ENGELLİ PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 7

Yer kuramı, farklı perdeden olan seslerin farklı nöron setlerinde sinirsel ileti oluşturduğunu ve bunun sonucunda da işitme siniri içinde farklı fiberleri uyardığını ileri sürmektedir. Bu kuram basilar zarının genelini uyaran ve çok düşük perdeden olan seslerin algılanmasını açıklamakta yetersiz kalır çünkü düşük perdeden sesler düşük frekans formunda olduğundan işitme siniri ses dalgasının tepe yaptığı durumlarda senkronize bir şekilde tepki verir. Sıklık (frequency) veya zamansal (temporal) perde algısı kuramı algılanan düşük perdeden seslerin işitme sinirinin uyarılma sıklığının analiz edilmesiyle gerçekleştiğini iddia etmektedir. Bu iki kuramın işaret ettiği mekanizmalar birlikle işitsel uyaranların taşıdığı bilgiyi kodlamaktadır.

Dokunsal dikkat diye bir dikkat türü yoktur. Doğru cevap E'dir.

Bu modele göre bilgi ilk önce bireyin ilgili duyu sistemi tarafından yakalanarak duyusal belleğe kaydedilir. Bilgi burada sadece fiziksel olarak kodlanır ve çok kısa süre (yaklaşık olarak 1 saniye) tutulur. Bir sonraki aşamaya geçemeyen bilgiler duyusal bellekte silinmekle birlikte buradaki temsil birebir karbon kopya türü bir temsildir. Daha sonra bilgi duyusal bellekten kısa süreli belleğe (KSB) aktarılır ve yaklaşık olarak 15-25 saniye süresince burada depolanır. Buradaki kodlama anlamsal nitelik kazanmaktadır. Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlı olmakla beraber bu bellekte bilgi miktarı 7±2 madde veya bellek kümesi (chunk) ile belirlenmektedir. Kısa süreli bellekte bir birim depolanan uyaranların anlamsal gruplanmasına bellek kümesi denilmektedir. Bellek kümesi harfler ya da sayılardan oluşabilir. Bellek kümesi kelimeler veya başka anlamlı sembollerden oluşan daha fazla kategoriler halinde de olabilir. Psikologlara göre bellek bilginin kodlanması, depolanması ve hatırlanması süreçlerini kapsar. Bilginin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe aktarılması büyük ölçüde tekrara bağlıdır. Tekrar bilginin kısa süreli bellekte tutulmasını ve de uzun süreli belleğe gönderilmesini sağlamaktadır. Son olarak bilgi kalıcı olarak uzun süreli belleğe gönderilir. Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe bilginin ne kadarının aktarılacağı ne tür ve ne kadar tekrar mekanizmaları ile belirlenir.

Bozucu etki yoluyla unutma kuramı bir belleğin bir başka belleğin hatırlanmasını engellemesidir. Eğer yeni oluşturulan bellek daha önceden depolanan belleğin hatırlanmasına bozucu etki yapıyorsa buna geriye dönük bozma ya da geriye yönelik unutma denilmektedir. Yeni öğrendiğiniz banka şifrenizin daha önce oluşturduğunuz bir başka şifrenin hatırlanmasını güçleştirmesi geriye yönelik bozucu etkiye (ya da unutmaya) örnektir. Bunun tam tersi de mümkündür. Yani önceden öğrenilen bir bilginin sonradan öğrenilen bilginin hatırlanmasına engel olması ileriye yönelik bozucu etki ya da unutma olarak adlandırılır.

Bahsedilen kavramlar zihinsel temsil içerisinde yer almaktadır.

Nöronlar, sinir sisteminin en küçük ve temel birimi ya da özel hücreleridir. Net bir bilgi olmamasına rağmen, normal gelişim gösteren bir insan beyninde 100 milyardan daha fazla nöron oldu¤u ileri sürülmektedir. Aynı  şekilde sinir sisteminin diğer bölgelerinde de milyarlarca nöron bulunmaktadır (Morris, 1996).

Duyu nöronları, alıcı sinirlerin çevreden aldığı çevresel ya da vücuttan aldığı içsel bilgileri (uyaranları) beyne doğrudan ya da omurilik aracılığıyla ileten nöronlardır. Motor nöronları ise, beynin gönderdiği mesajları salgı bezlerine ve kas sistemine çoğunlukla omurilik aracılığıyla ileten nöronlardır. Motor nöronları, sindirim ve kalp atışı gibi önemli yaşamsal fonksiyonlara ve diğer hareketsel tepkilere ilişkin mesajları da iletir. Ara ya da bağlantı nöronları çoğunlukla beyinde ve omurilikte bulunur. Görevleri, nöronları birbiri ile ilişkilendirmektir (Westen, 1996).

Sinir sisteminde; Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini oluştururken, periferik (çevresel) sinir sistemi, somatik ve otonom sinir sistemi olarak iki alt sistemden oluşur. Bu sistemlerden otonom sinir sistemi ise sempatik ve parasempatik sinir sistemini kendi içinde barındırır (Feldman, 1996; Gleitman, 1996; Morris, 1996).

Beyin korteksi duyumların kaydedildiği, istemli harekelerin başlatıldığı, kararların verildiği, planların oluşturulduğu yüksek zihinsel süreçlerin merkezidir (Atkinson, Atkinson ve Higard, 1996).

Parasempatik sinir sistemi, temelde dengeleme görevi görür ve dinlenme anında aktifken; sempatik sinir sistemi ise heyecanlı ve zor anlarda aktiftir.

Tiroksin hormonunun aşırı salgılanması aşırı heyecanlı olma, uykusuzluk, dikkat dağınıklığı, sürekli yorgunluk hissi ve konsantrasyon bozukluğu gibi pek çok olumsuz durumu beraberinde getirir.

Vücutta farklı iç salgı bezleri bulunmakta ve bu iç salgı bezleri farklı hormonlar salgılamaktadırlar. Bu bezlerden hipofiz en önemli iç salgı bezlerinden biridir. Temel bez de denen hipofiz diğer iç salgı bezlerinin salgılamasını da denetlemektedir. Ayrıca, bu bez en yüksek sayıda farklı hormon üretmektedir.

Arka lob, görme alanı olarak da adlandırılıp görme işlevini kontrol ederken, parietal lobda farklı duyumlara (sıcak, soğuk, dokunma, acı gibi) ilişkin süreçleri kapsayan somatik-duyusal (bedensel-duyusal) alan bulunur. Yan loblar özellikle işitme ve konuşma ile ilgili işlevlerde önemli rolleri üstlenir. Sağ yarım küredeki yan lob bazı dil işlevlerinde sorumluluğu paylaşırken, çoğu insanda beynin sol yarım küresindeki yan lob dile ilişkin işlevleri yerine getirir. Sol yarım küredeki yan lobda yer alan Wernicke alanı dili anlama becerisi ile ilgilidir

Nöronlarda dendrit denilen gövdeye bağlı uzantılar yer alır. Dendritler ağaç dallarına benzerler ve hücrenin bulunduğu bölgeden ve diğer nöronlardan aldıkları mesajları hücre gövdesine taşıma görevi görürler. Nöronda dendritlerin yanı sıra dendritlerden daha uzun olabilen bazen dallanabilen ve hücreden mesajları diğer nöronlara ileten tüp şeklinde tek bir uzantı (akson) bulunmaktadır. Her nöronda tek bir akson bulunur ve uzantısının sonuna doğru akson, pek çok terminale ayrılır. Her bir nöronda yüzlerce belki de binlerce dendrit yer alabilmekte ve akson pek çok yöne dağılabilmektedir.

Yüzlerce ve binlerce etkileşim hâlinde olan nöronların aksonlarını birbirinden izole eden, mesajların hızlı ve doğru bir şekilde yerine ulaşmasına yardımcı olan miyelin kılıfı (myelin sheath) bulunur. Tüm aksonlarda miyelin kılıfı bulunmazken, miyelinli aksonlar vücudun değişik bölgelerinde oldukça yaygın olarak görülür.

Uyarıcı ve tepki (U-T) bağı arasındaki ilişkiyi bilincin temeli olarak gören yaklaşım davranışçılıktır. Doğru cevap E'dir.

İçinde bulunulan bir ortamdan uyaranların içerdiği bilginin ilgili duyu sistemi tarafından yakalanarak sistem içine alınması ve beyindeki ileri fizyolojik merkezlere iletilmesi süreçlerini kapsayan kavrama duyum adı verilmektedir.

Arkasında karmaşık süreçler olsa da oluşması için özel ve ayrıca bir çaba gerekmeyen; uyaranların taşıdığı bilginin analiz edilmesi, tanınması, yorumlanması ve organize edilmesini kapsayan süreci tanımlayan kavram "algı"dır.

Duyu sistemlerinin en önemli özelliklerinden biri çevredeki uyaran şiddetindeki değişikliklere duyarlı olmasıdır. Güneşli bir günde etrafta dolaştıktan sonra karanlık bir ortama (örn. Sinema) girildiğinde, öncelikle bu ortamda neredeyse hiçbir şey görülememektedir. Bir müddet sonra (~25 dakika) en yakındaki kişinin yüzündeki ayrıntılar bile görülür. Bu olgu duyusal adaptasyon olarak adlandırılır.

Optik ilkelerden dolayı uyaranın gözdeki görüntüsü retinada ters olarak temsil edilir. Fakat biz dünyayı düz olarak algılarız. Bu “ters problem” olarak adlandırılmaktadır. Optik sinirin gözü terk ettiği noktada alıcı hücreler bulunmadığından buraya yansıtılan ışık işleme alınamaz. Bu nedenle, bu noktaya kör nokta denir. Fakat bu görme algısında bozucu bir etki oluşturmaz, çünkü beynimiz "boşlukları doldur" adı verilen otomatik bir mekanizma ile eksikleri tamamlar.