ENGELLİ MEVZUATI VE MESLEK ETİĞİ

I - IV

Sağlık taraması

Umut evleri

2/3'ünden

Evde bakım hizmeti

Zorunlu ilköğretim eğitimi verilmesi

Farklı meslek elemanlarından oluşan değerlendirme kurulu başvuru ile ilgili son değerlendirmeyi yapar. Ancak bireysel bakım planı oluşturulurken engelli bireyin ve ailesinin görüş ve talepleri esas alınamaz.

Geçmişte, engelli bireylerin korunması ve bakımı öncelikli amaç olarak karşımıza çıkmaktaydı. Ancak günümüzde bu durumdan ziyade engelli bireyin bağımsız yaşamlarının sağlanması ve yaşam kalitesinin artırılması ön plana çıkmaktadır. Değişen bu bakış açısına ek olarak teknolojik ve tıp alanındaki gelişmeler; bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin içeriğinin gelişmesine olanak tanımıştır. Engelli bireylerin bakım ve rehabilitasyon hizmetleri kapsamında uygun hizmetleri almalarına ve sunulan hizmetlerde sosyal eşitlik, tam katılım ve bağımsızlık sağlanmasına Engellilerin Hakları Sözleşmesi (2008, m. 25-26) zemin hazırlamaktadır.

Bakım ve rehabilitasyon kavramları birbirinden ayrışan kavramlardır. Bakım hizmetleri, engelli bireylerin günlük yaşam becerilerinde başka birinin yardımını almak olarak ifade edilmektedir. Rehabilitasyon hizmetleri ise engelli bireyleri mevcut performansları ve durumları doğrultusunda maksimum düzeyde bağımsız hâle getirmek olarak belirtilmektedir. Engel durumları gereği rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmayan veya rehabilitasyon hizmetlerinden yararlandığı hâlde özel ilgi, destek ve koruma gerektiren bireylerin hizmet gereksiniminde, bakım hizmetleri işlevsel bir şekilde rol oynamaktadır.

Bakım ve rehabilitasyon kavramları birbirinden ayrışan kavramlardır. Bakım hizmetleri, engelli bireylerin günlük yaşam becerilerinde başka birinin yardımını almak olarak ifade edilmektedir. Rehabilitasyon hizmetleri ise engelli bireyleri mevcut performansları ve durumları doğrultusunda maksimum düzeyde bağımsız hâle getirmek olarak belirtilmektedir. Engel durumları gereği rehabilitasyon hizmetlerinden yararlanmayan veya rehabilitasyon hizmetlerinden yararlandığı hâlde özel ilgi, destek ve koruma gerektiren bireylerin hizmet gereksiniminde, bakım hizmetleri işlevsel bir şekilde rol oynamaktadır.

Engelli bireyin fiziksel, biyolojik, psikolojik ve sosyal gereksinimleri de bakım hizmetlerinin yürütülmesinde göz önünde bulundurulmaktadır. Bu gereksinimler doğrultusunda engelli bireylerin toplumdan soyutlanmadan hayatlarını sürdürebilmeleri ön plana çıkmaktadır. Bakım hizmetlerinin yürütülmesi ve gereksinimlerin giderilmesi için sadece tıbbi hizmetler kastedilmemektedir. Sosyal boyutta sunulan hizmetler de bakım hizmetlerinin ilgi alanına girmektedir. Tıbbi bakımda bireylerin engel türlerinin iyileştirilmesinin, düzeltilmesinin tıbbi tanı ve tedavi ile gerçekleştirileceği benimsenmektedir. Sosyal bakımda ise insan hakları temelinde bireylerin engelinden ziyade toplumdaki engellere odaklanma ve toplumda eşit fırsatlardan faydalanabilmeleri için bir yaşam alanı oluşturma fikri ağır basmaktadır. Tıbbi modelde; bakım gereksinimi olan bireylere genel sağlık kontrolü, tıbbi muayene, acil sağlık hizmetleri, ilaç kullanımı, sağlık taraması, hasta bilgilendirme gibi tıbbi bakım hizmetleri sunulmaktadır. Sosyal bakım modelinde ise, bakım gereksinimi olan bireylere tuvalet, banyo, giyinme, soyunma, beslenme, hareket etme gibi günlük yaşam becerilerine; yemek yapma, alışveriş, ev temizliği, çamaşır, bulaşık gibi ev işlerine ve ev düzenine destek sağlayıcı hizmetler sunulmaktadır.

Geçici ve misafir bakım: Ailesinin yanında evde bakımı sağlanan engelli bireylerin gereksinimleri doğrultusunda, kuruma bağlı resmî bakım merkezlerinde geçici ve misafir olarak bakımları yapılmaktadır. Buna göre, engelli birey bakım ve rehabilitasyon merkezlerinde bir yıl içinde en fazla otuz gün geçici ve misafir olarak kalabilmektedir. Bu destek hizmetlerden birinden yararlanan engelli bireyin evde bakım ücretinden kesinti de yapılmamaktadır.

Engelsiz Yaşam Merkezleri: 2006 yılında bakıma gereksinimi olan engelli bireylerin daha nitelikli fiziki koşullarda yatılı kurum bakımı hizmeti sunulması amacıyla “Engelsiz Yaşam Merkezleri” projesi başlatılmıştır. Engelsiz yaşam merkezlerinde; toplam on iki kişiden oluşan engelli bireylere müstakil, tek katlı ve bahçeli evlerde bakım hizmeti sunulmaktadır. Evler; her yatak odasında üç kişi olacak şekilde toplam 4 yatak odası, oturma odası, mutfak, banyo, tuvalet gibi normal bir evde yer alan bölümlerin yanı sıra yemekhane ve personel odası gibi bölümlerden oluşmaktadır. Bu merkezlerde bireysel ve grup çalışmaları için odalar, iş-uğraşı odaları, fizik tedavi salonu gibi birimler bulunmaktadır.

Sağlık Bakanlığına Bağlı Kurum ve Kuruluşlar Temelde ASHB tarafından verilen kurum hizmetlerinin yanı sıra Sağlık Bakanlığı (SB) ve yerel yönetimlere tarafından da bakım hizmetleri desteklenebilmektedir. SB’nin bakım hizmetlerinde oynadığı rol ilk olarak engelli bireylerin yasal haklarından yararlanabilmeleri için engel durumları ile engellerinin detaylarını ve niteliklerini belgelemeleri için sağlık kurulu raporuna sahip olmaları gereği ile ortaya çıkmaktadır.

07.12.2010 tarihinde SB’nin yayınladığı Engelli Kişilere Yönelik Sağlık Hizmetlerinin Sunumuna İlişkin Genelge ile engelli bireylere sağlanan bakım hizmetleri ile ilgili “Evde bakım hizmetleri kapsamında her ilde ihtiyaca cevap verecek sayıda engelli nakil aracı temin edilerek hizmete sunulacaktır.” ve “Sağlık kuruluşlarında engelli ve yaşlı hastalara hizmet alımlarını kolaylaştıracak, işlemlerinde yardımcı olacak refakatçi personel (hostes hizmeti) temin edilecektir.” hükümleri yer almaktadır. Engellilere sunulan bakım hizmetleri kapsamında SB’ye bağlı olarak çalışan aile hekimlerinin de görev ve sorumlulukları bulunmaktadır. hizmet sağlayıcılar arasında yer almaktadır. Evde bakım hizmeti alan engelli bireye yönelik birinci basamak teşhis, tedavi, rehabilitasyon ve danışmanlık hizmetleri ile koruyucu sağlık hizmetlerini vermek aile hekimlerinin sağladıkları hizmetler olarak Aile Hekimleri Uygulama Yönetmeliği’nde (2017) yer almaktadır.

Ülkemizdeki evde bakım hizmetlerine yönelik uygulamaların bazıları etkin olarak kullanılırken, bazılarının sadece mevzuat düzeyinde kaldığı gözlenmiştir. Genel olarak etkin bir şekilde ülkemizde evde bakım hizmeti desteği sağlayan kurum ve kuruluşlar; SB’ye bağlı kurum ve kuruluşlar, ASHB’ye bağlı kurum ve kuruluşlar, aile sağlığı merkezi ve aile hekimleri ve belediyeler şeklindedir. Yasal düzenlemeler doğrultusunda engelli bireylere sunulan evde bakım hizmetlerinin içeriğine ve bu hizmeti destekleyen kurum ve kuruluşlara Tablo 6.1’de yer verilmiştir.

Engelli bireylere yönelik kurum ve kuruluşlar tarafından sağlanan rehabilitasyon programları da bireylerin gereksinimlerine göre farklılaşmaktadır. 11 farklı programdan bahsedilebilir.

Bağımsız haraket programları

Mesleki rehabilitasyon

Başka birinin yardımını almayı gerektirmek