ENGELLİ MEVZUATI VE MESLEK ETİĞİ

2001 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından hazırlanan işlevsellik, engellilik ve sağlık sınıflandırması çalışmasında çeşitli tanımlamalar ortaya konmuştur. Bu çalışmada engellilik; sakatlık,
hareket sınırlılığı ve toplumsal katımında yetersizlik şeklinde tanımlanmıştır.

İlk olarak Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde (ABD) ortaya çıkan rehabilitasyon kavramı savaşlarda oluşan hastalık ve sakatlıkların tedavi edilmesi sürecini kapsamıştır. Yani kaybedilen fonksiyonların yeniden kazandırılıp iyileştirilmesi sürecini ifade etmiştir. İlerleyen süreçte ise rehabilitasyon, hastalık, sakatlık ve engellilik oluşturan durumların; ilaç, cerrahi, fiziksel ve psikolojik yöntemlerle birlikte gerektiğinde yardımcı cihazların kullanılması yoluyla kısmen veya tamamen ortadan kaldırılarak bireylerin bağımsız yaşama entegre edilmesi olarak tanımlanmıştır.

2008 yılında yürürlüğe giren Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, ünitenin ilk kısmında bahsedilen BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin ulusal yasal metinlere girmesiyle oluşmuştur.

Belediye Kanunun bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine temel oluşturduğu söylenebilecek son maddesi
ise 77. maddedir. Bu maddede sosyal faaliyetlerde engellilerin ve diğer dezavantajlı grupların gözetilmesi
gerektiğini vurgulayan şu ifade yer almaktadır: “Belediye; sağlık, eğitim, spor, çevre, sosyal hizmet ve yardım,
kütüphane, park, trafik ve kültür hizmetleriyle yaşlılara, kadın ve çocuklara, engellilere, yoksul ve düşkünlere
yönelik hizmetlerin yapılmasında beldede dayanışma ve katılımı sağlamak, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve
verimliliği artırmak amacıyla gönüllü kişilerin katılımına yönelik programlar uygular.” Görüldüğü gibi belediyelere bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin sağlanmasında önemli bir rol düşmektedir. Belediyelerin
sağladığı bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin içerikleri ve detayları takipteki ünitede ele alınmıştır.

Bakım ve rehabilitasyon
hizmetlerinin nasıl uygulanacağını, hizmetleri sağlayacak kurumların görev sorumluluklarını belirleyen ve
yürürlükte olan 7 tane yönetmelikten söz etmek mümkündür. Ele alınacak olan bu yönetmeliklerin ilki
“Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik (2005)” tir. 

Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik - 2005
Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik – 2006
Bakıma Muhtaç Özürlülere Yönelik Resmî Kurum ve Kuruluşlar Bakım Merkezleri Yönetmeliği – 2006
Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü Özürlülerin Bakımı, Rehabilitasyonu Ve Aile Danışmanlığı Hizmetlerine Dair Yönetmelik – 2010
Büyükşehir Belediyeleri Özürlü Hizmet Birimleri Yönetmeliği – 2006
Aile Hekimliği Uygulama Yönetmeliği – 2013

Engelli Bireylere Yönelik Özel Bakım Merkezleri Yönetmeliği – 2016

Ergoterapi Çalışmak kapasitesinin değerlendirilmesi, iş ile uyumlandırılması ve bu süreç sonunda fizyoterapi  ve rehabilitasyon birimi ile birlikte kişinin uygun iş kursuna yönlendirilmesi yapılır.

Kişisel Bakım Hizmetleri

Banyo yaptırılması
• Tuvalet ihtiyacını gidermede
yardım edilmesi
• Tırnaklarının kesilmesi
• Saçlarının taranması
• Dişlerinin temizlenmesi
• Yemek ve içecek ihtiyacının giderilmesi
• El, yüz ve ayak temizliği
• Sakal tıraşının yapılması
• İstenmeyen tüylerin temizlenmesi
• Elbiselerinin giydirilmesi ve çıkarılması
• Burun ve kulak temizliğinin yapılması
• Yatağının temizlenmesi ve düzeltilmesi
• Odasının temizlenmesi
• Çamaşırlarının yıkanması
• Tehlikelere karşı korunması ve
gözetilmesi
K

Bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin yürütülmesi bir ekip çalışmasını gerektirmektedir. Bu ekip çalışmasında farklı alan uzmanlarının bir arada çalışmaları söz konusudur. Bu bağlamda çeşitli bakanlıkların ve
diğer kuruluşların görev aldığı bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinde temel sorumlu kurum yasalarca Aile
ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak açıklanmıştır. Diğer sorumlu kurumlar ise şu şekilde sıralanabilir:
• Sağlık Bakanlığı
• İçişleri Bakanlığı
• Milli Eğitim Bakanlığı
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• Belediyeler
• Diğer Kurumlar

Bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinin yürütülmesi bir ekip çalışmasını gerektirmektedir. Bu ekip çalışmasında farklı alan uzmanlarının bir arada çalışmaları söz konusudur. Bu bağlamda çeşitli bakanlıkların ve
diğer kuruluşların görev aldığı bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinde temel sorumlu kurum yasalarca Aile
ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olarak açıklanmıştır. Diğer sorumlu kurumlar ise şu şekilde sıralanabilir:
• Sağlık Bakanlığı
• İçişleri Bakanlığı
• Milli Eğitim Bakanlığı
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• Belediyeler
• Diğer Kurumlar
Yasalar ve yönetmelikler doğrultusunda eğitim boyutunda Millî Eğitim bakanlığı, sağlık boyutunda Sağlık
bakanlığı, yerel hizmetlerde belediyeler ve diğer hizmetler için de ifade edilen kurumlar görev almaktadırlar.

Engellilik; belli sağlık sorunları olan bireylerin olumsuz tutumlar ve yeterli destek sağlanmaması sebebiyle sosyal çevreyle olan etkileşiminin kısıtlanması olarak da tanımlanmaktadır.

Rehabilitasyon, hastalık, sakatlık ve engellilik oluşturan durumların; ilaç, cerrahi, fiziksel ve psikolojik yöntemlerle birlikte gerektiğinde yardımcı cihazların kullanılması yoluyla kısmen veya tamamen ortadan kaldırılarak bireylerin bağımsız yaşama entegre edilmesi olarak tanımlanmıştır.

Engelliler Hakkında Kanun bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin en eski ve geniş kapsamlı kanundur.

"Kanunun 10. maddesi ise engellilere sağlanacak hizmetlerin uygun şekilde planlanıp yürütülürken ailelerin de sürece dâhil edilmesi gerektiği vurgusu yapılmıştır. Bununla birlikte hizmeti sağlayacak personelin yetkin olması gerektiği, uygun cihazların ve araç gereçlerin kullanılması gerektiği ifade edilmiştir."

Engellilerin mesleki hayatları süresince rehabilitasyon hizmetlerinin devam etmesi- gibi bir durumdan söz edilmemektedir.

Belediyeler Kanunu 13.7.2005 tarihinde 25874 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır. Kanun özünde belediyelerin; görev yetki ve sorumluluklarını belirlemek amacıyla çıkarılmıştır. Bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine ilişkin olarak da bu kanunla belediyelere belli rol ve sorumluluklar verildiği görülmektedir. Kanunun 3. Bölümünde yer alan 14. maddenin “b” bendinde: “Belediye hizmetleri, vatandaşlara en yakın yerlerde ve en uygun yöntemlerle sunulur. Hizmet sunumunda engelli, yaşlı, düşkün ve dar gelirlilerin durumuna uygun yöntemler uygulanır.” ifadesi yer almaktadır.

Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, ünitenin başında belirtilen BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye Cumhuriyeti tarafından ulusal yasalara kabul edildiğini gösteren kanundur.

Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokolün Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun bakım ve rehabilitasyon hizmetlerine temel teşkil edebilecek son kanun olarak karşımıza çıkmaktadır. 29203 sayılı resmi gazetede 3.12.2014 tarihinde yayımlanan kanun Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşmenin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun’da kabul edilen BM Engelli Haklarına İlişkin Sözleşme’sini teyit etmek ve engellilerin uluslararası kurumlara başvurularının önünü açmak amacıyla oluşturulmuştur. Kabul edilen protokolün ilk maddesinde yer alan “İş bu Protokole Taraf bir Devlet “Taraf Devlet” kendi egemenlik yetkisine tabi bulunan ve Sözleşme hükümlerinin bu Taraf Devlet tarafından ihlal edildiğini iddia eden bireyler ya da bunlar adına hareket eden birey ya da grupların yapacağı başvuruyu Engelli Hakları Komitesi’nin (“Komite”) alma ve tezekkür etme yetkisini tanır.” ifadesi bunu açıkça dile getirmiştir. Böylece engelliler gerektiği durumlarda bireysel veya bir sivil toplum kuruluşu vasıtasıyla “Engelli Hakları Komitesi” ne başvurma hakkı kazanmıştır.

Anayasa maddeleri ve kanunlarla garanti altına alınan hakların nasıl uygulanması gerektiğine ilişkin diğer yasal düzenlemeler olan; yönetmelikler, genelgeler, yönergeler ve tebliğlerle açıklanmıştır.

Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik, “Özürlülerin yetenekleri doğrultusunda yapabilecekleri bir işte verimli kılınarak ekonomik ve sosyal refahının sağlanması amacıyla kurulacak özel mesleki rehabilitasyon merkezlerinin açılışı, denetlenmesi ve işleyişine ilişkin usul ve esasları düzenlemek” amacıyla Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından oluşturulmuştur.

Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) ise süreçte değişiklikler göstermiş fakat 2017 yılında son hâlini almıştır. Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından yayımlanan tebliğ Türkiye’de sağlık hizmetlerinin sağlanmasına ilişkin en geniş kapsamlı yasal metin olarak karşımıza çıkmaktadır.

Alanyazında  günümüz metinlerinde engelli veya yetersizlikten etkilenmiş birey kavramları kullanılırken geçmişte bu kavramlar yerine özürlü kavramı kullanılmaktadır.