ENGELLİ MEVZUATI VE MESLEK ETİĞİ

Felsefe dalı olarak etik; temel olarak doğru ve yanlışın ne olduğu ya da bir şeyin doğru veya yanlış olduğuna nasıl karar verileceğine odaklanmaktadır. Doğru cevap C’dir.

Etik: Dilimizde etik, çeşitli meslek kolları arasında tarafların uyması veya kaçınması gereken davranışlar bütünü olarak tanımlanmaktadır.  Etik ilke: Etik ilkeler daha çok belirli bir meslek ve uygulama alanıyla ilişkilidir. Etik ilkeler iki şekilde görülebilir; büyük bir amaca ulaşmak için uyulması gereken davranışlar veya uyulmadığı durumlarda cezai ve yasal yaptırımı olan kurallar. Etik kod: Belirli bir meslek ya da uygulama alanındaki etik ilke veya değerlerin bir araya getirilmesiyle oluşturulan yazılı kuralları tanımlamaktadır. Meslek etiği: Bir mesleği icra ederken kişinin ne yapıp ne yapmaması gerektiğine ilişkin sorulan sorulardır. Doğru cevap B’dir.

Genel Anlamda hukuk toplumun tümü veya bireyin davranışlarını düzenleyen kurallardır. Etik, Bir grubun ya da kültürün bir iş veya eyleme dair uygulama kurallardır. İçerik olarak hukuk, kanun ve yönetmelik, etik uygulama önerileridir. Kaynak olarak hukuk, devlet, etik ise birey ve meslek gruplarıdır. Hukukun bulunma biçimi, kapsamlı ve yazılı olarak etiğin ise ana başlıklar halinde yazılı veya sözlüdür. Hukukta, Aykırı davranma sonucunda kanuni yaptırımlar uygulanır. Etikte, Aykırı davranma sonucunda yaptırım hukuksal bir içeriğin olmasına bağlıdır. Hukukun Yasal bağlayıcılığı bulunmasına rağmen etikte Bağlayıcılığı meslek çevresi tarafından uygulanan yaptırımlarla ilgilidir. Doğru cevap D’dir.

Hukuk ve etik kavramlarının ilk bakışta çeşitli açılardan birbirine benzedikleri söylenebilir. Her ikisi de belirli açılardan bireyin nasıl davranması gerektiğine ilişkin açıklamalar geliştirmeye odaklanmaktadır. Bununla birlikte her ikisinin gözünde de insanlar eşittir. Herhangi bir özelliği nedeniyle (ırk, din, dil, ekonomik durum gibi) bir insan diğerinden üstün ya da aşağıda görülemez. Hukuk ve etiğin bir diğer önemli benzerliği ise bireye seçme özgürlüğü tanımasıdır. Benzerliklerinin yanında bu iki kavram arasında önemli farklılıklardan söz etmek mümkündür. Hukuk bireyin yapmak zorunda olduğu davranışları ifade etmektedir. Aksine etik yapmasının ya da yapmamasının iyi olduğu koşulları vurgulamaktadır. Öte yandan hukuk herkes tarafından benimsenmesi zorunlu, caydırıcı niteliği olan kuralları kapsamaktadır Etiğin ise herkes tarafından benimsenme zorunluluğu yoktur. Ayrıca etik Bağlayıcılığı meslek çevresi tarafından uygulanan yaptırımlarla ilgilidir. Doğru cevap D’dir.

Mesleki yeterlik kavramı bir işi yapma gücünü sağlayan özel bilgi ve ehliyettir. Aynı kaynakta kavram mesleki yeterlilik görevini yerine getirme gücü olarak tanımlanmaktadır. Buradan hareketle mesleki yeterlilik kavramı, kişinin kendisine verilen görevi yapacak bilgi, donanım ve güce sahip olmasıyla ilgilenir. Doğru cevap E’dir.

Etik ikilem, uzmanın sorunlara ürettiği çözümlerin bağlı olduğu yasa, yönetmelik veya uygulama ilkeleri ile çatışması sonucunda ortaya çıkan bir durumdur. Doğru cevap C’dir.

Engelli bakım ve rehabilitasyon etiğinin önemli bir dayanağını da hukuk oluşturmaktadır. Hukukun bakım ve rehabilitasyon etiğine katkıları temel olarak uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuatlar üzerinden incelenebilir. Bakım ve rehabilitasyon etik ilkelerinin oluşmasında Birleşmiş Milletlerin (BM) çalışmaları büyük önem taşımaktadır. Bu noktada öncelikle 2006 yılında yayımlanan Engelli Bireylerin Hakları İle İlgili Sözleşme öne çıkmaktadır. BM’nin bakım ve rehabilitasyon etiğine dayanak oluşturan bir diğer çalışması ise Çocuk Hakları Konvansiyonudur. Bakım ve rehabilitasyon etiği ilkelerinin dayanakları arasında uluslararası sözleşmeler kadar ulusal mevzuatlar da önemli bir yer tutmaktadır. Bu noktada engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyonu ile ilgili çıkarılan tüm tüzük, yönetmelik ve yasalar etik ilkelere dayanak oluşturmaktadır. Türkiye’de 1 Temmuz 2005 tarihinde yayımlanan Engelliler Hakkında Kanun bakım ve rehabilitasyon etiği ilkeleri ile ilgili önemli bir dayanaktır. Bakım ve rehabilitasyon etiği ile ilgili bir diğer önemli ulusal mevzuat ise Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmî Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği’dir. Doğru cevap E’dir.

Bakım ve rehabilitasyon mesleği etik ilkeleri arasında saygı ilkesinin oldukça kapsamlı bir ilke olduğu söylenebilir. Öyle ki engelli bireyin kültürel farklılıkları, seçimleri ya da bağımsızlığı saygı gibi bu ilke içinde yer almaktadır. Meslek uzmanları bakım ve rehabilitasyon sürecinde farklı kültürel değerleri, dini inançları olan veya çeşitli sosyo ekonomik düzeyden bireylerle karşılaşabilir. Bu özellikleri sebebiyle var olan hizmetlerden yararlanmakta zorluk çekebilir ya da bu hizmetlere bireyin özelliklerine uygun olmayabilir. Burada uzmanın engelli bireyin özelliklerini anlayarak bakım ve rehabilitasyon sürecinde uyarlamalar yapması gerekmektedir. Doğru cevap C’dir.

Bakım ve rehabilitasyon sürecinde engelli bireyin ihtiyaç duyduğu hizmetlerden en iyi şekilde yararlanması gerekmektedir. Fakat bunu yaparken bireye zarar verecek uygulamalardan kaçınılmalıdır. Ne olursa olsun meslek uzmanının sunduğu bir hizmet engelli bireye zarar vermemelidir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir nokta vardır. Zarar vermeme ilkesi kasıtlı, bilerek ve isteyerek zarar vermemeyi vurgulamaktadır. Doğru cevap D’dir.

Bakım ve rehabilitasyon mesleği uzmanları, söz verdikleri hizmetleri aksatmadan ve söz verdikleri biçimiyle sunmalıdırlar. Fakat sözünde durma ilkesi yalnızca meslek uzmanını ilgilendiren bir durum değildir. Engelli birey ve bireyden sorumlu olan kimseler de uzmanla kurdukları ilişkide verdikleri sözleri yerine getirmelidirler. Fakat sözünde durma ilkesi ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken bir nokta vardır. Sözünde durmama meslek uzmanı için etik bir ihlal, engelli birey veya bireyden sorumlu kimselerin sözünde durmaması ahlaki bir ihlali ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle meslek uzmanının, sunduğu hizmetle ilgili sözünde durması bir meslek etiği ilkesidir. Doğru cevap C’dir.

Ahlak bireyin bir işin veya eylemin doğru olup olmadığına ilişkin değeri iken etik bir kurum ya da yapının bir işin veya eylemin doğru ya da yanlış yapılmasına ilişkin bir anlayışıdır.

'İçeriği kanun ve yönetmeliklerden oluşur.' ve 'Yasal bağlayıcılığı bulunur.' seçenekleri Hukuk kavramı ile ilgilidir. 

'Bireyin inançlarının değişmesi ile değişebilir.' ve 'Hangi koşulda olursa olsun kültürel kurallardan üstündür.' seçenekleri ise Ahlak kavramı ile ilgilidir.

'Ana başlıklar halinde yazılı veya sözlü olarak bulunur.' ifadesi ise Etik kavramının bulunma biçimi ile ilgilidir.

Bilim etiği, bilim insanlarının bilimsel araştırma sürecinde uyması ve kaçınması gereken kurallar bütünüdür.

Engelli bireyin bakım ve rehabilitasyon sürecinde merkeze alınması beraberinde bir dizi değişikliği getirmiştir. Böylece bakım ve rehabilitasyon süreci engelli bireyin gereksinimi ve içinde bulunduğu durum düşünülerek düzenlenmeye başlamıştır.

Bunun temel nedeni bakım ve rehabilitasyon çalışmalarının insanlarla gerçekleştiriliyor olmasıdır. Bu durum, alandaki etik kuralların ana dayanaklarından birini oluşturmaktadır.

Bakım ve rehabilitasyon etiği ilkelerinin dayanakları arasında uluslararası sözleşmeler kadar ulusal mevzuatlar da önemli bir yer tutmaktadır. Bu noktada engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyonu ile ilgili çıkarılan tüm tüzük, yönetmelik ve yasalar etik ilkelere dayanak oluşturmaktadır.

Kanun ve yönetmelikler, hukuk içerisinde yer alan ve yasal bağlayıcılığı bulunan kavramlardır.

İkilem, insanı istenmeyen seçeneklerden birini, çoğunlukla iki seçenekten birini izlemeye zorlayan tartışma veya sorun olarak tanımlanmaktadır.

Uzmanın çalışma hayatında karşılaştığı sorunları çözmek için başvurduğu yolların uzmanın bağlı olduğu yasa, yönetmelik veya uygulama ilkeleri ile çeliştiği durumlarda etik ikilemler ortaya çıkmaktadır. 

Her ne koşulda olursa olsun uzman etik ilkelerden ayrılmadan yaşadığı ikilemi çözmelidir.

Ayrımcılığa karşı olma ya da ayrımcılık yapmama uluslararası sözleşmeler ve ulusal mevzuatlar tarafından korunan temel bir insan hakkıdır. Buna göre hiçbir insan yaşa, cinsiyete, inanca, siyasal görüşü ya da ekonomik durumuna göre diğerlerinden daha üstün ya da aşağıda görülemez.

Bakım ve rehabilitasyon mesleği açısından durum farksız değildir. Meslek uzmanları, engelli bireylere sundukları hiçbir hizmette ne koşulda olursa olsun ayrımcılık yapamazlar.

Saygı duyma ilkesi, kapsamında bakım ve rehabilitasyon sürecinde birey her koşulda kendisi ile ilgili kararlarda son sözü söyleyen kişi olmalıdır.

Gizlilik ilkesi, hizmet sunulan bireye ilişkin herhangi bir bilginin başka kişi ve kurumlarla paylaşılmaması, bu tür bilgi sızıntılarının önlenmesini ifade etmektedir. Uzmanın görevi bireye ait bilgileri her koşulda korumak ve onları kimse ile paylaşmamaktır.

Sözünde durma ilkesine benzer biçimde dürüstlük hem etik hem de ahlaki bir değerdir. Temel olarak bireyin açık, şeffaf ve güvenilir olması şeklinde tanımlanabilir.

Uzman her ne koşulda olursa olsun gerçekleri söylemek, şeffaf ve güvenilir olmak zorundadır. Bunu uzmanın ihlal ettiği durumlarda etik, bireyin ihlal ettiği durumlarda ahlaki bir sorun ortaya çıkmaktadır.