Sosyal Psikoloji

Sosyal psikolojinin tek ve basit tanımını vermek zordur. Bunun en önemli nedeni sosyal psikolojinin başındaki “sosyal” sıfatının ne anlama geldiği konusundaki görüş ayrılıklarıdır. “Sosyal”, kimi sosyal psikologlarca “insanlar arasındaki etkileşim” anlamında, kimilerince “toplum ya da kültür” anlamında kullanılırken, diğer bazıları da “çok sayıda insanı ilgilendiren problemler"le ilişkili olarak ya da “birden fazla insanı içeren” bir anlamda kullanılmaktadır.

Sosyal psikolojinin tanımlanma zorluğuna karşın günümüzde kullanılan çeşitli tanımları vermek mümkündür. Bu tanımlardan bazıları şunlardır:

Sosyal psikoloji, insanların diğer insanlar hakkında nasıl düşündüklerinin, onlar› nas›l etkilediklerinin ve onlarla nasıl ilişki kurduklarının bilimsel bir biçimde çalışması olarak;

Sosyal psikoloji, sosyal ve kültürel ortamdaki birey davranışının özelliklerinin ve nedenlerinin bilimsel bir biçimde incelenmesi olarak

Sosyal psikoloji insan etkileşimlerini ve bu etkileşimlerin psikolojik temellerini sistematik olarak inceleyen bir disiplindir olarak tanımlanmaktadır.

Gordon W. Allport’a sosyal psikoloji; bireylerin davranış, duygu ve düşüncelerinin başkalarının gerçek, hayal edilen veya ima edilen varlığından nasıl etkilendiğinin bilimsel yollarla araştırılmasıdır.

Modern sosyal psikolojinin uğraştığı konular çok çeşitlidir. Bunlardan bazıları gruba uyma davranışı, ikna, güç, sosyal etki, itaat, önyarı›, önyargının azaltılması, ayrımcılık, kalıpyargılar, sosyal biliş ve sosyal algı, sosyal kategoriler, saldırganlık, özgeci davranış, kişile arası çekicilik, tutumlar ve tutum değişimi, iletişim, izlenim oluşturma, küçük gruplar, liderlik, kitle davranışı, gruplar arası ilişkilerdir.

Sosyal biliş:  insanların kendileri ve diğer insanlar hakkındaki bilgiler söz konusu olduğunda nelere dikkat ettikleri, bu bilgileri nasıl algıladıkları ve hatırladıkları ve farklı sosyal durum ya da bağlamların bu tür bilişsel süreçleri nasıl etkilediğini incelemektedir.

Sosyal biliş yaklaşımında insan bir bilgi işlemcisi olarak görülmektedir. Buna göre, insanın zihnine sosyal dünyadan gelen girdiler aynen bilgisayarda olduğu gibi çeşitli işlemlerden geçirilmekte ve bu işlemlerden sonra çıktı olarak davranış üretilmektedir. Girdi ile çıktı arasında yer alan ve basit gibi görünen bu süreçte iki önemli nokta vardır: Birincisi, sosyal dünyaya ait bilgi, birey tarafından, önceden var olan bilgisi ışığında yorumlanır. İkincisi bireyin nasıl davranacağı, neyi nasıl hatırladığına ve hatırladığını nasıl değerlendirdiğine bağlıdır. İlk nokta, yani insanın dış dünyaya ait bilgiyi var olan bilgisi temelinde yorumladığı noktası algı sürecinin temelini teşkil eder.

Sosyal algı; kendimizin ve diğer insanların davranışlarını nasıl algıladığımıza dair bir bilişsel süreçtir.

Sosyal algıyı nesne algısından ayıran temel farklılıklar şunlardır:

1. İnsanlar eylemlerin failidir; yani, insanların niyetleri vardır ve dünyayı kontrol etmeye çalışırlar. Nesneler ise fail değildir ve niyetleri yoktur.
2. Diğerlerinin bizi nasıl algıladığı davranışlarımızı etkiler. Birinin bizi belirli bir kategoriye koyduğunu bilmemiz değişmemize yol açabilir.
3. Başkaları ve kendimiz hakkında algıladığımız pek çok şey doğrudan gözlenebilir şeyler değildir; kişilik eğilimleri ve duygular gibi nitelikleri çıkarsamak ya da atfetmek zorunda kalırız. Oysa nesnelerin özellikleri gözlenebilir ve ölçülebilir niteliktedir.
4. Sosyal algının kesinliğinden söz etmek zordur, hatta mümkün değildir. Hiçbir zaman kendimizi yeterince tanıdığımızı söyleyemeyiz. Psikologlar kişiliği ölçmek için çok gelişmiş araçlara sahip olsalar da halâ kişiliği ölçmek onlar için kolay değildir. Oysa nesnelerin özelliklerini belirlemek ve üzerinde anlaşmaya varmak çok daha kolaydır. 

Şemalar algılarımızın basitleştirilerek ama aynı zamanda çok iyi örgütlenerek yeniden inşa edilmiş halleridir.

Öncelik Etkisi: İzlenim oluşturma çalışmalarında, başlangıçta edinilen bilginin sonradan edinilen bilgiden daha ağır basmasıdır.

Atıf kuramı: İnsanların, davranışların nedenleri hakkında nasıl karar verdikleri sorusuna yanıt arayan kuramdır. 

Sosyal psikolojide atıf kuramının temel meselesi insanların kendi ve başkalarının davranışlarını hangi nedenlere atfettiklerini anlamak ve açıklamaktır.

İçsel atıf: Davranışlı bireyin kişiliği, arzuları ya da ihtiyaçları ile açıklamaktır.

Dışsal atıf: Davranışı birey dışındaki çevresel koşullarla açıklamaktır.

Temel atıf hatası: Davranış üzerinde ortamsal etkileri önemini küçük görme ve davranıştan bireyin kişisel bir özelliğinin sorumlu
olduğunu varsayma eğilimidir.

Tutum: Başka bir kişiye ya da herhangi bir şeye, tutum nesnesine karşı yöneltilen düşünce, duygu ve davranışsal eğilimlerin
görece durağan bir örgütlenmesidir.

Tutumlar sosyal psikolojide 1960’lara kadar ABC modeli denilen üçlü bir yapı olarak tanımlanmaktaydı. Bu modele göre tutum duygusal, bilişsel ve davranış eğilimi olmak üzere üç bileşenden oluşmaktadır. Duygusal bileflen tutum nesnesine yönelik hoşlanma-hoşlanmama ya da sevme-sevmeme gibi duygusal tepkileri içerir. Bilişsel bileşen ise tutum nesnesine dair bilgi, inanç veya fikirlerin tümünü içerir. Üçüncü bileşen ise tutum nesnesine yönelik ne tür bir davranış sergileneceğine yönelik niyet veya eğilimdir.

Sosyal psikolojide tutumların dört temel işlevi olduğu kabul edilmektedir. Bunlar:

Tutumların bilgi sağlama işlevi: Tutumlara sahip olmak fiziksel ve sosyal dünya hakkında bilgi sahibi olmak demektir. Böylelikle dünya bizim için daha tanıdık, daha tahmin edilebilir ve belirsizlikten daha uzak bir yer haline gelmektedir. Çünkü tutumlar sayesinde bu dünyaya ilişkin bir yapı algılamaktayız ya da bu yapıyı dünyaya biz dayatmış olmaktayız.

Tutumların uyum sağlama işlevi: Kişiyi arzu edilen hedefe yöneltirken istenmeyen, arzu edilmeyen durumlardan kaçınmayı olanaklı kılar. Hazcı olan bu işlev, bizi haz almaya yöneltirken, acıdan kaçınmamızı sağlar.

Tutumların benliği ifade edici işlevi: Çoğu kez belirli tutumlara sahip olmak demek, kendinize ve başkalarına kim olduğunuzu ifade etmeniz demektir. Bu işlev tutumları kimlikle ilişkilendirir.

Tutumların egoyu koruma işlevi: Kişinin sahip olduğu tutumlar kişiyi kendisinden ve başkalarından koruyabilir. Kendimiz hakkındaki olumlu tutumlar, bizi, hatırlamak istemediğimiz ve utandığımız davranışları bastırmamıza ve unutmamıza yardım eder. 

Önyargı: Bazı sosyal grupların üyelerine karşı, bu grup üyelikleri temelinde geliştirilmiş olumsuz tutumlardır.

Kalıp yargı: Belirli sosyal grupların tüm üyeleri tarafından belirli özellikleri paylaştığı varsayılan bilişsel çerçevelerdir.

Sosyal etki: Bir ya da birden fazla bireyin algılarının, tutumlarının ve davranışlarının bir ya da birden fazla birey tarafından
etkileme çabasıdır.

Konformite: Bireylerin varolan sosyal normlara uyma yönünde baskı hissettiği bir sosyal etki türüdür.