ENGELLİ BAKIMI VE REHABİLİTASYONUNU PLANLAMA

Bakım planlaması her yaştan bireyle yapılabilir. Bu görüşmeler sırasında bireyler süreç hakkındaki isteklerini, endişelerini paylaşabilmelidir. Görüşme başlarken dikkat edilmesi önerilen noktalar şu şekildedir;

İletişimi kimin başlatacağı mevcut şartlara göre değişebilir. Süreçte kişisel tercihlerin rolünü unutmayın. Bireyle görüşmeyi başlatmak üzere bir açılış hazırlayın. Uygun bir ortam hazırlayın. Uygun destek hizmetlerini düzenleyin. Kültürel özelliklerin farkında olun. Kişiye kimleri sürece dahil etmek istediğini sorun. Görüşmeye başladığınızda bireye tepki verebilmesi için zaman tanıyın. Bakım planlamasının yapılacağı kişi ve süreçteki seçenekler hakkında bilgi sahibi olun. Doğru cevap E seçeneğidir.

Şok, inanmama ve yadsıma aşaması: Bu aşama ailelerin yetersizliği olan çocuğa sahip olduğunu öğrendiği dönemdir. Yetersizliği olan çocuğa sahip olmak aileler için beklenmedik bir durumdur. Aile kurduğu hayallerin tersi bir durumla karşılaşır. Bu nedenle aile yetersizliği öğrendiğinde şok yaşar. Aile bu durum karşısında aşırı üzüntü duyar ve kendini çaresiz hisseder. Aileler genellikle bu duygularla birlikte utanç ve suçluluk duyguları yaşar.

Sağlık hizmetlerinin kullanımı: Yetersizliği olan çocuk ailelerinin hasta ve bakım hizmetlerinden diğer ebeveynlere göre daha fazla yararlandığı söylenebilir. Bununla birlikte ebeveynin psikolojik ve fiziksel sağlık durumları sağlık hizmetlerinin kullanımını büyük oranda etkileyebilir. Bu nedenle ebeveynlerin kendi sağlık durumları temelinde ihtiyaç duydukları sağlık hizmetlerine başvurması beklenmektedir. Ebeveynler çocuklarının uzun süreli bakım gereksinimini karşılayabilmek adına sağlık durumlarını iyileştirmeyi, bu şekilde çocuklarına daha uzun süre bakım sağlayabilmeyi isteyebilirler. Ancak yetersizliği olan çocuk ebeveynleri hem zaman hem de gelir gibi kısıtlamalar nedeniyle bu sağlık hizmetlerini erteleyebilmekte ya da hizmetlerin tümünü elde edememektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Ailelerin yetersizliğe karşı gösterdiği tepkileri açıklayan modeller arasında en bilineni aşama modelidir (Özen, 2012). Aşama modeli; a) şok, inanmama ve yadsıma, b) öfke ve içerleme, c) pazarlık, d) depresyon ve umutsuzluk ve e) kabul olmak üzere beş aşamadan oluşmaktadır.

Ailelerin bakım sürecinde yaşadığı mevcut durum düşünüldüğünde, aile gereksinimleri; bilgi-eğitim gereksinimi, duygusal destek gereksinimi, bakım gereksinimi, maddi gereksinimler ve aile işlevlerine ilişkin gereksinimler olarak sıralanabilmektedir.

Duygusal destek gereksinimi: Aileler bu süreçte yalnız olmadıklarını bilmek ve hissetmek istemektedir. Bu durumda aileler yaşadığı duyuları, düşünceleri, sorunları paylaşabileceği kişilere gereksinim duymaktadır.

Bakım planlaması her yaştan bireyle yapılabilir. Bu görüşmeler sırasında bireyler süreç hakkındaki isteklerini, endişelerini paylaşabilmelidir. Görüşme başlarken dikkat edilmesi önerilen noktalar:

Dinleme becerileri aktif ve pasif dinleme olarak iki şekilde gerçekleşir. Pasif dinleme, göz kontağı kurma, ailenin anlattıklarına ilişkin not alma, zaman zaman baş sallayarak görüş birliğinin ifade edilmesi ve gülümseme biçimde sözel olmayan davranışlardır.

İletişim sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar şu şekilde sıralanmaktadır:

Farklı kültürden bireylerle iletişimde dikkat edilecek noktalar şu şekilde sıralanabilmektedir:

Bireyle yapılacak görüşme sırasında görüşmenin etkili bir şekilde gerçekleşmesi, birey hakkında ayrıntılı ve doğru bilgilerin öğrenilebilmesi ve uygun kararların alınabilmesi için dikkat edilmesi önerilen noktalar bulunmaktadır. Bunlar:

Çocuğun sahip olduğu yetersizliğin türü ve derecesi ailenin sıraladığımız aşamalardan geçiş süresi üze­rinde büyük bir etkiye sahiptir. Diğer bir ifadeyle, ailenin çocuğun doğumunu takip eden aşamalarda ilerlemesi, çocuğun yetersizlikten kaynaklı ihtiyaç­larının düzeyine bağlıdır. Çocuğun sahip olduğu yetersizlik türü ve derecesine göre aile bir aşamada uzun süre kalabilmektedir. Ya da bazı durumlarda sürekli bir şekilde o aşamada kalabilmektedir. Bu durum, yetersizliği olan çocuğa sahip bir ailenin yaşam döngüsünün farklı zamanlarında bakıcılık görevlerinin farklı olacağı anlamına gelmektedir.

Öfke ve İçerleme aşaması: Aile bu aşamada ço­cuğunun yetersizliği olduğunu söyleyen doktorla­ra, uzmanlara karşı öfke duyar. Kendisine yapılan yardım tekliflerini reddeder. Aynı zamanda aile çevresinde normal çocuğa sahip kişilere de içerler. Çevresindeki kişilere duyduğu öfke sonucunda çevresinden de olumsuz tepkiler alır. Tüm bunların sonucunda ise aile “neden ben/biz” sorularını ken­dine sormaya başlar.

Örneğin; ebeveyn geceleri yetersizliği olan çocuğuna bakmak zorunda olabilir. Bu durum ebeveynin uykusuz kalmasına ve buna bağlı olarak psikolojik sorun yaşamasına yol açabilir. Örnekte olduğu gibi eğer ebeveynin psikolojik iyi oluşunu etkileyen kaynak uykusuzluksa, ebeveynin gece bakım sorumlulukla­rını hafifletmeye yönelik müdahaleler geliştirilebilir. Bu şekilde ebeveynin psikolojik sağlık sonuçlarının iyileşmesi yönünde destekler sunulabilir.

Bilgi-eğitim gereksinimi: Ailelerin yetersiz­likle nasıl başa çıkacakları, yasal haklarının neler olduğu, mevcut hizmetlerden nasıl yararlanacakları ile ilgili bilgi gereksinimleri vardır. Aileler hem kendi hem de çocukla­rının haklarını savunabilmek, çocuklarına hayatları boyunca sağlanacak hizmetleri bilmek ve bu süreçte yer almak için bilgi ve desteğe gereksinim duymaktadır.

Ailelerin kültürel özel­liklerinin bilinmesi yetersizliği olan birey ve ailele­rine sunulacak bakım hizmetlerin planlanmasında ve sürdürülmesinde gerekli düzenlemelerin yapıl­ması açısından oldukça önemlidir.

Ailelerle kurulacak iletişimin etkili bir şekilde gerçekleşmesi için uzman/bakım elemanının kişiler arası iletişim becerilerine sahip olması gerekmekte­dir. Kişiler arası iletişim becerilerinin temelinde ise dinleme becerileri ve karşılıklı güven duygusunun geliştirilmesi yer almaktadır.

Ebeveynlerin çocuklarına yönelik duygu ve düşüncelerini ifade edebilmesi etkili ileti­şim kurabilmek için önemlidir. Bu nedenle ebeveynin duygularının farkında olun.

Farklı kültürden birey­lerle iletişim kurmada dikkat edilecek çeşitli noktalar bulunmaktadır. Bu birey, aile üyelerinden biri ya da bakım gereksinimi olan yetersizliğe sahip birey ola­bilir. Burada unutulmaması gereken farklı kültürle­rin farklı özellikleri olduğu ve bunun bireylerin hem kişilik özelliklerine hem de sosyal yaşamlarındaki sözlü ve sözsüz davranışlarına etki edebileceğidir.

Görüşmeye başlarken dikkat edilmesi önerilen noktalar

İletişimi kimin başlatacağı mevcut şartlara göre değişebilir.

Süreçte kişisel tercihlerin rolünü unutmayın.

Bireyle görüşmeyi başlatmak üzere bir açılış hazırlayın.

Uygun bir ortam hazırlayın.

Uygun destek hizmetlerini düzenleyin.

Kültürel özelliklerin farkında olun.

Bakım planlamasının yapılacağı kişi ve süreçteki seçenekler hakkında bilgi sahibi olun.

İyi bir yaşama ilişkin değerleri ve inançları keşfedin

Kişinin iyi bir yaşama ilişkin değerlerini ve inançlarını anlamak bakım planlamasının öğelerinden biridir. Bu noktada bireye şu şekilde sorular sorulabilir:

“Kendimize sormamız gereken önemli sorular vardır. Hayatımızı yaşamaya değer kılan şeyler nelerdir? Bizim için önemli olan şeyler neler? Neden?”

“Daha önce bu konuları ailenizdeki diğer insanlarla konuştunuz mu? Bu koşullar altında neler hissettiğinizi anladılar mı?”