ENERJİ VE ÇEVRE

Binlerce yıldır canlı varlığını destekleyen fiziksel ve kimyasal etkileşimleri dengede tutan yerküre, sanayi devrimi ile birlikte, insan etkinlikleri ile tahribata uğramıştır. Canlı yaşamının temel bileşenleri olan hava, toprak ve su kirlenmiş, ozon tabakası incelmiş, iklimler değişime uğramıştır. Bu negatif değişimlerin kökeninde insan faaliyetleri bulunmakta ve giderek telafisi mümkün olmayacak yıkıcı sonuçlar her geçen gün artmaktadır. İklim değişikliği, yerküre tarihinin en büyük problemi olarak nitelendirilmektedir.
Her canlı doğal varlığı çerçevesinde bu negatif etkileşim sürecinden evrimsel nitelikte etkilenir. Bu etkileşim, doğal çevre, sağlık, kentsel yaşam, ekonomik ihtiyaç, bilim ve teknoloji, hukuksal gereksinimler, gıda, tarım, farklı kullanım niteliğindeki su gibi en temel gereksinimler olmak üzere, yaşamımızın her aşamasında karşımıza çıkar.

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, 24 Mayıs 2004 tarihinde taraf olan ülkemizde gerçekleştirilen yerel çalışmalar, hem bölgesel kalkınma çabalarının sürdürülmesi hem de iklim değişikliğinin negatif etkilerinin azaltılmasına yönelik küresel ölçekteki girişimlerin olumlu sonuçlanması odaklarında etkin rol oynamaktadır. Öncelikli hedef, sürdürülebilir kalkınma ile birlikte, doğal denge ve çevrenin korunması ve geliştirilmesidir. Bu çerçeve içerisinde değerlendirebileceğimiz temel ilke, tabii kaynakların yönetimi, insan sağlığı ve doğal dengenin korunması koşulu ile, sürdürülebilir bir kalkınmanın sağlanması ve gelecek nesillere daha sağlıklı, doğal, fiziksel ve sosyal bir çevrenin bırakılmasıdır.

Yerküre, küresel ısınma etkilerine karşı belirgin tepkiler göstermektedir. Bunlardan en önemlisi sıcaklıktaki değişikliktir. Sanayi devriminden günümüze kadar cihazlarla yapılan gözlem kayıtlarında yer alan en sıcak dönem 1995 ile 2006 yılları arasında yaşanmıştır. Küresel ölçekte, ortalama yüzey sıcaklıkları için güncellenen 100 yıllık doğrusal eğilimin
büyüklüğü yaklaşık 0.74°C’ye ulaşmıştır.

Hakim akıntıların ve rüzgârların yönünde ve yoğunluğundaki değişimin etkileri gibi, buzul çağından bu güne ısınma sonucu buzulların ağırlığından kurtulan kıtaların dikey hareketi ile de seviyede bir yükselme yaşanmaktadır. Yüzey sıcaklığı 0,1°C arttığında, deniz seviyesi 1cm yükselmektedir. Dolayısıyla, 1900 yılından buyana 0,6°C artış nedeni ile su 6cm yükselmiştir.

Ekolojik ortam, her bir tür için oldukça katı bir biçimde belirlenen sıcaklık, yağmur miktarı, mevsimlerin süresi, bitki örtüsü ve beslenme koşulları ile tanımlanır. Bunlardan herhangi biri değiştiğinde tür, fizyolojik kapasitesi ve zamanı varsa bu değişime uyum sağlar. Aksi takdirde, başka yerde aynı ekolojik ortamı arar ve yeterli sürede bulamazsa yok olur.

Dünya çapında kabul gören yaklaşık 40 senaryo üretilmiştir. Modellerin elde edebildiği kesinlik kazanan sonuçlar, küresel ölçekte iklimin ısınmasının, atmosfer mekanizmasını ve su döngüsünü hızlandıracağını öngörmektedir. Daha az olası tahmine göre ise, su taşkınlıklarının ve aşırı sıcakların daha sık görülmesi muhtemel. Fırtınaların sayısı ve yoğunluğundaki artış ise bilinmezliğini koruyor.

İklimbilimsel modellerin öngörülerine göre, 2100’e kadar CO2 oranını 550ppm’de tutmayı başarabilirsek, atmosferin ortalama sıcaklığını önümüzdeki yüzyıllarda şimdikinden
2-4,5°C ileride tutabileceğiz. Ancak herhangi bir girişimde bulunulmazsa, sera etkisine sahip gazların oranı 1000-1200 ppm değerlerine ulaşacaktır. Öngörülere göre, yerkürenin
ortalama sıcaklığı şimdiki değerinden 3,7-9,4°C daha yüksek bir değerde sabitlenecektir. Uyum senaryoları, 2100’e gelindiğinde sıcaklığın artışı ile ilgili, en iyimserden (B1,
1,5-2,8°C) en kötümserine (A1F1, 3,5-5,8°C) ve ortalama bir senaryoya (A1B, 2,3-4,1°C) kadar, 1,5-5,8°C’lik bir aralık öngörmektedir.

Doğal denge ürünlerinden dolaylı olarak elde edilen enerjiler; Hidrojen enerjisi, Güneş enerjisi, rüzgar, su, biyokütle, magmadan elde edilen jeotermal enerji, yerçekimi kaynaklı gel-git etkisi, deniz kabarması, deniz akıntıları ve denizlerdeki ısı değişimi kaynaklı enerjiler.

Türkiye, iklim değişikliği politikalarında, küresel ölçekteki sözleşmelerin temel ilkeleri olan “iklim sisteminin eşitlik temelinde; ortak, fakat farklı sorumluluk alanına uygun olarak korunması, iklim değişikliğinden etkilenecek olan gelişme yolundaki ülkelerin ihtiyaç ve özel şartlarının dikkate alınması, iklim değişikliğinin önlenmesi için alınacak tedbirlerin etkin ve asgari maliyet ile yapılması, sürdürülebilir kalkınmanın desteklenmesi ve alınacak politika ve tedbirlerin ulusal kalkınma programlarına entegre edilmesi” konularına önem vermektedir. Bu kapsamda ön plana çıkan temel politika ve tedbirler; enerji, ulaşım, sanayi, tarım, atık ve arazi kullanım değişikliği ve ormancılık sektörlerinde odaklanmaktadır. Bu yönde geliştirilen politika, mevzuat, kurumsal yapılanma ve önlemler çerçevesinde önemli aşamalar kaydedilmektedir. Temiz enerji kaynaklarının harekete geçirilerek, hidroelektrik enerji ve rüzgâr enerjisi potansiyelinin kullanımında büyük adımlar atılmıştır. Örneğin; Enerji verimliliği ve tasarrufuna önem verilmiştir. Kirletici kaynakların emisyonlarının azaltılmasında ciddi mesafeler alınmıştır. Katı Atıkların bertarafında ve atıksu arıtımında konulan hedeere ulaşmak için büyük bir çaba sarf edilmektedir. Yutak alanların arttırılması için büyük bir “Milli Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Seferberliği” başlatılmıştır.

Kuraklık öncelikle meteorolojik olmak üzere tarımsal, hidrolojik ve sosyo-ekonomik olarak hissedilir. Uzun bir zaman aralığı içinde, yağışın belirgin şekilde normal değerinin altına düşmesi Meteorolojik kuraklık olarak tanımlanır. Nem azlığının derecesi ve uzunluğu meteorolojik kuraklığı belirler ve bölgesel olarak farklılık gösterir. Değişken olarak yağışın aylık, mevsimlik veya yıllık toplamlarının ortalamadan olan farkları değerlendirilir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklığın çeşitli özellikleri ile ilişkilidir ve nem kaybı ve su kaynaklarında kıtlık oluştuğu zaman meydana gelir. Ürün miktarında azalmaya, büyümelerinde değişime ve hayvanlar için tehlikeye sebep olur. Hidrolojik kuraklık ise yer altı su
kaynakları, yüzey suları veya yağış periyotlarının etkisi ile ilişkilidir. Meteorolojik kuraklığın uzaması durumunda hidrolojik kuraklık ön planda değerlendirilir. Uzun sureli yağış
azlığının kaynak seviyeleri, yüzey akışı ve toprak nemi gibi hidrolojik sistemin bileşenlerinde belirginleşir. Yer altı suları, nehirler ve göllerin seviyelerinde keskin bir düşüşe sebep
olur. Su yetersizliği insanları ve onların hayatını etkilediğinde sosyo-ekonomik kuraklık belirginleşir.

Yaklaşık 4,5 milyar yıllık yerküre tarihinin son 450 milyon yılında bitkiler ve son 400 milyon yılını da eş zamanlı olarak omurgalı canlılar, doğal bir uyum içerisinde birlikteliklerini sürdürmüşlerdir.

Öncelikli hedef, sürdürülebilir kalkınma ile birlikte, doğal denge ve çevrenin korunması ve geliştirilmesidir.

Sanayi devriminden günümüze kadar cihazlarla yapılan gözlem kayıtlarında yer alan en sıcak dönem 1995 ile 2006 yılları arasında yaşanmıştır.

Arşimet prensibi: Sıvı içindeki katı cisim, taşırdığı sıvının ağırlığına eşit bir kuvvet ile yukarıya itilir. Sıvı, kendi yoğunluğundan da az yoğunluğa sahip olan cisimleri, yüzeyine doğru itmektedir. Yoğunluk farklılıklarından ortaya çıkan itme
kuvveti etkisiyle cisim yüzebilir. Bir kap tamamen doldurulduktan sonra, bir cisim kaba atıldığı zaman taşan suyun ağırlığı, hacmine bölününce, yaklaşık yoğunluğu bulunur. Bu sayı birden küçükse, kaba atılan cisim suda yüzebilir, büyükse suya batar.

Yüzey sıcaklığı 0,1°C arttığında, deniz seviyesi 1 cm yükselmektedir. Okyanuslar atmosferden daha yavaş ısınır. Kuzey ve Güney yarımkürelerdeki kış aylarında, gezegenin yaklaşık üçte biri karla kaplanır.

Su buharı hareketinin modellenmesindeki zorluk nedeni ile yağışların bölgesel değişiminde yaşanmaktadır. Buz erimeye başladığında toprağın önemli bir yüzeyi açığa çıkar.  Bu toprak daha fazla ışık emer, daha da ısınır ve atmosferi ısıtarak erimenin hızlanmasına neden olur.Modellerin öngörülerinden biri, fırtınaların sıklığındaki azalış ve yoğunluğundaki artış ile iklim mekanizmasının işleyişinde hızlanma gerçekleşebilir.

1992 tarihinde imzalanan Rio sözleşmesinin amaçlarından biri; “atmosferde sera etkisine neden olan gaz salımını, iklim sistemi üzerindeki tüm tehlikeli insan kaynaklı düzensizliği önleyecek bir seviyede dengede tutmak” olarak belirlemiştir.

Enerji tasarrufu çalışmalarının, ülke ekonomisine, enerji üretimine yönelik yatırımlardan çok daha yüksek getirisi vardır.

Sera etkisine katkı sağlayan gazların %30’luk dilimi yaşam mekânlarından kaynaklanmaktadır.

Ülkemiz subtropikal kuşaktaki kıtaların batı bölümünde oluşan Akdeniz iklimi etkisi altındadır. Ülkemiz  1100 m ortalama yüksekliğe sahiptir. Ülkemizde Güney ve Batı bölgelerinde Akdeniz iklimi hakimdir.