Ekoloji ve Önemi

Ekoloji, canlı varlıkların birbirleriyle ve bulundukları ortamla ilişkilerini inceleyen bilimlerin tümünü kapsar. Coğrafi çevre, bireyler ile yaşadığı ortam arasındaki karşılıklı ilişkiler zinciri ekoloji ile anlatılır.

Ekoloji bilimi 19.yüzyılın sonlarına doğru gelişmeye başlamıştır. Daha o tarihte ekoloji ile ilgili konular, doğa tarihinin ve bazı felsefi görüş ve düşünce akımlarının bir uzantısı halindeydi. Ekoloji terimi ilk kez 1867 yılında Ernst Haeckel tarafından “Oekoloji” olarak teklif edilmiştir.

Bir türe ait bireylerin ekolojik özelliklerinin araştırıldığı dala otoekoloji, doğada bir arada yaşayan bitki ve hayvan topluluklarının ekolojik özelliklerinin araştırıldığı dala da sinekoloji adı verilmiştir.

Ekoloji biliminin içinde yer alan bazı özel çalışma alanlarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
• Yaban Hayatı
• Ziraat
• Ormancılık
• Çevre Biyolojisi
• Biyocoğrafya
• Radyoekoloji
• Paleokoloji
• Limnoloji
• Oseonografi
• Uzay Ekolojisi

Jeolojik zamanlardaki ekolojik koşulları inceleyen çalışma alanı paleoekolojidir.

Canlı organizmalarla cansız çevre elementleri birbiriyle sıkısıkıya bağlıdır. Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak biçimde birbirlerine etki yapan canlı organizmalarla, cansız maddelerin bulunduğu herhangi bir doğa parçası bir ekosistemdir.

Bir ekosistemin dört temel bileşeni vardır;
• üreticiler (ototroar),
• tüketiciler (hetotroflar),
• ayrıştırıcılar (saprofitler)
• doğal çevre.

Ekosistemin genel özellikleri ise şu şekilde sıralanabilir:
a. Bir ekosistemin dinamik yapısını belirleyen temel değişkenler doğum, ölüm, bölünme ile madde ve enerji büyüklüklerinden oluşur. Bu nedenledir ki ekosistemler değişken yapıdadırlar.
b. Ekosistemlerin sınırları sabit olmadığından açık sistemlerdir.
c. Bir ekosistem yeryüzündeki yaşam ortamlarının sadece bir kısmı olup diğer ekosistemlerle çevrelenmiştir ve herbirinin diğeri ile sıkı ilişkisi vardır.
d. Ekosistemler ileri doğru ya da geriye doğru olmak üzere değişim gösterirler:
• İleriye doğru değişim (progressif): Ekosistemlerin öncül durumdan zaman
içinde süksesyon basamaklarını tamamlayarak olgun ekosistem (klimax) haline dönüşmesidir.
• Geriye doğru değişim (regressif): Ekosistemlere dış çevreden gelen baskılar eğer tolere edilemezse sistemin iç dinamikleri bozulur ve onun yerini daha alt basamakta başka bir sistem alır. Bu süksesyonun daha alt basamaklarındaki yapıların baskın olması anlamına gelir ve zaman içinde beklenen gelişimin tersi yönde çalışan bir değişim sergilenir.

Ekosistemler enerji kaynaklarının çeşidine göre de sınıflanabilir:
a. Güneş enerjisi ile devamlılığını dürdüren ekosistemler,
b. Güneş enerjisinin yanı sıra diğer doğal enerji kaynaklarından da enerji alan ekosistemler,
c. Güneş enerjisinin yanı sıra insanlar tarafından da enerji ile desteklenen ekosistemler,
d. Yakıt enerjisiyle çalışan kentsel-endüstriyel, organik ya da nükleer yakıtlardan elde edilen enerjiyle desteklenen ekosistemler.

Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge veya değişken hacimli bir ortama biyotop denir.

Bir organizma veya populasyonun ekosistem içindeki işlevini belirtir. Habitat bir canlının yaşadığı yeri, ekolojik niş ise işini belirtmektedir. Bu kavram özellikle biyolojik açıdan oldukça önemlidir.

Biyosferi oluşturan canlı varlıklar yaşamlarını tek başlarına sürdüremezler. Diğer canlılarla bir araya gelerek ekolojik toplulukları oluştururlar. Belli bir bölgede yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa populasyon denir. Ayrı türe ait bireyler, belli bir bölgede birlikte yaşıyorlarsa buna da kommünite denir.

Dinamizm Önermesi: Doğa nesnelerin toplamından çok, süreçlerin oluşturduğu bir bütündür ve her şey değişim halindedir.
İlişkililik Önermesi: Tüm süreçler diğer tüm süreçlerle ilişkilidir.
Hiyerarşi Önermesi: Süreçler eşit ilişki içinde değillerdir, fakat organize oldukları zamansal ve uzamsal skalada farklılaşan ‘sistem içinde sistemler’ şeklinde katmanlaşmışlardır.
Yaratıcılık Önermesi: Doğanın süreçleri kendi kendine organize olur ve tüm diğer yaratıcılık biçimleri onlara bağlıdır. Bu yaratıcılığın aracı tekrarlama ve duplikasyon yoluyla organizasyonun karmaşıklığını oluşturan sistemlere doğru akan enerjidir.
Ayrımlayıcı Kırılganlık Önermesi: İnsan etkinlikleriyle şekillenen ekolojik sistemler, yaratıcı süreçlerinde insan etkenli bozulmaları absorbe ettikleri ve dengeledikleri yöne doğru değişirler.

Ekolojinin Birinci Yasası: Her şey bir diğeri ile bağlantılıdır. Ekolojik sistemde herhangi bir anda sistemin bir bileşenindeki bozulma, sonraki bir zamanda çok büyük etkilerle kendini gösterebilir.

Ekolojinin İkinci Yasası: Doğada hiçbir şey yok olmaz. Sadece döngüde yer değiştirir.

Ekolojinin Üçüncü Yasası: En büyük belirleyici güç doğadır Doğada insan tarafından yapılan her türlü etken müdahale, doğa için yıkıcı olabilir.

Ekolojinin Dördüncü Yasası: Her kazanımın bir maliyeti vardır. Bedel ödemekten kaçınılamaz, ancak geciktirilebilir.

Karbon döngüsü, azot döngüsü, fosfor döngüsü, kükürt döngüsü, su döngüsü, besin zinciri döngüsü

Büyük ve küçük ekolojik çevrimler sırasında , herhangi bir
madde kirliliği olursa, bu madde ekolojik çevrimler aracılığıyla taşınarak, denge tekrar kurulur. Buna dünyanın kendi kendini temizlemesi dünyanın otopürifikasyonu denir. Doğanın kendi kendini temizlemesi sırasında meydana gelen, olay ve mekanizmalara otopürifikasyon mekanizmaları denir.

Ergonomi kısaca “fiziksel çevrenin insana uyumlaştırılması süreci” olarak tanımlanabilir.

Isıl kirlenme sıcaklık artışı ile çevrenin atık su ile kirlenmesi olayıdır. Atık suyun; deniz, göl ve nehirlere boşaltılması ısıl kirlenme sebebidir.

Dünyada kentleşmenin hızlı seyri, beraberinde kent alanlarının “çevresel taşıma kapasiteleri” ve “kentlerin yaşanabilirliği” kavramlarını gündeme getirmiş ve dolayısıyla bu konudaki disiplinler arası araştırmalar artmaya başlamıştır. Kentleri birer insan ekosistemi olarak inceleyen kentsel ekoloji araştırmaları da tam bu dönemin ürünü olup;yer bilimleri, biyoloji, planlama, sosyoloji, ekonomi, politik bilimler gibi birçok disiplinin bakış açılarını birleştirmekte ve bütüncül bir yaklaşımı savunmaktadır. Kentsel ekoloji, kentlerin yeni gelişen alanlarının planlanmasında çevresel duyarlılıkları dikkate alan, kentsel ekonomik kalkınma modeli içinde “kentsel verimliliği”, “üretkenliği”, “korumayı” ve “yeniden kullanımı” destekleyen yöntem ve uygulamalara öncelik veren bir yaklaşımdır.

Her türlü madde ya da ısı, ses gibi enerjinin doğal birikiminin çok üstündeki miktarlarda çevreye katılması olayına çevre kirlenmesi denir.