ENGELLİ PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 8

Stresin Fiziksel Belirtileri;

Stresin Bilişsel Belirtileri;

Tüm maddeler strese neden olmaktadır.

Dürtüler strese neden olan kişisel faktörlerdendir.

Stresin meydana gelmesinde farklılaşan bakış açıları ile paralel şekilde bireyin tutum ve davranışları da önemli bir yer tutmaktadır. Bu tutum ve davranışları Tu­tar (2004) şu başlıklar altında sıralamaktadır:

Dürtülerin etkisinde kalmak,

Acelecilik ve zamanı iyi kullanamamak,

Her işi mükemmel yapmaya çalışmak,

İnsanları memnun etmek için sürekli kendinden ödün vermek,

Hayatındaki diğer insanları ve sorumlulukları ihmal edecek şekilde çok ça­lışmak,

Herkesten daha güçlü olma isteği,

Bireyin kendisi için ortaya koyduğu imkânsız standartlara ulaşma çabası,

Görevi gereğinden fazla iş ve sorumluluk üstlenmek

A tipi kişilik davranışlarını şu şekilde sıralamak mümkündür (Ertekin,1993).

A tipi bireyler yeme içme, konuşma, hareket etme, yürüme gibi günlük ey­ lemlerinde çok daha hızlıdırlar.

Cümlelerin sonunu daha sert vurgulayarak daha hızlı konuşurlar.

Hayatın tüm alanında sabırsız yapıdadırlar. İletişimde başkalarının sözünü

bitirmesini beklemeden sözünü keserek yüksek sesle konuşurlar.

Aynı anda iki ya da ikiden fazla işi düşünerek aynı zaman dilimine daha çok işi sığdırmaya çalışırlar. Aynı zaman diliminde çok işi yapmaya çalış­mak bu kişilerin üzerindeki baskıyı arttırır.

Dinlenmek, tatile gitmek, işlerden uzaklaşmak, bu kişiler için suçluluk duygusunun oluşmasına sebeptir.

Bu tip davranış sahiplerinin beraber yaşadığı diğer insanlardan, ailelerin­den beklentileri de yüksektir. Kendilerinin veya çevresindekilerin bu stan­dartlara ulaşamaması bireyde sıkıntı ve mutsuzluğa neden olur.

A tipi davranış sergileyen bireylerde rekabet ve zamanla yarış duyguları ağırlık kazanmaktadır. Çabuk karar verirler. İnatçı ve saldırgan davranışlar sergilerler.

Sürekli bir koşuşturma sebebiyle çevredeki güzelliklerin farkına varamazlar.

İnkar (Yadsıma)

Benlik için tehdit olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek, acı verici bir gerçeği kabullenememek, reddetmek, yok saymak, görmemektir. Birey birçok yanlışını, utanç ya da suçluluk doğuran eski deneyimlerini bilinç altına iterek bunları hiç yaşanmamış gibi algılayabilir. Öf­kelendiğinde “kızgın değilim” diyerek içinde bu­ lunduğu durumu inkâr eder şekilde kendini ortaya koymak, bu duruma örnek olarak verilebilir. Örneğin, kocasını kaybeden bir kadın, onu kaybetmenin verdiği stres ve sıkıntı ile yüzleşmek yerine onun öldüğünü inkar ederek, sanki o hala ya­ şıyormuş gibi her akşam sofraya kocası için de bir tabak koyabilir.

Normallik kavramını tek bir şekilde açıklamak mümkün görünmemektedir. Bu konuda tek bir tanım ortaya koyabilmek güç olduğundan, araştırmacılar konuyu dört açıdan ele almaktadırlar:

Normallik sağlıklı olmaktır. Bu geleneksel görüşe göre normal ve sağlıklı insan herhangi bir hastalığı olmayan insandır.

Normallik diye bir durum yoktur. Normallik organizmanın tüm kişilik yapılarının birbiriyle denge durumunda olmasını ya da uyumlu bir birlik içinde işlevlerini sürdürebilmesini ortaya koyuyorsa, gerçekleşmesi imkan­sız olan bu durumda normallik kavramından söz etmek mümkün değildir.

Normallik ortalama ile eş anlamlıdır. Bu yaklaşım davranışların normal­ lik oranlarını ölçmek amacıyla, günümüzde değerlendirmeyi matematik ilkesine göre yapmaktadır. Bir başka ifade ile çoğunluğu oluşturan grup normal sayılırken, çoğunluktan uzaklaşan uçlardaki durumlar, normal dışı olarak değerlendirilir.

Normallik bir süreçtir ve normal davranış birbiriyle etkileşim durumunda olan sistemin ortak bir ürünüdür. Bir başka deyişle normallik herhangi bir andaki durumu tanımlamaktan ziyade, organizmada görülen değişikliklere ya da süreçlere işaret eder. İnsanı genel olarak bir sistem anlayışı içinde ele alan bu yaklaşıma göre normallik, biyolojik, psikolojik ve toplumsal değişiklikleri­ nin katkısıyla ve zamanın sürekliliği içersinde işlevini sürdürebilmektir.

Kilo alma norm dışı davranışların tespitinde başvurulan kriterlerden biri değildir.

Biyolojik Yaklaşım

Bu yaklaşım normal dışı davranışları sinir sistemi, salgı bezleri gibi organik işlev bozuklukları ve kalıtsal faktörlerle ortaya çıkan yanlış işleyiş çerçevesinde açıkla­ maktadır. Bu bozukluğun kaynağı bir virüs veya mikrop, doğuştan gelen organik eksiklik, başın üzerine düşmek gibi ağır bir kaza ile olabilmektedir. Sorunun ne­ deni ne olursa olsun bu modelin 3 varsayımı bulunmaktadır. Bunlar;

Hasta bir hastalıktan dolayı fiziksel ya da duygusal acı çekmektedir

Bu hastalığı belli bir belirtiyle tanımlayabilmek olasıdır.

Her hastalığın kendine özgü ve belli bir nedeni bulunmaktadır.
Çağımızda biyolojik yaklaşım zihinsel bozuklukların ve normal dışı davranış­

ların tümünü açıklamakta yetersiz kalmaktadır.

Kaygı hali ile ilgili psikolojik belirtiler ise şöyle sıralanabilir:

Bireyin normal davranışı bir çeşit bozulma gösterir. Birey her zaman üzü­lerek, kendisi ve başkaları için kötü şeyler düşünür. Kaygıyı gizleme arzusu sonucunda bireyin günlük yaşamı etkilenir. Bu da bireyi normal bir yaşam sürmekten alıkoymaktadır.

Birey mantıksız davranışlar gösterir. Anlamı olmayan davranışlarda bulu­

nur. Bazen bir davranışı defalarca tekrarlamak ya da otobüse binmekten korkmak gibi yersiz korkulara sahiptir.

Kaygı bozukluğu yaşayanlar bunaltıcı olsa da, gerçekle bağlantılarını ko­

parmazlar. Bu kişiler fantezi dünyasında yaşamazlar.

Belli başlı fobileri şu şekilde sıralamak mümkündür:

Akrofobi: Yükseklik,

Hidrofobi: Su,

Agorafobi: Açık alan,

Ailorofobi: Kedi,

Amaksofobi: Araba sürmek,

Anthofobi: Çiçekler,

Niktofobi: Karanlık,

Brontofobi: Gök gürültüsü,

Fonofobi: Yüksek sesle konuşma,

Klostrofobi: Kapalı yerler,

Thanatafobi: Ölüm.

Saplantı­zorlantı bozukluğu olarak nitelendirilen bu psikolojik rahatsızlığa sahip kişiler sürekli tekrar ettikleri fakat kontrol edemedikleri alışkanlıklar ve huylar ge­liştirmektedirler. Bu zararsız görünen, garip alışkanlıklar kişinin yoğun ve karışık duygularını kontrol edebilme ve düzenleme amacı ile ortaya çıkmaktadır. Tekrar eden davranışlar ve düşünceler kişi için büyük bir endişe ve mutsuzluk kaynağı olmaya başladığı anda kişinin normal yaşamı belirgin bir şekilde aksamaya başlar.

Bedende görülen (Somatoform) bozukluklar arasında hipokondriyasis, konversiyon histerisi, hiperkondriyasis ve psikojenik ağrı yer alır.

Kişide düşünme tarzında bozulmaların meydana gelmesidir. Bu bozulmalar ha- lüsinasyonlar, sanrılar, tuhaf konuşmalar şeklinde gerçekleşmektedir. Algısal bir bozukluk olan ve gerçekte olmayan şeyleri görmek olarak nitelendirilen halüsi­ nasyonalrın yanında kişiler sanrı adı verilen düşünce ve inanç bozukluğu da ya­ şarlar. Kişiler bunlara sanki gerçek gibi inanırlar.

Manik Depressif (Bipolar Bozukluk)

Bu dönemde birey hem coşkulu hem de çöküntülü günler geçirmektedir. Coşku devresi haf­talarca, aylarca sürdükten sonra bu devreyi normal bir süre izler, daha sonra uzunca bir süre devam edecek olan çöküntü devresi başlar. Bu devreler dü­ zenli olmamakla birlikte, devrelerin ne zaman başlayacağı ve ne zaman biteceği belli değildir. Mani sonrasında birey kendisini devamlı olarak coşkulu görmekte, geçmiş yaşantılar ya da gelecek projeler hakkında ayrıntılı fikirler geliştirip, sani­ yede 200 kelime gibi bir hızla konuşabilmektedir. Konuşurken konudan konuya atlar ve kendisini yargılayan bir tutum geliştirir. Hiçbir şeyin yolunda gitmediğine inanan kişi, kendi görüşüne önem vermez, iştahı azalır ve normal yaşantıya karşı ilgisi de kalmaz.

Şizoid Kişilik

Genç erişkinlik döneminde başlayarak, aşağıdaki belirtilerden en az dördünün varlığı ile kendini belli eder. Toplumsal ilişkilerden kopmanın ve kalabalık or­ tamlarda kısıtlı bir duygu ifadesinin görüldüğü bir kişilik sorunudur. Sık olarak görülen belirtiler:

Yakın ilişkiye girmeme ya da girmekten zevk almama,

Başkalarıyla cinsel deneyimin yaşanması konusunda ilgisizlik,

Yapılan aktivitelerden zevk alamama,

Birinci derece akrabalarının dışında yakın arkadaşları ya da sırlarını pay­

laştıkları dostlarının bulunmaması,

Kendilerine yöneltilen övgü ya da eleştirilere karsı ilgisiz görünme,

Duygusal olarak soğuk, uzak, monoton bir duygu durumu gösterme,

Diğer bireylerde sıcaklık ve sevecenlik hissi uyandırmama.

İnsanların birbirlerine benzemelerini ve farklılaşmalarını dört temel boyutta incelenebilmektedir. Bu boyutlar; (a) değişmeyen benzerlikler, (b) değişmeyen farklılıklar, (c) değişen benzerlikler ve (d) değişen farklılıklar.

İnsanların değişmeyen benzerlikleri duygusal algılama ve bilgi işleme kapasiteleriyken; değişmeyen farklılıkları ise zekaları, öğrenme biçimleri, psiko-sosyal özellikleri, cinsiyetleri ve ırksal kökenleri olarak tanımlanabilir (Kuzgun ve Deryakulu, 2004).