Enerji Kaynaklı Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) İçin Temel Kavramları

Kullandıkça rezervleri tükenen ve oluşmaları uzun yıllar süren kaynaklara yenilenemez enerji kaynakları denir. Fosil yakıtlar yenilenemez enerji kaynaklarındandır.

Kullandıkça rezervleri tükenmeyen kaynaklara denir.  Güneş, rüzgâr, hidroelektrik, biyo-kütle, gel-git, jeotermal vb. gibi kaynaklardan elde edilen enerji ise yenilenebilir enerji kaynakları olarak adlandırılmaktadır.

Bunların belirlenmesinde kullanılan temel kriterler şunlardır:
• Özellikleri ve miktarı,
• Çevrede dağılımları,
• Çalışanların ve halkın üzerinde yaratacağı sağlık sorunları,
• Salınım miktarı,
• Kirliliğin uzun sürede ekosistemler üzerindeki olumsuz etkilerinden oluşmaktadır.

Bir nehir üzerinde oluşturulan barajlarda biriken suyun gücüyle çalışan jenaratörler aracığıyla elektrik üreten merkezlerdir.

Bütüncül Çevre Yönetimi (BÇY)’ ne dayalı olan kalkınma faaliyetlerinin gerçekleştirilmesinde karar verme mekanizmalarını oluşturan temel araçlar ve aşamalar ise şöyle sıralanabilir;
• İleriye dönük hedefler için politikalar oluşturmak
• Politikalar doğrultusunda planlamalar gerçekleştirmek

• Planlamaların hedeflerini gerçekleştirmek için programlar yapmak
• Projelendirme olarak SÇD, bu kalkınma sürecinin ilk üç aşamasını kapsayan bir değerlendirme sistemini oluştururken, dördüncü aşama kapsamında olan ÇED, SÇD’nin sınırları içerisinde yer alır ve programlar doğrultusunda yapılması düşünülen projelere uygulanır.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), günümüzde dünya ölçeğinde geniş kabul gören ve birçok ülkenin ulusal mevzuatında yerini bularak uygulamaya aktarılmış teknik bir araçtır. 1969 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde çıkan Ulusal Çevre Politikası Kanunu kapsamında hayata geçirilmiştir. Kırk yılı aşkın süredir gerek ABD ve AB ülkeleri, gerekse diğer dünya ülkelerinde uygulanmakta olan ÇED, halen en etkin çevre yönetim araçlarından biridir. Özünde bir projenin veya bir yatırımın sonucunda oluşabilecek biyofiziksel ve sosyoekonomik çevre üzerindeki potansiyel etkilerin belirlenmesini ve değerlendirilmesini tanımlayan sistematik bir süreçtir.

SÇD’ nin uygulanmasıyla ilgili temel dayanaklar şöyledir:
• Potansiyel çevresel etkilerin daha açık anlaşılmasının sağlanması,
• Çevresel konularla ilgili araştırma sürecinin kolaylığı ve buna bağlı olarak, karar verme düzeneğinin hızlanabilmesi,
• Politika, plan ve programların çevresel sürdürülebilirliğin amaçlarına ulaşılmasında katkısının arttırılması,
• Çevresel, toplumsal ve ekonomik faktörler arasında daha iyi bir dengenin yaratılabilmesidir.

SÇD'nin kapsamı daha geniştir. Seçenekler daha çoktur. Tanımlanmış etkilerin sayısı ve ilgili alan daha geniştir. Değerlendirmelere politikalar, planlar, programlar düzeyinde ve ayrıntılıdır.

SÇD uygulamalarının etkinliğinin değerlendirilmesi için başlıca performans kriterleri başlıca şöyledir:

• Bütünleşiklik
• Sürdürülebilirlik
• Odaklılık
• Hesap Verilebilirlik
• Katılımcılık
• Tekrarlayıcılık

Çevre kirliliği, tüm canlıların sağlığını olumsuz yönde etkileyen, cansız çevre ögeleri üzerinde yapısal zararlar meydana getiren ve niteliklerini bozan etkenlerin; hava, su ve toprağa yoğun bir şekilde karışması olayıdır.

Çevre kirliliği ortaya çıktığı ortamlara göre hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, olarak ayrılmaktadır. Ayrıca gürültü, ışık ve radyoaktif olmak üzere, etkenin özelliğine göre de tanımlanabilmektedir.

Anayasamızın kamu yararına ilişkin hükümlerinde çevreyi koruyucu maddeler mevcuttur. Buna göre çevre hakkı “ Herkes sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşın ödevidir.” hükmü yer almıştır.

Çevre hukukunda yer alan uluslararası düzeyde kabul gören ilkelerinin başlıcaları şunlardır;
• Çevre hukukunun gelişimine ve değişimine katkıda bulunma.
• Uygulamadan doğan problemlerin çözümüne rehberlik yapma.
• Çevre hukukunun yenilikçi yapısını geliştirme.
• Çevre konusundaki yasama faaliyetlerine yol gösterme.

Çevre hukuku; “Çevrenin kullanılması, temiz tutulması, kirlenmekten
korunması ve kirlenen çevrenin temizlenmesi gayesiyle alınan tedbirleri düzenleyen hukuk kaidelerinin tümüdür” diye tanımlanabilir.

Çevre yönetimi; insan, bitki ve hayvan varlığının dengeli ve sağlıklı yaşaması için gerekli doğal kaynakların değerlendirilmesi, ulaşımı ve tüketimi sırasında ortaya çıkabilecek olumsuzluklara, sapmalara çözüm yolu bulmak ve yapılan planlama, eşgüdüm, haberleşme, denetim ve yürütme işlevlerinin bütününü ifade eder.

Çevre yönetiminde yararlanılacak temel araçlar şunlardır: 

• tüzel araçlar
• teknik araçlar
• ekonomik araçlar
• çevre eğitimi ve halkın katılımı
• çevre denetimi
• diğer araçlar 

Ulusal düzeyde bir takım çevresel bilgilerden yola çıkılarak ve analizi yapılarak istenilen sonuca ulaşmak için geliştirilen yol haritasıdır

Uluslararası alanda kabul gören konulara da atıfta bulunması gereken, Ulusal Çevre Stratejisinin temel ilkeleri şöyle sıralanabilir:
• Önleme ilkesi
• İşbirliği ve eşgüdüm ilkesi
• Entegrasyon ilkesi
• Kirleten öder ilkesi
• Katılım ilkesi
• İhtiyat ilkesi
• Yerindelik ilkesi
• Açıklık ilkesi
• Ortak ancak farklılaştırılmış sorun ilkesi
• Özen gösterme ilkesi
• Kaynağında önleme ilkesi
• Bütünleyicilik ilkesi
• Baştanbaşalık ilkesi

Serbest halde bulunmaları durumunda, biyolojik birikim yolu ile çevre üzerinde ani veya gecikmeli olarak olumsuz etkiler yaratan veya yaratabilecek olan maddelerdir.

Çevresel sürdürülebilirlik yaklaşımı; “çevreyi ve yeryüzündeki tüm insanların yaşam kalitesini koruyarak çevresel anlamda biyolojik sistemlerin çeşitliliğinin ve üretkenliğinin devamlılığının sağlanması” anlamına gelmektedir.