ENERJİ TASARRUFU

Kent içi toplu ulaşımda vazgeçilmez bir alternatif olan demiryolu, taşıma kapasiteleri, çevreye duyarlı teknolojileri, daha ucuz ve güvenilir seyahat olanağı sunması sebebiyle dünya genelinde büyük bir öneme sahiptir. Bunun haricinde tren dizilerinin ihtiyaca ve talebe göre uzatılabilme güvencesi ve esnekliği, özellikle liman kentlerinden iç bölgelere doğru mal ve eşya nakliyatında demir yolunun tercih edilmesine sebep olmuştur.

Demiryolu taşımacılığında kullanılan araçlar aşağıdaki gibi özetlenebilmektedir.

Trenler (lokomotif ya da çeken araçlar tarafından tahrik edilen vagonlar dizisi)

-  Yük Trenleri: Eşya ve mal taşımacılığında kullanılan ve yük tipine göre çeşitlendirilen vagonlardan oluşan tren setleri

-  Yolcu Trenleri: Yolcu taşımacılığında kullanılan ve buna uygun vagonlardan oluşan tren setleri. Seyahat hızlarına göre: konvansiyonel trenler, Yüksek Hızlı Trenler

Kent içi raylı sistem araçları (kendindent ahrikli demiryolu araçları)

-  Metro: Taşıma kapasitesi yüksek toplu taşıma aracı

-  Tramvay: Taşıma kapasitesi metroya göre daha düşük olan ve hafif raylı olarak adlandırılan toplu taşıma aracı

-  Monoray: Taşıma kapasitesi metroya göre daha az olan ve emsallerinden farklı olarak tek bir rehber yol üzerinde seyahat eden toplu taşıma aracı

-  Banliyö: Taşıma kapasitesi hafif raylı araçlardan yüksek olan toplu taşıma aracı

Denizyolu taşımacılığı, gemi, vapur, şilep, römork gibi deniz yolu taşıtları kullanılarak gerçekleştirilen yolcu ve yük taşımasına verilen isimdir. Denizyolu ulaşımı, güvenilir, ucuz, yüksek taşıma kapasitesi ve kayıpların az olması ile yük taşımacılığında en çok tercih edilen metottur. Dünyada özellikle ticaret mallarının taşınmasında büyük bir öneme ve role sahiptir.

Türkiye’deki toplam araç sayısı belirtilen yıl itibarı ile 19 994 472’dir ve bu araçlarda en büyük pay otomobile (%53,21) ve en düşük pay ise otobüse (%1,09) aittir. Aynı istatistiğe göre en yüksek ikinci pay kamyonet iken (%16,02) bu araçların ticari maksatla tercih edildikleri düşünüldüğünde Türkiye’de karayolu ulaşımında sürücülerin bir yere ulaşmak maksadıyla ikincil araç tercihi motorsiklet (%14,76) olduğunu belirtmek çok da yanlışolmayacaktır.

Yakıt verimliliği, motorlu taşıtın hareketi esnasında yakıtın hangi verimlilikte kullanıldığını ifade eder. Yakıt ekonomisi, mil ya da km başına tüketilen yakıtın galon ya da litre cinsinden belirtildiği bir ölçü ya da değerlendirme biçimidir. Yakıt tüketimi ise yakıt ekonomisinin biraz tersidir. Aracın belirtilen bir yol boyunca ne kadar yakıt tükettiğini gösterir.

Enerji tasarrufu ve enerji verimliliği birbirlerinden kolayca ayrılamayacak iki kavramdır. Birisi bir işingerçekleştirilmesi esnasında daha az enerji harcanması gerektiğini tanımlarken (tasarruf edilmesini belirtirken), diğeri arzu edilen işin yapılması esnasında enerjinin daha verimli kullanılması gerektiğini ifade etmektedir.

Ulaşımda enerji verimliliği denilince ilk olarak akla gelen tarif, yolcu ya da yükün nakli için harcanan enerjinin verimli şekilde kullanılabilmesidir. Teknik açıdan bakıldığında ise yapılabilecek bir diğer tanım, harcanan enerjinin elde edilen işe oranının en yüksek olduğu durum yani birim enerji ile elde edilebilecek en uzun seyahat mesafesidir. Literatürde bu kavram için yapılan tanım ise, yük ya da yolcunun faydalı seyahatinin, araçların çekişi için harcanan enerjiye oranıdır.

Bir diğer hava direnci ise seyir halinde ikenserinlemek için açılan camlar sayesinde oluşmaktadır. İçeri dolan hava ile araç hızlanabilmek için daha fazla güç harcayacak, bu da dahafazla yakıt sarfiyatına neden olacaktır. Seyir halinde iken tasarruf için camlar kapalı tutulmalıdır.

Yük taşımacılığında istasyon sayısındaki artış ile

Her bir istasyondaki yükleme ve boşaltmaişlemi nedeniyle seyahat süresinin uzadığı

Yükleme boşaltma işlemi için ilave manevralokomotiflerine ihtiyaç duyulduğu

Gene aynı işlemler için ilave manevralara ihtiyaç duyulduğu

tespit edilmiştir. Bunların ise gerek zaman gerekse enerji tüketimini çok fazla arttırdığı ve bunların sonucunda da birim yük başına taşıma maliyetlerinin yükseldiği belirlenmiştir.

Bu handikaplardan kurtulabilmek adına blok tren adı verilen ve trenin tam olarak yüklendikten sonra son istasyona kadar durmayacağı (ara yükleme boşaltma istasyonlarının olmadığı) bir taşıma modeli önerilmiştir. Bu yeni modele Blok Tren uygulaması adı verilir.

Toplu taşımada dikkat edilecek hususlar;

Toplu taşımada birim yolcu başına enerji tüketimini azaltabilmenin en birincil koşulu, doğru kapasite kullanımı ve dolayısıyla doğru işletme koşullarıdır.

Sefer sayıları talebe bağlı olarak organize edilmeli ve araçların boş seyretmelerinin önüne geçilmelidir.

Toplu taşıma araçlarına ayrılmış şerit ve yol uygulaması yaygınlaştırılmalıdır.

Verimi daha yüksek motorlar tercih edilerek enerji tasarrufuna destek olunmalıdır.

Çevre dostu enerji kaynakları kullanan motorlar tercih edilmelidir.

Toplu taşımacılıkta raylı sistemlerin kullanımı yaygınlaştırılmalı ve teşvik edilmelidir.

Sinyalizasyon yardımıyla gerçekleştirilen bir diğer enerji dostu uygulama da yeşil dalga uygulamasıdır. Bu uygulamada birbirini takip eden kavşaklarda, belirli bir hızla (genel itibari ile mevcut yolun hız limiti) seyreden aracın trafik ışıklarının koordinasyonu sağlanarak kırmızı ışıklarda durmadan gidebilmesi sağlanmaktadır. Bu sayede hem sabit hızın sağladığı düşük yakıt tüketiminden yararlanılmakta hem de aracın durmasından kaynaklı kayıplar önlenmektedir.

Enerji Tasarrufu ve Ulaşım
Günümüzde, daha güçlü, daha hızlı, daha etkili, araçlara duyulan talep, beraberinde bu cihazların daha fazla enerjiye ihtiyaç duyması ile sonlanmaktadır. Her ne kadar artık kullanılan cihazlar eskisine nazaran daha az güç tüketseler, daha yüksek verimle çalışsalar da, kullanılan cihaz sayısındaki artış, enerjiye duyulan ihtiyacı azaltmamış arttırmıştır. Bu nedenle araştırmalar, mevcut kaynaklardan daha fazla enerji elde edebilmek, alternatif enerji kaynakları bulabilmek ve eldeki kaynakları daha doğru biçimde kullanabilmek üzerine odaklanmaktadır.

Ülkemizde enerji tüketiminin önemli bir bölümünü oluşturan (%20) ulaştırma sektörü de enerjinin daha verimli kullanılması yollarının arandığı ve dolayısı ile tasarruf tedbirlerinin alındığı sektörlerin başlıcalarındandır. Bu amaçla gerek araçların enerji kullanım veriminin arttırılması gerekse birim taşıma (yolcu ya da yük) başına harcanan enerji miktarının azaltılması gibi çeşitli yollar ele alınmakta ve uygulamaya konulmaktadır.

Karayolu taşımacılığı en birincil ulaşım yöntemidir. Onu yük taşımacılığında deniz yolu, yolcu taşımacılığında ise demiryolu izlemektedir. Yolcu taşımacılığında deniz yolu en az tercih edilen ulaşım türü durumunda iken, yük taşımacılığında en az tercih edilen ulaşım biçimi de havayoludur.

Ulaşım pastasında en büyük pay sahibi olan karayolunda bunun hangi araçlarla nasıl gerçekleştirildiğine dair detayları TÜİK’in 2015 verilerine bakarak söylemek mümkün olabilmektedir. Buna göre Türkiye’deki toplam araç sayısı belirtilen yıl itibarı ile 19 994 472’dir ve bu araçlarda en büyük pay otomobile (%53,21) ve en düşük pay ise otobüse (%1,09) aittir. Aynı istatistiğe göre en yüksek ikinci pay kamyonet iken (%16,02) bu araçların ticari maksatla tercih edildikleri düşünüldüğünde Türkiye’de karayolu ulaşımında sürücülerin bir yere ulaşmak maksadıyla ikincil araç tercihi motosiklet (%14,76) olduğunu belirtmek çok da yanlış olmayacaktır.

Türkiye’de Ulaştırma Türlerinde Kullanılan Enerji Çeşitleri ve Dağılımları

Ulaşımın en önemli ayağı olan karayolu ulaşımında araçların yakıt türlerine göre dağılımı Şekil 7.4’de gösterilmiştir. Yukarıdaki grafikte de görüleceği üzere karayolundaki araçların yarısına yakını dizel motorlu iken benzinli araç oranı ile LPG’li araç oranı birbirlerine çok yakındır ve 20 milyona yakın aracın neredeyse tamamı petrol ürünleri kullanmaktadır.

Yakıt verimliliği, motorlu taşıtın hareketi esnasında yakıtın hangi verimlilikte kullanıldığını ifade eder.

Yakıt ekonomisi, mil ya da km başına tüketilen yakıtın galon ya da litre cinsinden belirtildiği bir ölçü ya da değerlendirme biçimidir.

Yakıt tüketimi ise yakıt ekonomisinin biraz tersidir. Aracın belirtilen bir yol boyunca ne kadar yakıt tükettiğini gösterir.

Ulaştırmada enerjinin daha verimli olabilmesi, enerji kaynağı olarak kullanılan yakıtın daha etkin olarak kullanılması ya da bu konuda daha tasarruflu olunması ile mümkündür. Bu noktada yapılması gerekenler detaylı olarak bir sonraki bölümde verilecek olmakla birlikte genel hatları ile aşağıdaki gibidir: 
• Araçların aerodinamik yapıları ve motorlarının teknik kapasiteleri geliştirilmeli
• Ulaşım ağlarındaki organizasyon güçlendirilmeli
• Daha verimli ve daha etkin enerji kaynaklarına yönelmeli
• Araç sürüş tekniğini geliştirmelidir.

Enerji Verimliliği Ulaşımda enerji verimliliği denilince ilk olarak akla gelen tarif, yolcu ya da yükün nakli için harcanan enerjinin verimli şekilde kullanılabilmesidir. Teknik açıdan bakıldığında ise yapılabilecek bir diğer tanım, harcanan enerjinin elde edilen işe oranının en  yüksek olduğu durum yani birim enerji ile elde edilebilecek en uzun seyahat mesafesidir. Literatürde bu kavram için yapılan tanım ise, yük ya da yolcunun faydalı seyahatinin, araçların çekişi için harcanan enerjiye oranıdır. 

Artan enerji ihtiyacının insanlığın önündeki en önemli sorunlardan birisi olduğu düşünüldüğünde, her birim enerjiye verilen kıymetin nedeni daha iyi anlaşılabilir. Bu sayede 2030’a kadar en az %30 artması beklenen enerji ihtiyacına yönelik daha doğru önlemler alınabilir. Ulaşımda enerji verimliliğine yönelik takip eden bölümlerde daha detaylı bilgi bulunabilir. Aşağıda bu alandaki enerji verimliliği kavramının ana başlıkları sunulmuştur: 
• Düşük emisyonlu araç kullanımı ve araçlarda temiz yakıt tercihi
• Enerji verimliliği yüksek ulaştırma türlerine yönelmek 
• Ulaşım araçları içinde enerji verimlilik standartları belirlenmesi
• Yakıt tüketimi az olan araçların daha yaygın olarak kullanılması ve üretilmesi
• Eko-sürüş tekniklerinin kullanılması

Karayolu Taşıtlarında Alınması Gereken Önlemler 

Her ne kadar günümüzde elektrik motorları teknolojisi de artık karayolu araçlarının tasarımında ve imalatında hibrit ya da %100 elektrikli motorlarıyla yerini almaya başlamışsa da hala hakim motor teknolojisi petrol ürünü yakıtlara dayanmaktadır. O nedenle karayolu araçlarındaki verim artışı bu motor teknolojisi ve onun kayıpları üzerinden ele alınacaktır. Araçlarda yakıt tasarrufunun sağlanabilmesi
ya da başka bir bakış açısıyla daha verimli sürüş (Avrupa’da Eko-sürüş tekniği olarak da adlandırılan) sağlanabilmesi amacıyla aşağıda belirtilen hususlar ışığında bir dizi tedbirler alınabilir.

• Seyahat esnasında araçların yüksek devirlerde kullanılması seyir esnasında fazla yakıt kullanımına neden olacaktır, bu nedenle düşük devirlerde araç kullanımı önemlidir. Bu amaçla uygun vites tercih edilmeli ve benzinli araçlarda 2500 rpm devir ve dizel araçlarda 2000 rpm devir vites değişimi için sınır olarak görülmelidir. 

• Buna bağlı olarak araçların şehir içi seyir hızının 35 ile 95 km/h aralığında olması tavsiye edilir. 

• Karayolu araçlarının daha verimli çalışabilmesi için uygun olan çalışma koşullarının devamlılığı önemlidir, bu da araçların günlük, haftalık, aylık ve senelik bakımlarının yapılması anlamına gelmektedir. Yakıt sarfiyatının artmaması da motor bakımının tam olarak yapılması ile ilintilidir. Araçların rutin bakımlarında 

- Buji değişimleri (iyi ateşlemenin sağlanabilmesi)
- Yağ değişimi (sürtünme kayıplarının
önlenmesi)
- Hava filtre değişimi (iyi ateşlemenin
sağlanabilmesi)
- Soğutma suyu (motor bloğunun uygun
sıcaklıkta çalışabilmesi)

• Kara yolu araçlarının doğru yakıt kullanımına sahip olup olmadığı atılan havanın kontrolü ile ya da diğer bir ifade ile egzoz muayenesi ile de mümkündür. Bu muayene rutin bir biçimde yapılmalıdır. 

• Karayolu araçlarının ani olarak hızlanması ya da yavaşlaması (ivmelenmesi) yakıt tüketimini %5-10 arasında değiştirmektedir. Bu nedenle ani frenleme ve hızlanmadan kaçınmakta fayda vardır. 

• Uzun mesafeli seyahatlerde sabit hızla gidebilme avantajı söz konusu olduğundan enerji verimliliği için buna dikkat edilmelidir. 

• Araçların seyir halinde maruz kaldıkları direncin de yakıt sarfiyatında çok önemli bir etkisi bulunmaktadır. Bu nedenle aerodinamik yapısını bozacak şekilde araca takılacak ilave parçaların enerji verimliliğine olumsuz etkileri olacaktır. Bunların başında ilave yük taşıyabilmek adına araç üstlerine eklenen portbagajlar gelmektedir. 

• Bir diğer hava direnci ise seyir halinde iken serinlemek için açılan camlar sayesinde