerin etkisi altındaki davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Bu nedenle öğrenmede sözü edilen davranış genellikle bireyin bilinçli tepkilerini hedef almaktadır.

Öğrenme, bir organizmanın davranış ya da yeteneklerinde nispeten kalıcı değişim üreten deneyim sürecidir.

Öğrenme, organizmanın neler yapabileceğine kısmen karar veren hipotetik bir sınırdır. Performans ise organizmanın gerçekte ne yaptığıdır.

Davranışçı - sosyal - bilişsel öğrenme yaklaşımlarıdır.

Tüm davranışçı kuramlar, öğrenme sürecini açıklamak için
“uyaran-tepki” mekanizmasının değişik versiyonlarını kullanırlar.

John Locke insanın dünyaya boş bir levha (Tabula rasa) gibi geldiğini söylemiştir.

Davranışçı öğrenme kuramlarının ilki olan Ivan Pavlov’un Klasik
Koşullanma Kuramıdır.

Bu yöntemler; yorma, eşik, zıt tepkiler yöntemleridir.

Etki kanununa göre; eğer bir davranışı tatmin edici bir sonuç (ödül) izliyorsa o davranış öğrenilir ve güçlenir. Eğer rahatsız edici bir durum, davranışı izlerse (ceza) o davranış zayıflar ve tekrar edilmez.

Edimsel koşullanma; davranışın sonuçları tarafından belirlendiği öğrenme biçimidir.

Pekiştirme, tepki sayısına göre elde edildiğinde sabit oranlı pekiştirmeden söz edilir.

Sosyal öğrenme yaklaşmı: insanlarin grup etkileşimi içinde öğrendiğini ifade

eder.

Bilişsel öğrenme yaklaşmı: Öğrenmenin bilişsel/ nörolojik bir süreç olduğunu savunur.

Klasik Koşullanma : Organizmaların doğal uyarıcılara verdiği doğal tepkileri yapay uyarıcılara da verip vermediğini denem için yapılmış deneyler bütünüdür.

Edimsel koşullanma: Davranşın sonuçları tarafından belirlendiği öğrenme biçimidir.

Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme: Canlı bir problem durumuyla karşılaştığında çevresindeki uyaranlara çeşlitli tepkiler verir. Bunları sonuçlarına göre sınar ve uygun sonuç verenleri seçerek yeni uyaran-tepki (UT) bağları oluşturur.

Koşullu Tepki: Koşullu ve koşulsuz uyaranın birlikte verilmesiyle elde edilen

ve koşullu uyarana yönelik öğrenilmiş tepkidir. Koşulsuz tepkiyle aynı güçte değildir. Örneğin; zilin başlattığı tükürük salgısı, etin kendisine verilen salgıdan daha azdır.

Koşulsuz tepki: Dış uyaranlar tarafından harekete geçirilen, doğuştan gelen öğrenilmemiş  tepkilerdir. Bu daha çok refleks türü bir davranışltır. Çabuk ve otomatik olarak gerçekleşir. Et önüne konduğunda köpeğin ağzının sulanması böyle bir tepkidir.

Koşullu Uyaran: Başlangıçta özel bir etkisi olmayan ancak koşulsuz bir uyarı cıyla eşleştirilmesi sonucu koşulsuz uyaranın tetiklediği koşullu tepkiyi ortaya çıkaran öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Pavlov’un çalışmasında, zil sesi daha önce öğrenilmiş

koşullu uyarıcıdır.

Nötr tepki: Uyarana karşlılık vermeme veya uyaranla ilişkisiz tepkide bulunma durumudur

Sönme: Bir kural olarak koşullu uyarana verilen koşullu tepki kalıcı değildir. Bir süre sonra zil sesini et tozu izlemezse tükürük salgısı ortadan kalkar. Koşullu uyaranın gücünün azalmasna sönme denir.

Koşullu Uyaran: Başlangıçta özel bir etkisi olmayan ancak koşulsuz bir uyarı cıyla eşleştirilmesi sonucu koşulsuz uyaranın tetiklediği koşullu tepkiyi ortaya çıkaran öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Pavlov’un çalışmasında, zil sesi daha önce öğrenilmiş

koşullu uyarıcıdır.

Kendiliğinden Geri Gelme (Ani iyileşme): Kendiliğinden geri gelme sönmüş davranışın tekrar ortaya ç›kmasıdır. Sönmenin gerçekleşmesinden bir süre sonra, yeni bir koşullu uyaran uygulamasında eski tepki daha az güçlü olarak geri döner.

Ayırdetme: İlgili uyaranlar arasındaki farkları algılamaya ayırdetme denir.

Genelleme: Koşullu tepki yaratan koşullu uyarana benzeyen başka bir uyarıcı da benzer tepkiye neden olacaktır.

Nötr uyaran: Herhangi bir tepkiye yol açmayan uyarandır. Koşullanmadan önce köpek, zile bir tepki vermemektedir

Kendiliğinden Geri Gelme (Ani iyileşme): Kendiliğinden geri gelme sönmüş davranışın tekrar ortaya ç›kmasıdır. Sönmenin gerçekleşmesinden bir süre sonra, yeni bir koşullu uyaran uygulamasında eski tepki daha az güçlü olarak geri döner.

Ayırdetme: İlgili uyaranlar arasındaki farkları algılamaya ayırdetme denir.

Genelleme: Koşullu tepki yaratan koşullu uyarana benzeyen başka bir uyarıcı da benzer tepkiye neden olacaktır.

Pekişttirme: Koşullu ve koşulsuz uyaranın birlikte verilmesine pekiştirme denir.

Sönme: Bir kural olarak koşullu uyarana verilen koşullu tepki kalıcı değildir.

Bitişiklik İlkesi : Edvin Ray Guthrie (1886-1959), kuramını Watson’un “en son ve en sık tepki öğrenilir” ilkesinin üzerine infla etmiştir. Ancak Guthrie’nin kuramına göre öğrenme, “tek deneme”de tamamlanır. Bu kuramın temel ilkesi zaman olarak yakın uyarıcıların öğrenildiği biçimindedir. Aristoteles’ten bu yana iki olay zaman ve zemin içinde birbirine yakın bir şekilde gerçekleşirse aralarında bir ilişki olduğu düşünülür. Bir uyaran ve tepkinin yan yana gelmesi öğrenme için yeterlidir.

Sosyal öğrenme yaklaşımı: İnsanlarin grup etkileşimi içinde öğrendiğini ifade eder.

Klasik Koşullanma : Organizmaların doğal uyarıcılara verdiği doğal tepkileri yapay uyarıcılara da verip vermediğini denem için yapılmış deneyler bütünüdür.

Edimsel koşullanma: Davranşın sonuçları tarafından belirlendiği öğrenme biçimidir.

Deneme Yanılma Yoluyla Öğrenme: Canlı bir problem durumuyla karşılaştığında çevresindeki uyaranlara çeşlitli tepkiler verir. Bunları sonuçlarına göre sınar ve uygun sonuç verenleri seçerek yeni uyaran-tepki (UT) bağları oluşturur.

Eşik yöntemi: Guthrie’nin bir diğer yöntemi, yeni uyaranı eskisinin varlığında eklemek ve tepkiyi korumaktır.

Zıt tepkiler yöntemi: Uyaran eski tepkiyle yarışan yeni bir tepkinin varlığında sunulduğunda uyaran, eski tepki yerine yeni tepkiyle bağlanır.

Hazıroluşçuluk kanunu: Eğer bir organizma, belli bir konuda tepki vermeye hazırsa öğrenme kolay olacaktır.

Tekrar kanunu: Elde edilen uyaran-tepki bağlarının kalıcı olması bunların kullanılmasına bağlıdır. Ancak tekrar kanunu, etki kanunu ile birlikte anlam kazanır.

Etki kanunu: Etki kanununa göre, eğer bir davranışı tatmin edici bir sonuç (ödül) izliyorsa o davranış öğrenilir ve güçlenir. Eğer rahatsız edici bir durum, davranışı izlerse (ceza) o davranış zayıflar ve tekrar edilmez. Thorndike’in tatmin edici veya rahatsız edici sonuçlarla anlatmak istediği oldukça esnektir. Tatmin edici sonuç, canlının kaçınmadığı ve elde etmek için çaba gösterdiği şeydir.

Tekrar kanunu: Elde edilen uyaran-tepki bağlarının kalıcı olması bunların kullanılmasına bağlıdır. Ancak tekrar kanunu, etki kanunu ile birlikte anlam kazanır

Olumlu pekiştirme: Davranışı yapılır, ortaya olumlu bir durum çıkar. Bu davranışın tekrar olasılığı arttırır.

Olumsuz pekiştirme: Davranış yapılır, olumsuz durum ortadan kalkar. Böylece davranışın tekrar olasılığı artar

Birinci Tip ceza: Davranış yapılır, olumsuz durum ortaya çıkar, davranışın tekrar olasılığı azalır.

İkinci Tip Ceza: Davranış yapılır, olumlu durum ortadan kalkar, davranışın tekrar olasılığı azalır. Bir davranışından sonra artmış olan harçlığının yeniden kesilmesi buna örnektir

Dikkat etme: Birey gözlediği kişinin, yani modelin davranışlarına ve sonuçlarına dikkat eder.

Bilgiyi saklama: Birey sonradan gerektiğinde kullanmak üzere bunları zihnine kaydeder ve saklar.

Davranışı oluştturma: Öğrenilen bilgi gerektiğinde performansa dönüşür. Ancak bireyin kimi psikomotor becerileri yeterli değilse davranış ortaya çıkmaz.

Güdülenme veya pekiştirme: Modelin davranışının pekiştrilmiş olması bireyin bu davranışı tekrar etme olasığını arttıracakır.

Modelin özellikleri: Davranışının sonucunun yanı sıra modelin özellikleri de gözlem ve taklit yoluyla öğrenmeyi etkilemektedir. Modelin özelliklerinin bireyin özelliklerine benzemesi taklit davranışını arttırmaktadır. Ancak bireyin pozisyonundan daha yüksek statüde ve daha güçlü modelin taklit edilme olasılığı çok daha yüksektir.

Sabit oranlı pekiştirme: Pekiştirme, tepki sayısına göre elde edildiğinde sabit oranlı pekiştirmeden söz edilir. Pekiştirmeyi alan canlı bunu bir süre almayacağını bildiğinden kısa bir depresyon yaşar ve performansı düşer. Maaşla çalışan insanlarda olduğu gibi... Ancak gene de sönmeye, sürekli pekifltirmeye göre daha dayanıklıdır.

Sabit zaman aralıklı pekiştirme: Pekiştirmenin ne zaman geleceği belliyse canlı, tepkiyi pekiştirmenin verileceği zamana doğru vermeye başlar.

Değişken zaman aralıklı pekiştirme: Pekiştirmenin ne zaman verileceği belli değilse canlı istenen davranışı tekrarlamaya devam eder çünkü her tepkide düşük ama sabit bir pekiştirme olasılığı vardır

Değişken oran aralıklı pekiştirme: Bu tarifede kaç istenen davranışa pekiştirme verileceği belli değildir.