Normal Dışı Davranışlar

• Normallik sağlıklı olmaktır. Bu geleneksel görüşe göre normal ve sağlıklı insan herhangi bir hastalığı olmayan insandır.
• Normallik diye bir durum yoktur. Normallik organizmanın tüm kişilik yapılarının birbiriyle denge durumunda olmasını ya da uyumlu bir birlik içinde işlevlerini sürdürebilmesini ortaya koyuyorsa, gerçekleşmesi imkânsız olan bu durumda normallik kavramından söz etmek mümkün değildir.
• Normallik ortalama ile eş anlamlıdır. Bu yaklaşım davranışların normallik oranlarını ölçmek amacıyla, günümüzde değerlendirmeyi matematik ilkesine göre yapmaktadır. Bir başka ifade ile çoğunluğu oluşturan grup normal sayılırken, çoğunluktan uzaklaşan uçlardaki durumlar, normal dışı olarak değerlendirilir.
• Normallik bir süreçtir ve normal davranış birbiriyle etkileşim durumunda olan sistemin ortak bir ürünüdür. Bir başka deyişle normallik herhangi bir andaki durumu tanımlamaktan ziyade, organizmada görülen değişikliklere ya da süreçlere işaret eder. İnsanı genel olarak bir sistem anlayışı içinde ele alan bu yaklaşıma göre normallik, biyolojik, psikolojik ve toplumsal değişikliklerinin katkısıyla ve zamanın sürekliliği içerisinde işlevini sürdürebilmektir.

Normal dışı ya da a-normal kelimesi ‘normdan uzakta’ anlamını taşımaktadır. Bir şekilde toplumun kabul edilebilir davranışlarla ilgili normlarından sapan ve farklılaşan davranışlar normal dışı olarak kabul edilir. Tüm insan grupları, normlar oluşturarak doğru ve yanlış davranışları için dayanak yaratırlar. Bu durum nerede, ne zaman, kime, nasıl davranılmalı sorularının yanıtlarını vermek için önemlidir. Örneğin birey yemek yeme eylemini nerede ve ne zaman isterse aynı şekilde gerçekleştirememektedir. Birey futbol maçında ya da konserde bir şeyler yiyebilirken, camide ya da senfoni orkestrasını izlerken aynı şekilde yemek yiyemez. Sosyalleşme ile buna benzer normlar ve davranış kalıpları öğrenilir. Kişiler içinde yetiştikleri toplumun normlarını sorgulamazken, diğer toplumların normları onlara garip, gereksiz gelebilmektedir.

İstatistiki anlamda bakılacak olursa normal dışılık ortalamadan sapma biçiminde ortaya konulabilir. Örneğin, zekâ testleri ile zeka düzeyi ölçülür. Bu yaklaşıma göre ortalamadan aykırı olan normaldışı olanı simgeler. Yeni istatistiksel yaklaşımlara göre ortalamadan her sapma normal dışılık olarak adlandırılmamaktadır.

Kişinin ortaya koyduğu, sorumlu olduğu bir davranış bir gerginliğe, strese neden oluyorsa, bu davranış normal dışıdır. Bu noktada kişilerin düşünceleri, davranışları kendilerini rahatsız ediyorsa o zaman tedavi gerekebilmektedir. Kişiyi, topluma değil de kişinin kendi görüşüne göre ele almaktadır. Aynı davranış, farklı kişilerde farklı derecelerde doyum yarattığından kişisel rahatsızlıkla ilgili ortak bir yapı oluşturmak mümkün olamamaktadır. Her zaman için rahatsızlığın olması durumun normal dışı olduğunu göstermez. Bazı zamanlar da kişisel mutsuzluğun, kaygıların olmaması da bir sorun olabilmektedir. Hiç sorunu olmamak ve dünyayı sürekli olarak pembe gözlüklerle görmek de bazıları için normaldışıdır.

Psikolojik sağlık için gerekli olan ve kuramsal olarak en düşük düzeyden aşağıda olan davranışlar normal dışı olarak nitelendirilir. Normal dışı davranışları, toplumlar genellikle kazanılmış, öğrenilmiş inanç sistemleri çerçevesinde açıklamaktadır. Bu yaklaşımın en temel zaafı, istenen ve istenmeyen davranışların farkını ortaya koyacak bir yapının olmayışıdır. Böyle bir yapı olmadığından ortalama davranış ideale göre belirlenmektedir. İdeale ulaşmak çok zor olduğundan insanların çoğu yaşamlarının bazı dönemlerinde uyumla ilgili sorunlar yaşayabilmektedirler.

Sorunun nedeni ne olursa olsun bu modelin 3 varsayımı bulunmaktadır. Bunlar;

• Hasta bir hastalıktan dolayı fiziksel ya da duygusal acı çekmektedir
• Bu hastalığı belli bir belirtiyle tanımlayabilmek olasıdır.
• Her hastalığın kendine özgü ve belli bir nedeni bulunmaktadır.

• Kasların çok gergin olmasıyla birlikte kaslarda titreme, gevşeyememe durumu
• Terleme, kalp çarpıntısı, baş dönmesi ile ilgili olarak otonom sistemin çok faal olması.

• Bireyin normal davranışı bir çeşit bozulma gösterir. Birey her zaman üzülerek, kendisi ve başkaları için kötü şeyler düşünür. Kaygıyı gizleme arzusu sonucunda bireyin günlük yaşamı etkilenir. Bu da bireyi normal bir yaşam sürmekten alıkoymaktadır.
• Birey mantıksız davranışlar gösterir. Anlamı olmayan davranışlarda bulunur. Bazen bir davranışı defalarca tekrarlamak ya da otobüse binmekten korkmak gibi yersiz korkulara sahiptir.
• Kaygı bozukluğu yaşayanlar bunaltıcı olsa da, gerçekle bağlantılarını koparmazlar. Bu kişiler fantezi dünyasında yaşamazlar.

Gerçekte hiçbir tehlikenin olmadığı mantık dışı korkulardır.

Kişilerin durduramadıkları istem dışı düşünce ve fikirlere saplantı
adı verilir .

Kişilerin sürekli tekrarladıkları törensel davranışlara zorlantı adı
verilir.

Gerçek bir sebep olmadan bir anda ortaya çıkan bunaltıcı korku
ya da dehşet yaşantısıdır.

Kişinin beden fonksiyonlarıyla aşırı derecede ilgilenerek iç organların işlevlerinde bozukluk veya hastalık olduğu konusundaki mantık dışı inanışlarıdır.

Hipokondriyasis’in tam tersi olarak görülen bu durumda kişiler, hastalık belirtileri yaşamalarına rağmen doktora gitmekten çekinirler. Birey kendisine bir şey olmayacağını düşünerek, ya da kendisi ile ilgi güçlü olma yönündeki benlik bilincini korumak ve hastalık ihtimalinin yarattığı kaygıdan kaçmak için tedaviyi reddeder. Bu tarz kişiler tedaviyi reddettiklerinden ciddi tedavi gerektiren kalp hastalığı, kanser, böbrek, karaciğer iltihaplanması gibi hastalıklardan ölürler. Belirtileri önemsememek, doktora gitme ve tedaviye başlama sürecini geciktirmektedir.

Bu tür bozukluğu olan bireyde fizyolojik ve nörolojik hiçbir neden olmadığı halde belirli duyu organlarında işlevsel yetersizlikler görülebilmektedir. Örneğin, kişide hiçbir bedensel bozukluk olmamasına karşın işitme kaybı oluşur ya da bedeninde felç durumları görülür. Evde kocası tarafından ağır hakaretlere maruz kalan kadın fiziksel hiçbir sıkıntısı olmamasına rağmen işitme yeteneğini yitirebilir. Kadın için ağır hakaretler duymak kaygı verici ve benliği yaralayıcı bir unsurdur. Kişi bu durumla baş etmek yerine, kaygı verici bir durumdan bilinçdışı olarak işlev kaybıyla kaçmayı tercih etmektedir.

Konversiyon histerisine benzeyen psikojenik ağrıda farklılık işlev kaybı yerine bedenin herhangi bir yerinde devamlı ağrı ve acının oluşmasıdır. Ağrının fizyolojik ya da nörolojik bir sebebi bulunmamaktadır. Aynı şekilde yaşanan acı ve ağrı kaygıdan kaçışın ya da çevreden gelebilecek ilginin ifadesi olabilmektedir.

Kişisel reddedilme, kayıplar, başarısızlıklar, evlilik sorunları ve parasal
sıkıntılar gibi durumlarla ortaya çıkan tüm bellek kaybıdır.

Bu tür rahatsızlık yavaş biçimde gelişir. Erinlik döneminden sonra bireyde ilgisizlik artar, çevresiyle bağlar kopmaya başlar ve okul başarısında düşme görülür. Ailesiyle ve arkadaşlarıyla ilgilenmez. Karşı cinse ilgisiz kalır. Hiç bir şeye dikkatini vermez. Çalışmak için çaba göstermez. Birey çok az konuşur. Basit şizofreninin en büyük özelliği içe yönelim belirtisidir. Birey gerçeklerden kaçar içe yönelir.

Büyüklük ya da eziyet etme hayalleri paranoyak şizofrenler için geçerlidir. Kendilerini büyük görürler. Başkalarının kendilerine eziyet ettiklerinden, arkalarından konuştuklarından kısacası aldatıldıklarından kuşku duyarlar. Birey, çoğu zaman düşman, kuşkucu ya da saldırgan olabilir. Özellikle de saldırgan davranış yaygındır. Bir toplulukta kendi aralarında gülüşmekte olan bireylerin kendisinden söz ettikleri inancına kapılır; bazen radyo ya da televizyondaki konuşmacıların kendisiyle ilgili üstü kapalı haberler verdiklerine inanır.

Burada her türlü hareket birden yitirilir ve kişi belirli bir beden durumunu değiştirmeksizin, bir heykel gibi, saatlerce hatta günlerce bulunduğu yerde kalır. Katatonik donmada gözler boş bakar, yüz anlatımsızdır, tehditlere ve acı veren uyaranlara tepki gösterilmez. Beslenme ve giyinme işlevlerine yardım edilmesi gerekir. Kimi katatonikler kendisinden istenilenlere otomatik bir biçimde uyar fakat tek sözcük konuşmaz. Bazen katatonik birey, hızlı adımlarla dolaşır, konuşur, haykırır, çevresindekilere tehlikeli bir biçimde saldırıp yaralayabilir ya da öldürebilir.

Çocuksu konuşma ve kıkırdama, bağlantısız konuşma, el ve kol hareketleri ve yüz mimikleri, kendi kendine konuşma, nedensiz bir kahkahayı izleyen ağlama nöbetleri, dışkı ve idrara aşırı ilgi, dışkının elbisesine, duvarlara silmesi, utanç duygusunun tümden ortadan kalkarak cinsel organlarını göstermesi, öfke nöbetleri ve saldırganlık hebefrenik şizofreninin belirtileridir. Hebefrenik şizofrenide birey, dış çevreye kendisini kapatarak, kendine özgü bir düş dünyası içinde yaşamakta ve davranış biçimlerinde gerileyerek yetişkin yaşamın zorlanmalarından kaçmaya çabalamaktadır.

Depresyonun tam tersidir. Birey bu dönemde neşelidir. Kendine güveni vardır. Kendisini devamlı olarak büyük görür ve gücünün yetemeyeceği işleri yapmaya kalkar. Geçmiş yaşantılar ya da gelecek projeler hakkında ayrıntılı fikirler geliştirir. Çok konuşur ve konudan konuya atlar.

Sürekli alınan bir ilaç veya başka bir kimyasal madde ile beyinde zedelenme ve işlev bozukluğunun oluşması Korsakov psikozu adı verilen işlevsel bozukluğa yol açabilir. Sürekli olarak alkol kullanımı ve alkol ile geçirilen uzun yıllar beynin bozulmasıyla bu hastalığı tetikleyebilir. Bu hastalığın en büyük belirtisi anterograd bellek kaybıdır. Buna yakalanan birey öğle ve akşam yemeğinde ne yedi- ği gibi bilgilere dayanan son zamanlarda meydana gelen olayları hatırlamaz. Bireyler bu durumun farkındadır ama hafıza kaybını uydurma olaylarla başkalarından saklarlar.

• Yakın ilişkiye girmeme ya da girmekten zevk almama,
• Başkalarıyla cinsel deneyimin yaşanması konusunda ilgisizlik,
• Yapılan aktivitelerden zevk alamama,
• Birinci derece akrabalarının dışında yakın arkadaşları ya da sırlarını paylaştıkları dostlarının bulunmaması,
• Kendilerine yöneltilen övgü ya da eleştirilere karsı ilgisiz görünme,
• Duygusal olarak soğuk, uzak, monoton bir duygu durumu gösterme,
• Diğer bireylerde sıcaklık ve sevecenlik hissi uyandırmama.