Psikolojinin Biyolojik Temelleri

Vücudumuzdaki tüm fizyolojik ve psikolojik aktivitelerin temelinde sinir sistemi (bu sistemde yer alan sinir hücreleri arasındaki etkileşimler) ve endokrin sistemi (iç salgı ile ilgili sistem) yatar. Bu sistemler içerisinde sinir sistemi ile sinir hücreleri aracılığıyla vücudun tüm bölgelerine mesajlar iletilirken, endokrin sistemi ile salgı bezleri aracılığıyla kimyasal mesajlar iletilmektedir. Bu kimyasal mesajlar, tepki vermeleri için sinirlerin ve kasların hazırolunuşluğu ile metabolizmanın kontrolü gibi pek çok yaşlam
fonksiyonunu düzenlerler

Nöronlar, sinir sisteminin en küçük ve temel birimi ya da özel hücreleridir.

Sinir sisteminde üç tür nöron bulunur. Bunlar, duyu nöronları (sensory neurons), motor nöronları (motor neurons) ve ara ya da bağlantı nöronlarıdır (interneurons).

Sinir sisteminde duyu nöronları, motor nöronları ve ara ya da bağlantı nöronları olmak üzere üç tür nöron bulunur. Bu nöronların görevleri şunlardır:

Duyu nöronları, alıcı sinirlerin çevreden aldığı çevresel ya da vücuttan aldığı içsel bilgileri (uyaranları) beyne doğrudan ya da omurilik aracılığıyla ileten nöronlardır.

Motor nöronları ise, beynin gönderdiği mesajları salgı bezlerine ve kas sistemine çoğunlukla omurilik aracılığıyla ileten nöronlardır. Motor nöronları. sindirim ve kalp atışı gibi önemli yaşamsal fonksiyonlara ve diğer hareketsel tepkilere ilişkin mesajları da iletir.

Ara ya da bağlantı nöronları çoğunlukla beyinde ve omurilikte bulunur. Görevleri, nöronları birbiri ile ilişkilendirmektir.

Nöronun en temel kısmı hücre gövdesidir. Hücre gövdesinde hücrenin fonksiyonunu ve genetik bilgisini (kromozomlar) içeren çekirdek yer alır. Nöronlarda ayrıca dendrit denilen gövdeye bağlı uzantılar ve dendritlerden daha uzun olabilen bazen dallanabilen ve hücreden mesajları diğer nöronlara ileten tüp şeklindeki aksonlar bulunur. 

Miyelin kılıfı yağ ve proteinden oluşan beyaz yapılar olarak aksonları çevreleyen ve nöronların aksonlarını birbirinden izole eden, mesajların hızlı ve doğru bir şekilde yerine ulaşmasına yardımcı bir yapıdır.

Mesajı ileten aksonların terminallerinin ucu ile mesajı alan dendrit ya da hücre gövdesi arasındaki boşluğa sinaps boşluğu ya da sinaps yarığı denir.

Mesajın bir hücreden diğerine geçişini sağlayan ileti maddeleri nörotransmitter olarak adlandırılmaktadır.

Merkezi sinir sistemi beyin ve omurilikten oluşan ve insan vücudundaki nöronların çoğunluğunu kapsayan sinir sistemidir.

Beyin: Vücuttaki nöronların % 90’ından fazlasını bünyesinde barındıran beyin, duygular, hafıza ve öğrenme gibi duygusal ve bilişsel süreçlerin yaşandığı ve yönetildiği merkezdir.

İnsan beyni üç katmandan oluşmaktadır. Bunlar:

İlkel merkezî çekirdek, bu çekirdeğin üzerinde gelişen limbik sistem ve yüksek zihinsel süreçlerden sorumlu olan beyin yarım küreleridir.Merkezî çekirdekte yer alan beyincik, dengeyi ve kasların koordinasyonunu salarken, talamus duyu organlarından gelen mesajlara santral hizmeti verir. Hipotalamus, iç salgı bezlerinin faaliyetini ve metabolizma ve vücut sıcaklığı gibi yaşamsal süreçleri denetler.

Bir diğer katman olan limbik sistem, temel ihtiyaçları karşılayan hareketlerle duygu ve heyecanlarla ilgilidir.

En dış katman olan beyin korteksi ise duyumların kaydedildiği, istemli harekelerin başlatıldığı, kararların verildiği, planların oluşturulduğu yüksek zihinsel süreçlerin merkezidir.

Beynin her yarı küresi dört ana bölgeye sahiptir. Bu bölgeler ön lob (frontal lob), yan lob (temporal lob), arka
lob (occipital lob) ve parietal lob bölgeleridir.

Bu bölgede, hareketlerin koordinasyonu, dikkat, planlama, sosyal beceriler ve soyut düşünme gibi zihinsel süreçler yaşanır.

Beynin arka lobu, görme alanı olarak da adlandırılıp görme işlevini kontrol etmektedir.

Beynin parietal lobu farklı duyumlara (sıcak, soğuk, dokunma, acı gibi) ilişkin süreçleri kapsayan somatik-duyusal (bedensel-duyusal) alan bulunur.

Beynin yan lobları özellikle işitme ve konuşma ile ilgili işlevlerde önemli rolleri üstlenir. Sağ yarım küredeki yan lob bazı dil işlevlerinde sorumluluğu paylaşırken, çoğu insanda beynin sol yarım küresindeki yan lob dile ilişkin işlevleri yerine getirir. Sol yarım küredeki yan lobda yer alan Wernicke alanı dili anlama becerisi ile ilgilidir.

Omurilik: Omurilik, kompleks merkezî sinir sisteminin belki de en “basit” kısmıdır. Sırtta omur kemikleri arasında aşağıya doğru uzanan tüp ya da kablo şeklinde nöronlarla dolu yapıdır.

Refleks hareketlerinin kontrol edildiği bu yapı, etraftan gelen bilgilerin merkezî sinir sistemine girdiği ve merkezden gelen emirlerin çevresel sisteme aktarıldığı yerdir. Bu yapı içerisinde, çevresel sinir sisteminden gelen ve merkezden dışarıya gönderilen veriler değerlendirilir, verilerin nereye ve ne şekilde gönderileceklerini belirleyen karmaşık elektriksel devreler oluşturulur.

Periferik ya da çevresel sinir sistemi, merkezî sinir sitemine mesajları getiren ve bu sistemden vücudun en uç noktalarına mesajları ileten sinir sistemidir.

Otonom sinir sistemi, kalbin atması ve sindirim gibi istemsiz işleyen vücut organlarının temel yaşam fonksiyonlarını yerine getirme işlevini kontrol eder. Kendi kendini denetleyen ya da düzenleyen faaliyetlerle ilgilendiği için otonom adını alır ve salgı bezlerini, kalp, kalp damarları, mide ve bağırsakların iç çeperlerinde bulunan düz kasları denetler.

Somatik sinir sistemi, merkezi sinir sistemine mesajları taşır ve bu sistemden istemli hareketlere ilişkin mesajları kaslara iletir.

Vücutta farklı iç salgı bezleri bulunmakta ve bu iç salgı bezleri farklı hormonlar salgılamaktadırlar. Bu bezlerden hipofiz en önemli
iç salgı bezlerinden biridir. Temel bez de denen hipofiz diğer iç salgı bezlerinin salgılamasını da denetlemektedir.