ENGELLİ PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 9

Ünite içeriğinde stres aşamlarının bilgisi ölçülmektedir.

Doğru şıklarda stresin fiziksel, davranışsal, duygusal ve bilişsel  yönlerinden örnekler gösterilmiş böylece öğrencinin bunları öğrenip tezahürlerini değerlendirip değerlendiremediği ölçülmüştür. E şıkkı ise bir belirti olmayıp stresi aşma davranışı olarak görülmektedir.

Yaklaşma-yaklaşma; birey kendisi için cazip iki seçenekten birini seçme konumunda, Kaçınma-kaçınma çatışmasında yaklaşma-yaklaşma çatışmasının tersine kendisi için pek de cazip olamayan iki seçenekten birine karar vermek durumunda kalması, Bireyin seçenekler arasından kendisi için en az sıkıntı vereni tercih etmesi beklenir.  Yaklaşma-kaçınma çatışmasında bireyin hem olumlu hem de olumsuz yanlara sahip bir amaca yönelik kararsızlık durumunu içerir, bilgisi ölçülerek öğrencinin çatışma başlığını öğrenip öğrenmediği yoluyla stres kaynakları konusundaki bilgisi incelenmektedir.

Şıklardaki doğru cevaplar çevresel stres kaynakları arasında sayılırken baskı bunun dışındaki bir cevap olarak çeldirici özelliği olan bir doğru cevapla öğrencinin stres kaynakları konusundaki bilgisi ölçülmektedir.

B şıkkı çeldirici olarak konulmuştur.

Bu soruda stresle başa çıkma yollarından doğrudan başa çıkma ve savunma yoluyla başa çıkma konularının bir örnek üzerinden öğrenilip öğrenilmediği ölçülmektedir.

E şıkkı doğrudan başa çıkma ile alakalıdır.

Sinir sisteminde üç tür nöron bulunur. Bunlar, duyu nöronları (sensory neurons), motor nöronları (motor neurons) ve ara ya da bağlantı nöronları (interneurons)dır.

Sosyal biliş, insanların kendileri ve diğer insanlar hakkındaki bilgiler söz konusu olduğunda nelere dikkat ettikleri, bu bilgileri nasıl algıladıkları ve hatırladıkları ve farklı sosyal durum ya da bağlamların bu tür bilişsel süreçleri nasıl etkilediğini incelemektedir.

Sosyal algı kendimizin ve diğer insanların davranışlarını nasıl algıladığımıza dair bir bilişsel süreçtir.

Her iki algı türü de algılayıcının değer, inanç, bağlılık ya da motivasyonlarından etkilenir. Ancak tüm bu benzerliklere karşın sosyal algı, nesne algısından çeşitli açılardan farklılaşmaktadır. Zira bir kişiyi nasıl algıladığımız ve onunla nasıl bir etkileşime girdiğimiz, kısmen onun bizi nasıl algıladığı ve bizimle nasıl bir etkileşime girdiğine bağlıdır. Sosyal algıyı nesne algısından ayıran bazı temel farklılıklar şunlardır: Birincisi, insanlar eylemlerin failidir; yani, insanların niyetleri vardır ve dünyayı kontrol etmeye çalışırlar. Nesneler ise fail değildir ve niyetleri yoktur. İkincisi, diğerlerinin bizi nasıl algıladığı davranışlarımızı etkiler. Birinin bizi belirli bir kategoriye koyduğunu bilmemiz değişmemize yol açabilir. Üçüncüsü, başkaları ve kendimiz hakkında algıladığımız pek çok şey doğrudan gözlenebilir şeyler değildir; kişilik eğilimleri ve duygular gibi nitelikleri çıkarsamak ya da atfetmek zorunda kalırız. Oysa nesnelerin özellikleri gözlenebilir ve ölçülebilir niteliktedir. Dördüncüsü, sosyal algının kesinliğinden söz etmek zordur, hatta mümkün değildir. Hiçbir zaman kendimizi yeterince tanıdığımızı söyleyemeyiz. Psikologlar kişiliği ölçmek için çok gelişmiş araçlara sahip olsalar da halâ kişiliği ölçmek onlar için kolay değildir. Oysa nesnelerin özelliklerini belirlemek ve üzerinde anlaşmaya varmak çok daha kolaydır

Biriyle ilk karşılaştığımızda kişinin giysileri, konuşma biçimi, mimikleri, ses tonu vb. özellikleri dikkatimizi çeker. Bu özellikler o kiye ait oluşturacağımız izlenimler için birer ipucudur. Bu ipuçlarını değerlendirerek, tanıştığımız bu yeni kişiyi zihnimizde uygun bir kategoriye yerleştiririz.

Heider’a göre kendimizin ve başkalarının davranışlarını temel olarak iki şekilde açıklarız: Davranışın nedenini, davranışı yapanın kişiliğine, arzu ya da ihtiyaçlarına atfederiz. Bu atıflara kişisel ya da içsel atıflar denir. İkinci olarak da davranışı, ortamdaki birtakım faktörlerle açıklarız. Bu atıflara da durumsal ya da dışsal atıflar denir.

Davranışı açıklarken ortamsal faktörlere değil de, kişinin kendisine atıf yapma eğilimimiz sosyal psikolojide temel atıf hatası olarak adlandırılır. Bu hatayı muhtemelen başkalarının davranışlarını gözlerken, o kişinin davranışının yer aldığı bağlama değil de kişinin kendisine odaklandığımız için yapmaktayız.

Kendine hizmet eden yanlılık, sistematik olarak kişinin kendi başına gelen olumlu olayları kendi kişiliğine, kişisel yetenek ve becerilerine atfetmesi; olumsuz olayları ise kendisi dışındaki faktörlere atfetmesidir.

Sosyal psikolojide tutumların dört temel işlevi olduğu kabul edilmektedir. Birincisi, tutumların bilgi sağlama işlevidir. Tutumlara sahip olmak fiziksel ve sosyal dünya hakkında bilgi sahibi olmak demektir. Böylelikle dünya bizim için daha tanıdık, daha tahmin edilebilir ve belirsizlikten daha uzak bir yer haline gelmektedir. Çünkü tutumlar sayesinde bu dünyaya ilişkin bir yapı algılamaktayız ya da bu yapıyı dünyaya biz dayatmış olmaktayız.

İkinci işlev, tutumların araçsal olarak kullanılmasıyla ilgilidir. Tutumların bu uyum sağlama işlevi, kişiyi arzu edilen hedefe yöneltirken istenmeyen, arzu edilmeyen durumlardan kaçınmayı olanaklı kılar. Örneğin insanlar sevdikleri kişilerle aynı tutumları geliştirmeyi isterler ya da kendileriyle benzer tutumları olanlarla arkadaş olmayı tercih ederler. Hazcı olan bu işlev, bizi haz almaya yöneltirken, acıdan kaçınmamızı sağlar.

Tutumların üçüncü işlevi benliği ifade edici işlevdir. Çoğu kez belirli tutumlara sahip olmak demek, kendinize ve başkalarına kim olduğunuzu ifade etmeniz demektir. Bu işlev tutumları kimlikle ilişkilendirir. Örneğin tercih ettiğiniz kıyafet, size ve karşınızdakine sizin kimliğiniz hakkında çok şey söyler.

Dördüncü işlev, egoyu korumadır. Kişinin sahip olduğu tutumlar kişiyi kendisinden ve başkalarından koruyabilir. Kendimiz hakkındaki olumlu tutumlar, bizi, hatırlamak istemediğimiz ve utandığımız davranışları bastırmamıza ve unutmamıza yardım eder.

21. yüzyılda tutum değişimi diğer bir deyişle ikna büyük bir sektör haline gelmiştir. Politik kampanyalar, sağlık ilanları ve reklamlar modern yaşamın ayrılmaz birer parçası durumundadır. Bu sektörün devasa boyutlara ulaşmasına rağmen hedefi baştan beri aynıdır: Verdikleri mesajlara büyük kitleleri inandırmak ya da ikna etmek.

Sosyal psikolojide önyargı çeşitli biçimlerde tanımlanmaktadır. Örneğin, “bir sosyal grup üyesi için, sadece o grup üyesi olması nedeniyle geliştirilen (genel- likle olumsuz) tutum”dur (Baron ve Byrne, 2000: 211). Ya da “belirli bir dışgrup hakkında olumsuz, dogmatik kanaatlerdir” (Bilgin, 1994: 172). Çağdaş sosyal psi- kologların yaptığı çeşitli ön yargı tanımları dolaylı ya da dolaysız olarak Gordon Allport’un 1954’te yayımlanan Ön yargının Doğası adlı kitabında yaptığı tanım- dan etkilenmiştir. Allport için “etnik ön yargı, hatalı ve esnek olmayan bir genellemeye dayanan antipatidir. Bu, hissedilen ya da ifade edilen bir şeydir. Grubun bütününe ya da bir bireye o grubun üyesi olduğu için yöneltilir” (akt. Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225). Bu tanıma göre günümüzde sosyal psikolojide ne kadar farklı tanımlanırsa tanımlansın, ön yargı kavramının şu beş özelliği pay- laştığı görülebilir: 1- Ön yargı bir tutumdur. 2- Esnek olmayan ve hatalı bir genellemeye dayanır. 3- Ön yargı peşin verilmiş bir hükümdür. 4- Değişime dirençli ve katıdır. 5- Ön yargı kötüdür (Augostinos, Walker ve Donaghue, 2006: 225-226).

Hayatta karşılaştığımız birçok olay stres sebebidir. İnsanların hayatlarını geniş çaplı olarak etkileyebilecek savaşlar, depremler, büyük kazalar gibi olaylar stres sebebi olabilirken, öte yandan iş değiştirmek, sevilen bir yakının kaybı, başka bir şehre taşınmak, boşanma ya da evlilik hazırlığı, ölümcül bir hastalığa yakalanmak gibi önemli hayat değişiklikleri de strese yol açabilmektedir. Bu durumun yanında her zaman karşılaşılabilecek günlük olaylar da bireylerde önemli bir şekilde stres unsuru oluşturabilmektedir. Cüzdanınızı kaybetmek, bir arkadaşınızla tartışmak, acil yetişmeniz gereken bir toplantı için yola çıktığınızda trafikte sıkışıp kalmak gibi olaylar kaygı verici durumlar yaratabilmektedir.

Stres durumuyla karşılaşan birey sırasıyla alarm, direnç ve tükenme aşamala­rını geçer (Selye, 1976). Bu aşamalardan ilki olan alarm aşamasında bireyin oto­nom sinir sistemi acil duruma ilişkin olarak harekete geçerek salgı bezlerini uya­rır ve kana adrenalin pompalanmasını, dolayısıyla vücudun bu alarm durumuna hazırlıklı hale gelmesini sağlar. Salgılanan adrenalinin de etkisiyle, vücutta kan daha hızlı dolaşarak beyin ve kaslara daha fazla enerji iletilir. Tüm bu süreçte kan şekeri yükselmekte ve sindirim yavaşlamaktadır. Birey tüm bu fizyolojik değişim­ler sonucu ya olaylarla mücadele edecek ya da kaçarak kendini koruyacaktır.

Alarm aşamasından sonra ikinci aşama direnç aşamasıdır. Bu aşamada alarm tepkisi ortadan kalkarak vücut stres yaratan duruma bir şekilde uyum yapar. Bu süreçte vücut tarafından alarm aşamasında kimyasallar salgılanmaya başlar. Dı­ şarıdan bakıldığında her şey normalmiş gibi görünse de aslında organizmanın ortaya koyduğu ciddi bir direnç söz konusudur. Birey strese karşı kaynaklarını tüketmeye başlamıştır ve aynı anda yaşanabilecek diğer stres unsurlarına daha hassas hale gelmeye başlar. Bu durum organizmanın direnç gücünü yavaş yavaş kaybetmesine doğru ilerleyen bir sürece doğru yönlenir.

Son aşama olan tükenme aşamasında stresle ilişkili olarak insan vücudu artık tüm direncini kaybetmeye başlamıştır. Her bireyin uyum yeteneği farklılaşsa da sınırlı olan direnme enerjisi son bulmaya başlar ve organizma geri dönülmesi zor bir sürece girer. Tükenme ile birlikte insan hastalık, psikolojik sorunlar gibi bir­ çok tehlikeye açık hale gelir ve tükenme aşamasında ölümle bile son bulabilecek durumlarla karşılaşabilmek mümkündür (Cüceloğlu, 2006).