Bakım Planları Geliştirmede İşbirliği ve İletişim

Engelli bireyin gereksinimleri ne olursa olsun bireye bakım hizmeti verecek ekibin merkezinde öncelikle engelli bireyin kendisinin yer alması gerekmektedir. Engelli bireyin kendisinden sonra ekip üyeleri içerisinde yer alması gereken kişiler, aile bireyleri veya bireyin bakımından sorumlu yakınları ve engelli bakım elemanıdır. Engelli bireyin kendisi, ailesi veya bakımından sorumlu yakınları ve engelli bakım elemanı ekibin olmaz- sa olmazlarıdır. Daha sonra bireylerin gereksi- nimlerine göre özel eğitim uzmanı, fizyoterapist, hemşire, dil ve konuşma terapisti, psikolog, odyolog, sosyal hizmet uzmanı, çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, ergoterapist, diyetisyen, doktor ve bireye özgü sağlık sorunlarına ilişkin uzman hekimler (fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı, nörolog, ortopedist, plastik cerrah, ürolog, pediatrik nörolog, psikiyatrist, göz hastalıkları uzmanı, diş hekimi, kulak burun boğaz uzmanı vb.) de bu ekip içerisinde yer almalıdır.

Engelli bakım elemanı, gün içerisinde bireylerin yerine getirmeleri gereken kişisel bakım gereksinimlerinin karşılanmasına ve basit zihinsel ve fiziksel aktiviteleri içeren sosyal etkinliklerin yaptırılmasına yardımcı olan, bu süreç içerisinde ihtiyaca göre uygun materyalleri yerinde ve zamanında kullanarak bakıma gereksinimi olan bireylere profesyonel bakım hizmeti veren ara meslek elemanı olarak tanımlanmaktadır.

Engelli bireyin gereksi- nimlerine uygun eğitsel hizmetlerin sunulmasında özel eğitim uzmanı görev almaktadır. Özel eğitim uzmanı, özel gereksinimli bireylere yönelik tarama çalışmalarına katılır ve özel eğitim gerektiren birey- lerin belirlenmesinde rol alır. Bakıma gereksinimi olan engelli bireylere sunulacak evde eğitim hizmet- lerini planlama ve yürütme, özel eğitim uzmanlarının görevleri arasındadır. Bunların yanı sıra, farklı kaynaklardan topladığı bilgilerle bireylerin eğitim gereksinimlerini belirler ve topladığı bilgilerle bi- reysel eğitim planlarının hazırlanmasını sağlayarak uygun eğitsel düzenlemeler yapar, hazırlamış oldu- ğu planı uygular ve öğretimsel sürece yönelik karar verebilmek için değerlendirme yapar. Engelli birey- lerin gereksinimlerine yönelik aileleri bilgilendirme çalışmaları yapar, ailelerle, ilgili birim ve kurumlar- la işbirliği yapar ve özel gereksinimli bireylerin iş ve meslek hayatına veya yükseköğretim kurumuna geçişiyle ilgili çalışmalar yapar.

Çocuk gelişimi ve eğitimi uzmanı, bakıma gereksinimi olan 0-18 yaş arasındaki çocukların tüm gelişim alan- larındaki performansının değerlendirilmesinde, takip edilmesinde ve desteklenmesinde yer alan uzmandır. Aynı zamanda bireylerin gereksinimlerine uygun eğitsel programın planlanması, uygulanması ve izlenmesinde özel eğitim uzmanıyla işbirliği içerisinde çalışır. Bakıma gereksinimi olan bireylerin bakımından sorumlu kişilere, çocuk gelişimi ve gelişime uygun çocuğu nasıl destekleyebileceklerine ilişkin aile eğitimleri verir.

Sosyal hizmet uzmanı, bakıma gereksinimi olan engelli bireylere gün içerisinde karşılaştıkları sorunları belirleyip çözüm yolları üretmede sahip oldukları olanakları kullanma ve çevrelerindeki olanakların farkına varıp onlardan faydalanma konusunda rehberlik eden uzmandır. Engelli bireylere psiko-sosyal desteğin sağlanması konusunda danışmanlık yapar, sosyal açıdan değişimleri inceler ve değerlendirir.

İletişim kelimesinin dilimizdeki sözlük anlamına bakıldığında ‘duygu, düşünce veya bilgilerin akla gelebilecek her türlü yolla başkalarına aktarılması, bildirişim, haberleşme, komünikasyon’ olarak tanımlanmaktadır. İletişim, en genel anlamıyla iki birim arasında bilgi, duygu, düşünce alıverişi olarak tanımlanırken; kişiler arası iletişim ise bir kişinin bir başkası ya da başkalarına niyetli ya da niyetsiz olarak sözel ya da sözel olamayan mesajlarını iletmesi ve onun ya da onların mesajlarını alması süreci şeklinde tanımlanmaktadır.

İletişimin amacı, uygun araç kullanarak ve bu aracın aktarabileceği bir yoldan yararlanarak hedefteki bireyde kendi tasarladığı düşüncenin bir izdüşümü oluşturma çabasıdır. İletişim sürecinde, karşılıklı her iki taraf için de anlamlı olan bir mesaj bir kişi tarafından karşıdaki kişiye gönderilmektedir, karşıdaki kişi de bu mesajı alarak mesajda kodlanmış olan bilgiyi çözmektedir. İletişim, bu anlamda bünyesinde sosyal etkileşimi de barındırmaktadır. Çünkü iletişimin kurulabilmesi için iletişim ortağı ile karşılıklı etkileşim söz konusudur. İletişim toplumsal yaşamın vazgeçilmez bir özelliğidir.

Bireyin yaşamında yer alan kişi ve kişilerle iletişim kurmamızı engelleyen çeşitli değişkenler söz konusudur. Etkili iletişim farklı sebeplerden dolayı engellenebilir. Bu engellerden birisi etraftaki fiziksel kökenli etmenlerdir (gürültü, kalabalık, soğuk, fiziksel uzaklık gibi). Diğer önemli bir engel ise başka kaynak da iletişimde bulunan kişilerin algılama farklılıklarıdır. Bazen de tepki verme biçimimiz iletişim engeli oluşturabilir. Söz konusu engeller, etkin iletişim yöntemi sayesinde ortadan kaldırılabilir. Etkili bir iletişimi engelleyen durumlar iletişim ortaklarının herhangi birinden veya her ikisinden kaynaklanabilir.

• Amacı bilinmeyen ve iyi hazırlanmamış konuşma,

• Eksik bilgi, yanlış anlam ve eksik mesaj,

• Alıcıya uygun olmayan konuşma (dil, hız),

• Bozuk ses, monoton sunuş, anlam ve duygu eksikliği,

• Önyargılar, dinleyiciyi küçümseme,
• İnandırıcılığı olmayan gönderici,
• Eksik beden dili ve uygun olmayan giyim şeklidir.

• Dikkatsiz ve yanlış dinleme,
• Bilgi ve düşünce eksikliği,
• Önyargılı dinleme,
• Geri bildirim yapmama,
• Yetersiz algılama, yanlış yorumlama,
• Düşünme ve konsantrasyon eksikliği,
• Soru sormama olarak sıralanmaktadır.

• Engelli bireylerle iletişim kurarken yüz yüze iletişim kurmak ve ona gülümsemek bireyle uzman arasında iyi ilişkilerin kurulmasını destekleyecektir.

• Engelli bireylerle iletişim kurarken uzmanların kendilerini engelli bireyin yerine koyup onun gözüyle dünyaya bakması gerekir.

• İletişim yöntemini seçerken engelli bireyin yetersizlik durumuna (zihin, görme ve işitme yetersizliği vb.) göre bir seçim yapıl- malıdır. İletişim kurabilmek için engelli bi- reylerin yetersizlik durumuna ve güçlü yönlerine göre alternatif iletişim (jest, mimik, görsel destek sistemleri vb.) sistemlerinden de faydalanılabilir.

• Engelli bireylerle iletişim kurarken bireylerin yaşına bilişsel ve dil gelişimi düzeyine uygun bir iletişim dili seçilmelidir.

• Engelli bireylerle iletişim kurarken bireylerin içinde bulunduğu yaşam şartları, sosyo- kültürel, psikolojik ve fizyolojik durumları ve davranış özellikleri hakkında bilgi sahibi olunmalı ve ona göre davranılmalıdır.

• İletişim sırasında engelli birey izin vermediği sürece ona dokunmamaya dikkat etmeli ve kişisel sınırlarına saygı duyulmalıdır.

• Engelli bireyle iletişim kurarken normal bir ses tonu ile konuşmalı ve karşınızdaki birey sözünü bitirene kadar dinlenilmelidir. Bireye onu dinlediğinizi hissettirebilmek için bireyin karşılıklı iletişimde verdiği geri bildirimleri (verdiği tepkiler, yanıtlar, vücut dili, ses tonu, jestler gibi) dikkatlice gözlemleyip ona uygun geri bildirimler verilmelidir.

• Engelli bireylerle iletişim kurarken onu iletişim kurmaya zorlayıcı bir tutum takınmamak yerine iletişim kurmaya teşvik edilmelidir.

• Otizmli bireylerle iletişim kurabilmek için öncelikle bu bireyler ile mümkün olabildiği kadar göz kontağı kurulmaya çalışılmalıdır.

• Otizmli bireylerle iletişim kurarken kısa, açık, kolay anlaşılır, net ve somut yönergeler kullanılmalıdır. Karmaşık cümle yapılarını anlamakta zorlanabileceklerinden basit cümle yapıları tercih edilmeli ve aynı anda birden fazla yönerge verilmemelidir.

• Otizmli bireylerle iletişim kurarken ses tonuna da dikkat edilmelidir. Eğer yüksek sesten rahatsız olan bir otizmli birey ise onunla iletişim kurarken sesin en alçak tonuyla konuşmak gerekebilir.

• Otizmli bireylerle iletişim kurarken konuş- ma esnasında jestleri kullanmak, bireylerin konuşulanı daha iyi anlamlandırmasına yardımcı olabilir.

• Eğer kendisine dokunulmasından ve başka- sına dokunmaktan hoşlanmayan bir otizmli birey ise iletişim kurarken ona dokunmak- tan kaçınılmalıdır. Çünkü tek bir dokunuş bile bu bireyleri olumsuz etkileyebilir.

• Bazı otizmli bireylerin kokulara karşı da aşırı hassasiyetleri vardır. Bu nedenle, eğer otizmli bireyin böyle bir özelliği varsa bu bireyle iletişim kurulacağı zamanlarda keskin kokusu olan parfümler, spreyler vs. kul- lanmaktan kaçınılmalıdır.

• Otizmli bireylerin tanılarından bağımsız çeşitli davranış örüntüleri bulunmaktadır. Bu davranış örüntüleri, iletişim esnasında farklı duygusal durumların yansıması olarak da ortaya çıkabilir. Bu nedenle eğer ba- kım hizmeti verilecek birey otizmli bir birey ise bakım hizmeti verilmeden önce bireyin davranış özellikleri hakkında, aileden ve uz- manlardan ayrıntılı bilgi elde edilmelidir.

• Otizmli bireyler tanıdan kaynaklanan özel- liklerinden dolayı iletişim başlatmada ve sürmede sıkıntı yaşamaktadırlar. Bu nedenle bakım hizmeti veren bireyler bu birey- lerle iletişim kurarken, iletişim başlatma ve sürdürme girişimlerini mümkün olduğunca desteklemelidirler.

• Otizmli bireylerin güçlü oldukları alanlardan birinin, görsel uyaranları diğer uyaranlara kıyasla daha kolay fark edip algılamaları ve görsel ipuçlarını daha anlamlı bir şekilde kullanabilmeleri olduğu bilinmektedir. Bu nedenle otizmli bireylerle iletişim kurarken alternatif ve destekleyici iletişim sistemleri kullanılabilir.

• Zihin engeli olan bireylerle iletişim kurarken, mümkün olduğu kadar yüz yüze iletişim kurulmaya çalışılmalıdır.

• Zihin engeli olan bireylerin yerine getirmesi istenen beklentiler kolay anlaşılır, açık, net, vurgulu ve kısa cümlelerle ifade edilmelidir. Tane tane konuşmalı ve iletişim kurarken sözlü iletişiminin yanı sıra jest, mimik ve işaretler de kullanılabilir.

• İletişim esnasında, zihin engeli olan bireyin dil ve bilişsel gelişim düzeyine uygun cümle kalıpları tercih edilmelidir.

• Zihin engeli olan bireyler, hafif dereceden ağır dereceye kadar yetersizlikten etkilenmiş olabilirler. Bireyler yetersizlikten etkilenme durumuna göre söylenilenleri tek seferde anlayamayabilir ya da yanlış anlayabilirler. Bu nedenle aynı anda birden fazla yönerge vermemeli ve söylenenler birkaç defa ve çeşitli örneklerle açıklanmaya çalışılmalıdır.

• Zihin engeli olan bireyler zaman zaman da olsa fazlasıyla inatçı olabilirler. Bu durum- da verilen yönergeleri yerine getirmek istemeyebilirler. Böyle zamanlarda onlara karşı sabırlı olup tepki verene kadar beklemek gerekebilir.

• Zihin engeli olan bireyler, yetersizlikten etkilenme durumuna göre hemen karar veremeyebilirler ya da iletişim girişimlerinize hemen karşılık veremeyebilirler. Bu nedenle bu bireylerle iletişim kurarken söylenilenleri anlamlandırıp tepki verebilmesi için beklemek gerekmektedir.

Görme engeli olan bir bireyle iletişim kurarken onun görme yetersizliğinin dışında hiçbir yetersizliği olmadığı dikkate alınmalı ve bunu düşünerek iletişim kurulmalıdır. İletişim esnasında onun tercihleri ve istekleri dikkate alınmalıdır. Görme engeli olan bireylerle iletişim kurabilmek için önce uzmanın kendisini ayrıntılı bir şekilde tanıtması gerekmektedir. Uzmanı tanıyabilmesi için uzmanın tüm özellikleri sözlü olarak betimlenmeli ve fiziksel özelliklerini tanıması için uzmana dokunmasına izin verilmelidir. Görme engeli olan bireylerle iletişim kurarken tüm süreçlerde ve tüm uygulamalar için sözlü bilgilendirme yapmaya dikkat edilmesi gerekir. Ancak yapılacak tüm sözlü bilgilendirmeler, bireyin zihninde resmetmesine olanak tanıyacak şekilde yapılmalıdır.Görme engeli olan bir bireyle iletişim kurarken ona dokunmadan önce sözlü olarak ona dokunulması gerektiği söylenmelidir. Çünkü beklenmedik bir dokunuş onları olumsuz etkileyebilir.Görme engeli olan bir kişiye bakım hizmeti veren uzmanın bulundukları ortamdan ayrılırken bireye bilgi vermesi gerekmektedir.

• İşitme engeli olan bir bireylerle iletişim kurarken onun işitme yetersizliğinin dışında hiçbir yetersizliği olmadığını dikkate almalı ve bunu düşünerek iletişim kurulmalıdır. İletişim esnasında onun tercihleri ve istekleri dikkate alınmalıdır.

• İşitme engeli olan bireylerle iletişim kurarken eğer işitme cihazı kullanıyorsa, cihazın doğru kulağa takılı olduğundan, açık olduğundan ve pilinin bitmemiş olduğundan emin olunmalıdır.

• İşitme engeli olan bireylerle iletişim kurarken bireyin dikkatini çekmek için kibarca omzuna dokunabilir ve yüz yüze bakılması sağlanabilir.

• İşitme engeli olan bireylerle iletişim kurarken en iyi iletişim kurabileceği yöntemi kendisine sorup onun tercihi doğrultusunda iletişim yöntemi (işaret dili, jest, yazılı ya da sözlü) seçilebilir.

• İşitme engeli olan bireyler genellikle dudak okur. Bu yüzden bu bireylerle yüz yüze iletişim kurmak çok önemlidir. Bu bireylerin iletişim esnasında ağız okumalarına izin verilmelidir. Bu nedenle işitme yetersizliği olan bireylerle iletişim kurarken ağzınızı kapatmamaya dikkat edilmelidir.

• İşitme engeli olan bireylerle iletişim kurarken konuşma esnasında jestleri ve işaretleri kullanmak, bireylerin konuşulanı daha iyi anlamlandırmasına yardımcı olabilir. Aynı zamanda yazılı materyal ve resim gibi görsel desteklerden de faydalanılabilir.

  • İşitme engelli olan bireylerle iletişim kurar- ken bireyin anlamadığı cümleleri tekrarlamak yerine söylemek istenilenleri farklı şekilde söylemek denenebilir.

  • İşitme engeli olan bireylerle konuşurken normal bir ses tonuyla, açık, anlaşılır kelimeler ve basit cümleler kullanarak, yavaşça konuşulmalıdır.

  • İşitme engeli olan bireylerle iletişim kurarken onu anlaşılmadığı anlamış gibi davranmak yerine onu anlaşılmadığı söylenebilir.

Fiziksel engeli olan bir bireyle iletişim kurarken onun fiziksel yetersizliğinin dışında hiçbir yetersizliği olmadığını dikkate almalı ve bu durum göz önüne alınarak iletişim kurulmalıdır.

• Fiziksel engeli olan bireyle iletişim kurarken onun tercihleri ve istekleri dikkate alınmalıdır. Fiziksel engelli bireyi tanıyan en iyi kişi kendisi olduğu için yapılacak yardımlarda onun fikrinin de alınması işbirliği için oldukça önemlidir.

• Fiziksel engeli olan birey ile konuşurken onunla aynı göz hizasında olacak şekilde sandalyenin yüksekliği ayarlanmalıdır.

• Fiziksel yetersizliği olan bireylerle iletişim kurarken bireyin kişisel alanına saygı göstermeli, birey izin verdiği durumlarda onun kişisel alanına girilmemelidir.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireyle iletişim kurarken onun dil ve konuşma yetersizliğinin dışında hiçbir yetersizliği olmadığını dikkate alınmalı ve bu durum düşünülerek iletişim kurulmalıdır.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken onun konuştuklarına odaklanmaya dikkat edilmeleri ve sabırlı bir şekilde sözü kesilmeden konuşmasını bitirmesi beklenilmelidir.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken ortamın sessiz olmasına ve iki kişinin de aynı anda konuşmamasına dikkat edilmelidir.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken kendisinin anlaşılmadığı durumlarda anlamış gibi davranmak yerine onun anlaşılmadığı söylenmelidir. Benzer şekilde onun uzmanı anlayıp anlamadığından emin olmak için de bireyin söylemek istediklerinden ne anlaşıldığı tekrar edebilir ya da söylediklerini tekrarlamasını istenebilir.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken onu hiç anlayamadığınız durumlarda yazarak iletişim kurmayı deneyebilirsiniz.

• Dil ve konuşma bozukluğu olan bireylerle iletişim kurarken bireyin kendini ifade ede- bilmek için gösterdiği çaba takdir edilmeli, bireyler kendisini ifade etmesi için teşvik edilmelidir.

   

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken onun hastalığının dışında hiçbir yetersizliği olmadığı dikkate almalı ve bu durum göz önüne alınarak iletişim kurulmalıdır. İletişim esnasında onun tercihleri ve istekleri dikkate alınmalıdır.

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken sahip olduğu hastalık üzerine vurgu yapılmamalı bunun yerine güçlü olduğu alanlar üzerine vurgu yapılmalıdır.

• Süreğen hastalık yelpazesi geniş olduğu için bireyin bireysel özellikleri ve hastalığa özgü gereksinimlerine ilişkin bilgi sahibi olunmalıdır.

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken onun kişisel sınırlarına saygı duyulmalı, kendisini iyi hissettiği ve onun tercih ettiği zamanlarda onunla iletişim kurulmaya çalışılmalıdır.

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken empatik dinleme becerisi geliştirilmelidir.

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken bireyin içinde bulunduğu psikolojik durumlar dikkate alınmalı ve konuşmalarda kelimeler özenli seçilmelidir.

• Süreğen hastalığı olan bireylerle iletişim kurarken zaman zaman hastalığının seyrinin değişebileceği bilinmeli ve bu durumlarda bireyler iletişim kurmaya zorlanmamalıdır.

• Telefon görüşmeleri,
• Planlanmamış görüşmeler,
• Planlanmış birebir aile görüşmeleri,                        • Aile grup toplantıları şeklindedir.