ENERJİ YÖNETİMİ VE POLİTİKALARI

Ülkemizde elektrik üretimi ile ilgili Pazar ilk olarak 1935 yılında yürürlüğe giren 2805 sayılı Kanun ile başlamıştır. Söz konusu Kanun ile Etibank kurulmuştur. Buna göre doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Ülkemizde elektrik pazarında oluşan tekelci yapılaşma 1984 tarih ve 3096 sayılı Kanun ile TEK’in elektrik sektöründeki tekeline son verilmiş ve özel sektörün elektrik pazarına girmesinin önü açılmıştır. Bakanlar Kurulu kararıyla 1994 yılında TEK ikiye bölünerek; Türkiye Elektrik Üretim İşletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) oluşmuştur. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Yap-İşlet-Devret modeli (Build-Operate-Transfer) daha çok kamu kaynaklarının yetersiz olduğu gelişmekte olan ülkelerde, kamu ve özel sektör işbirliğini hedefleyen projelerin gerçekleştirilmesinde kullanılmaktadır. Özel sektör kaynaklarının kullanılarak ihtiyaç duyulan büyük ölçekli yatırımların bütçe dışı kaynaklarla gerçekleştirilmesine olanak tanıyan ve bütçe üzerine gelecek yükü bir nebze olsun hafifleten bir yatırım modelidir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Yap-İşlet-Devret Yönteminin Avantajları
• Özellikle gelişmekte olan ülkelerde kıt kaynaklardan dolayı gerçekleştirilmesinde zorluk yaşanan projelerin, özel sektör tarafından gerçekleştirilmesiyle, devletin; elindeki kaynakların ihtiyaç duyulan diğer alanlarda kullanabilmesi,
• Her kurulan tesisin işsizliğin azalmasına katkıda bulunması ve ayrıca kurulduğu bölgenin ekonomisi üzerinde de ciddi anlamda olumlu etkilerinin olması,
• Yüksek teknoloji transferinin sağlanması,
• Özel sektörün karlılık esasını amaçlamasından dolayı vergi gelirlerinde artışın sağlanması,
• Yabancı sermayenin girişinin sağlanması,
• Yatırımların çok kısa süre içerisinde tamamlanması,
• Hizmet kalitesinde artışın sağlanması,
• Kamu borçları üzerinde negatif yönlü bir etkinin gözlemlenmemesi.

Buna göre D seçeneğinde verilen ifade yanlıştır.

Maliyet artı kâr yönteminde dikkate alınacak esaslar şunlardır (madde 35):
Maliyet artı kâr yönteminde maliyet tespitinin Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğinde yer alan standart ve ilkelere göre yapılması, bu ilkelerin yetersiz kaldığı durumlarda uluslararası muhasebe standartlarından yararlanılması, yapılacak sözleşmelerde faaliyet konuları itibariyle aynı olan işletmelerde aynı kriterlerin uygulanmasına yönelik ilkelerin benimsenmesi esas alınır.
Türk Lirası üzerinden ücreti oluşturan maliyet kalemlerinin (kredi anapara, faiz, vergiler ve öz sermaye geri ödemeleri hariç) işletme dönemi içerisinde hangi oranlardan eskale edilebileceğine dair esaslara uygulama sözleşmesinde yer verilir. Eskale Etmek; fiyatı belirli bir tarihe uyarlamaktır.
Ücret tekliflerinin döviz cinsinden alındığı hallerde, işletme döneminde değişebilir maliyet kalemleri dışında, girdi fiyatlarındaki değişmeler ücrete yansıtılamaz. Değişebilir maliyet kalemlerine uygulama sözleşmesinde yer verilir.

Bu bilgilere göre C seçeneğinde verilen ifade bunlardan biri değildir.

Uygulama sözleşmesi çerçevesinde belirtilen koşullarda gerektiğinde, görevli şirket hatası dışındaki, durumlar nedeniyle, projenin beklenmeyen finansman ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla, İdare adına, fonlar veya diğer uluslararası finans kuruluşlarınca temin edilen ve kısmen veya tamamen Hazine garantisini haiz kısa ve orta vadeli tali krediye Köprü Kredi adı verilir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Sözleşmenin Sonlandırılması
Görevin Devri Madde 25 - Görevli şirket, yatırım ve işletme dönemlerinde uygulama sözleşmesinden doğan tüm hak ve vecibelerini, aynı şartlarla ve bu Kararda belirtilen usul ve esaslara uygun bir başka şirkete, idarenin görüşü ve Yüksek Planlama Kurulu Kararı ile devredebilir. Görevin bu şekilde devri halinde diğer sözleşmeler de devredilmiş sayılır.
Fesih Madde 26 - Uygulama sözleşmesi, görevli şirketin yükümlülüklerini yerine getirememesi veya uygulama sözleşmesi şartlarını ihlal etmesi, iflası, konkordato ilan etmesi, ödeme güçlüğüne düşmesi hallerinde, idare tarafından süresinden önce feshedilebilir. Feshe ilişkin hükümler ile feshin sonuçları sözleşmede düzenlenir. Uygulama sözleşmesinin feshi halinde diğer sözleşmeler de feshedilmiş sayılır.
Süre Sonunda Tesisin Devri Madde 27 - Uygulama sözleşmesi sonunda yatırım ve hizmetler her türlü borç ve taahhütlerden arî, bakımlı, çalışır ve kullanılabilir durumda bedelsiz olarak kendiliğinden idareye geçer. Yatırım ve hizmetlerin devir, aşamasında bu şartlan ve uygulama sözleşmesinde yer alan diğer hususları haiz olup olmadığı oluşturulacak bir devir - teslim komisyonunca tespit edilir. Bu komisyonun oluşturulması, çalışma usul ve esasları, komisyonca tespit edilen eksiklik ve hataların giderilmesi ve onarımların yapılması ile ilgili hükümler uygulama sözleşmesinde yer alır.
Kamulaştırma Madde 37 - 3996 sayılı Kanunda öngörülen yatırım ve hizmetler için gerekli kamulaştırma işlemleri idare tarafından 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu hükümlerine göre yapılır. Kamulaştırılan taşınmazın mülkiyeti idareye aittir. Kamulaştırma bedelinin tamamen veya kısmenyerli sermaye şirketi veya yabancı şirketçe ödenmesi hususu idare ile bu şirketler arasında yapılacak uygulama sözleşmesinde hükme bağlanabilir.

Buna göre A seçeneği bunlardan biri değildir.

Hidroelektrik, jeotermal, nükleer santraller ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları ile çalıştırılacak santraller bu kanunun kapsamı dışındadır. Kanunda Sadece termik santrallere izin verilmiştir. Doğru cevap C seçeneğidir.

İşletme hakkı devri ile ilgili yasal mevzuat:
• 3096 sayılı “Türkiye elektrik kurumu dışındaki kuruluşların elektrik üretimi, iletimi, dağıtımı ve ticareti ile görevlendirilmesi hakkında kanun”
• 4046 sayılı “Özelleştirme uygulamaları hakkında kanun”
• 3465 sayılı“Karayolları Genel Müdürlüğü dışındaki kuruluşların erişme kontrollü karayolu (otoyol) yapımı, bakımı ve işletilmesi ile görevlendirilmesi hakkında kanun”
• 5335 sayılı “Bazı kanun ve kanun hükmünde kararnamelerde değişiklik yapılmasına dair kanun”

Bu bilgilere göre E seçeneği doğru cevaptır.

Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.S - TETAŞ (toptancı)

4628 sayılı kanunu esas olarak çıkartılan Bakanlar Kurulu kararına göre; TEAŞ; Türkiye Elektrik İşletim A.Ş (TEDAŞ), Elektrik Üretim A.Ş (EÜAŞ) ve Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt A.S (TETAŞ) olmak üzere anonim şirket statüsünde üçe bölünmüştür.

Yap-İşlet-Devret Yönteminin Avantajları
• Özellikle gelişmekte olan ülkelerde kıt kaynaklardan dolayı gerçekleştirilmesinde zorluk yaşanan projelerin, özel sektör tarafından gerçekleştirilmesiyle, devletin; elindeki kaynakların ihtiyaç duyulan diğer alanlarda kullanabilmesi,
• Her kurulan tesisin işsizliğin azalmasına katkıda bulunması ve ayrıca kurulduğu bölgenin ekonomisi üzerinde de ciddi anlamda olumlu etkilerinin olması,
• Yüksek teknoloji transferinin sağlanması,
• Özel sektörün karlılık esasını amaçlamasından dolayı vergi gelirlerinde artışın sağlanması,
• Yabancı sermayenin girişinin sağlanması,
• Yatırımların çok kısa süre içersinde tamamlanması,
• Hizmet kalitesinde artışın sağlanması,
• Kamu borçları üzerinde negatif yönlü bir etkinin gözlemlenmemesi.

D şıkkı olan Kar ve döviz transferi ise Yap-İşlet-Devret yönteminin dezavantajlarındandır.

3996 sayılı yasaya göre; Yüksek Planlama Kurulunca belirlenen idare ile sermaye şirketi veya yabancı şirket arasında yapılacak sözleşme, özel hukuk hükümlerine tabidir (madde5). Yapılacak  sözleşmelerde sermaye şirketinin veya yabancı şirketin yapım ve işletmesini üstleneceği yatırım ve hizmetin süresinin belirlenmesinde yatırım bedelinin (elde edilecek kar dahil) ve yatırım için sağlanan kredilerin geri ödeme süresi ile projenin mahiyeti, sermayenin miktarı ve işletme esasları dikkate alınır. Sözleşmelerin süresi 49 yıldan fazla olamaz. (madde7).

Şirketlerin gerçekleştireceği yatırım ve hizmetler için getireceği öz kaynak oranı, önerilen toplam sabit yatırım tutarının yüzde
20’ sinden az olamaz.

Hidroelektrik, jeotermal, nükleer santraller ve diğer yenilenebilir enerji kaynakları ile çalıştırılacak santraller bu kanunun kapsamı dışındadır. Kanunda Sadece termik santrallere izin verilmiştir.

Elektrik enerjisi sektörü yapısı gereği büyük yatırım harcamalarını gerektirmekte olup özel sektör katkılarının artırılması amacıyla yeni finansman modelleri gündeme getirilmiş ve Türkiye’de elektrik enerjisi özelleştirme çalışmaları 19 Aralık 1984 tarihinde çıkan 3096 sayılı kanunla başlamıştır.

Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ve 2013 yılı Yıllık Programına göre; 2023 yılında elektrik enerjisi ihtiyacımızın, bugüne kıyasla iki kat artarak yaklaşık 500 milyar kWh olacağı tahmin edilmektedir.

2023 yılında, rüzgârdaki kurulu gücümüzün 20 GW,  güneşteki kurulu gücümüzün ise 3 GW’ a çıkarılması ve jeotermal enerjide ise 600 MW’lık kurulu güç, hedefler arasında yer almaktadır.

Bakanlar Kurulu kararıyla 1994 yılında TEK ikiye bölünerek; Türkiye Elektrik Üretim İşletim A.Ş (TEAŞ) ve Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş (TEDAŞ) oluşmuştur.

Türkiye’deki 2017 Ocak ayı itibariyle mevcut durum incelendiğinde, jeotermal kaynağında aktif santral sayısı 31 olarak dikkatleri çekmektedir.