ENGELLİ BAKIMI VE REHABİLİTASYONUNU PLANLAMA

Beceri analizi yapmanın ilk basamağı önce bakım hizmeti sunulacak becerinin belirlenmesidir. İkinci basamak, belirlenen becerinin alt basamaklara ayrılması diğer bir deyişle analiz edilmesidir. Üçüncü ve son basamak ise, becerinin analiz edildiği şekliyle bakım planına yazılmasıdır.

Bakım planlarının uygulanması aşaması kontrol listelerinin değerlendirme aşamasından ve beceri analizlerinin yapılması aşamalarından oluşur.
Bireyin hangi alanda gereksinimi olduğuna kontrol listelerinin değerlendirilmesiyle karar verilirken, destek sunulacak becerinin bakım planında ne ölçüde yer alacağına beceri analizleriyle karar
verilir.

Diş fırçalama eyleminin gerçekleştirilmesi için öncelikle diş macununun ele alınması ve sonra macunun kapağının açılması gerekir.

Bir bebeğe bakım sağlarken dikkat edilmesi gereken
en önemli noktalardan biri bebeğin günlük düzenini
oluşturmaktır. Günlük düzen sağlandığında bebek gün
içinde olay sırasının akışı sırasında beklenti içine girebilir. Dolayısıyla beslenme zamanı, uyku zamanı, park
zamanı, banyo zamanı gibi etkinlikler bir düzen içinde
bebeğe sunulmalıdır.

Özel gereksinimi olan bazı çocuklarda da uyku
sorunları yaşanabilir. Örneğin, otizm spektrum
bozukluğu yaşayan bebeklerde – çocuklarda uyku
problemlerine sık rastlanmaktadır. Yapılan çalışmalarda otizm spektrum bozukluğu olan bebeklerin – çocukların %50’sinde uyku sorunlarının
olduğu görülmüştür.

Yeni doğan bebekler için beslenme zamanları bebeğin en fazla enerji harcadığı ve yorulduğu zamanlardır. Bu sebeple özellikle kalp sorunu olan
bebekler için yemek etkinlikleri problem olabilmektedir. Kalp sorunu olan bebekler için yemek yeme etkinliği zor bir etkinlik olduğundan mümkün olduğunca küçük porsiyonlarda ve sık sık yedirmek ya da emzirmek gerekebilir. Eğer bir bebeğin kalp sorunu varsa mutlaka doktora danışılarak
yeme etkinliğinin planlanması gerekir. Bebeklerin
yemek yerken zorlandığını aşağıdaki belirtilerden
anlayabiliriz:

İştahsızlık

Teninin morarması

Uzun süreli esnemeler
Beslenirken terleme
Ağzının etrafının beyazlaması
Nefes almada zorlanma
Kilo alamama

Özel gereksinimli çocuklarda bozuk yutma
mekanizması görülmekle birlikte öksürük refleksiyle birlikte yiyecek ve sıvıların akciğere ulaşması
kolaylaşır. Aspirasyon (nefes alma sırasında yiyeceğin solunum sistemine kaçması) özellikle zihinsel
yetersizliği olan çocuklarda görülebilen, akciğerde
işlev bozukluğuna kadar gidebilen bir sorundur
(Yücalan Girgin, 2013). Aspirasyonun muhtemel
belirtileri şunlardır:
• Gıda alımı sırasında öksürme ve boğulma
• Yerken zorlanma ve gıdaları reddetme
• Yemek zamanlarının uzaması
• Sıvı alımını takiben hırıltı atakları
• Tekrarlayan akciğer atakları
• Biberonla beslenme sırasında mavileşme

Hafif, orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan
bireyler genel olarak şu sağlık sorunlarını yaşarlar:
• Üst solunum yolu enfeksiyonu, orta kulak
iltihabı gibi sağlık sorunları.
• Kalp ve dolaşım sorunları
• Yanlış beslenme alışkanlığına bağlı olarak
obezite
• Kanser türleri
• Prostat sorunları
• Diş problemleri
• İdrar tutmada güçlük
• Görme ve işitme problemleri
• Bazı nörolojik sıkıntılar (örn. epilepsi)
• Kronik kabızlık
• Doğuştan ya da sonradan oluşan kas-iskelet
sistemi problemleri

Bakım planlarının bir ekip tarafından hazırlanması ve uygulanması gerektiğinden söz etmiştik. Bakım planlarının amacına ulaşıp ulaşmadığının belirlenmesi amacıyla zaman zaman gözden geçirilmeleri gerekmektedir.
Gözden geçirme işlemi yapılırken özel gereksinimli bireyin tedavi ve bakımında izlenen yöntemler, belirlenen amaçlar değerlendirilir. Başka bir deyişle uygulama sonuna kadar geçen tüm süreç gözden geçirilir.
Bu aşamada birey için belirlenen hedefler ve bakım hizmetinin sağlanacağı alanlar değerlendirilir.

Bebek beslenmesinde bebekle ilgilenen kişilerin dikkat etmeleri gereken bazı noktalar vardır:
• Yemeğini yemesi için çocuğa ödül ya da ceza verilmemelidir.
• Çocuğun yemek yeme için zorlanması yemek yemeyle ilgili olarak olumsuz yaşantılar oluşturmasına neden olabilir. Dolayısıyla, çocukların yemek yemeye zorlanmaları yerine tabaklarına daha küçük porsiyonlar koymak gerekir.
• Günlük yemek yeme rutini oluşturmak çocuğun düzene girmesi anlamında faydalı olacaktır. Mümkünse her gün aynı saatlerde üç ana öğün ve iki ya da üç ara öğün vermek gerekir.
• Kahvaltı çok önemli bir öğündür. Mutlaka atlanmadan yapılması gerekmektedir.
• Çocuklara şeker, cips, gazlı içecek, meşrubat, kızartılmış yiyecekler vermek yerine meyve, süt, yoğurt, ceviz, badem, fındık, fıstık gibi sağlıklı yiyecekler vermek gerekir.
• Çocuğa yemeğini, TV ya da bilgisayar karşısında, yatak odasında, arabada yedirmek yerine ailece masada yedirmeye özen gösterilmelidir.

Beceri analizi belirlenen beceriyi küçük alt basamaklara bölmek demektir. Beceri analizi bellekten
yapılabileceği gibi becerinin bizzat yapılmasıyla da analiz edilebilir. Beceri analizi yapılacak olan becerinin
basamaklarını küçük küçük ayırarak yapılır.

Yemeğini yemesi için çocuğa ödül ya da ceza verilmemelidir.

Aspirasyonun muhtemel belirtileri şunlardır:
• Gıda alımı sırasında öksürme ve boğulma
• Yerken zorlanma ve gıdaları reddetme
• Yemek zamanlarının uzaması
• Sıvı alımını takiben hırıltı atakları
• Tekrarlayan akciğer atakları
• Biberonla beslenme sırasında mavileşme

Aspirasyon riskini azaltmak için sıvı gıdalar koyulaştırılmalı, püreler dikkatle seçilmeli, topaklanmış gıdalardan kaçınılmalı ve en uygun oturma pozisyonu seçilmelidir. Bazı çocuklarda ise aspirasyon riski o kadar yüksektir ki ne yapılırsa yapılsın akciğerler hasardan korunamaz. Böyle durumlarda ağız yolunu kullanma yerine başka alternatif yöntemler seçilmelidir.

Uyku apnesi, üst solunum yollarında meydana gelen tıkanıklık nedeniyle bebeğin yeterli nefes alamaması ve beyne yeteri oranda oksijen gitmemesi olarak ifade edilebilir. Uyku apnesi ciddi bir sorundur ve mutlaka tedavi edilmelidir.

Bakım planı uygulanmaya başlanmadan önce bakım yapılacak kişinin hangi alanlarda bakıma ihtiyacı olduğunu belirlemek gerekir. Bunu belirlemek amacıyla bir kontrol listesinden yararlanabiliriz. Kontrol listelerini çeşitli kaynaklardan bulabileceğimiz gibi kendimiz de hazırlayabiliriz.

Bebeklerde beslenme probleminin belirtileri şunlar olabilir;

İştahsızlık

Uzun süreli esnemeler

Beslenirken terleme

Ağzının etrafının beyazlaması

Nefes almada zorlanma

Kilo alamama

Teninin morarması

Beceri analizi belirlenen beceriyi küçük alt basamaklara bölmek demektir. Beceri analizi bellekten yapılabileceği gibi becerinin bizzat yapılmasıyla da analiz edilebilir. Beceri analizi yapılacak olan becerinin basamaklarını küçük küçük ayırarak yapılır.

Aspirasyon (nefes alma sırasında yiyeceğin solunum sistemine kaçması) özellikle zihinsel yetersizliği olan çocuklarda görülebilen, akciğerde işlev bozukluğuna kadar gidebilen bir sorundur.

Eğer birey özel gereksinimliyse bazı hareketleri yapmak sorun olabilir. Böyle durumlarda fizyoterapistten ya da doktordan destek sağlamak gerekebilir.