ENERJİ TASARRUFU VE ÇEVRE - Deneme Sınavı - 12

Ekosistemlerin önemli bir kısmında ya da bir bölümünde değişikliğe neden olarak; çevrenin fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel bütünü olumsuz yönde etkileyen etkenlere çevresel etki denir. Doğru cevap E'dir.

İlk kez ABD’de Ulusal Çevre Politikası Yasası (UÇPY) ile 1969’da gündeme gelen ardından 1972 Stockholm Konferansı ve 1973 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (şimdiki adıyla Avrupa Birliği) çevresel etki değerlendirmesine yönelik ilk çalışmaların başlangıcı olmuştur. Doğru cevap A'dır.

Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), kalkınma projelerinin çevresel etkilerini tanımlamak için yürütülen bir süreçtir. Ülkemizde ÇED süreci 7 Şubat 1993 tarihinde yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirme Yönetmeliği ile yasal bir süreç olarak tanımlanmıştır. ÇED Yönetmeliği 23 Haziran 1997 ve 6 Haziran 2002 tarihlerinde revize edilmiş ve Avrupa Birliği (AB) ÇED Direktifi (85/337/EEC ve 97/11/EC) ile uyumlaştırmanın sağlanması için gerçekleştirilen son revizyon ise 03 Ekim 2013 tarihinde yapılmıştır. Resmi Gazete’de Çevresel Etki Değerlendirme çalışmalarının organizasyonu ülkemizde bundan sonraki başlıklarda değineceğimiz yasa ve yönetmeliklere dayanmaktadır. Doğru cevap D'dir.

ÇED Yönetmeliği’ne tabi duyarlı ve hassas bölgeler, mevzuat gereği korunması gereken alanları da kapsamaktadır. Mevzuat uyarınca korunması gerekli alanlar;
• Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları.
• Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları.
• Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı.
• Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları.
• Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği kapsamında tanımlanan alanlar.
• Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğine göre Hassas Kirlenme Bölgeleri.
• Özel Çevre Koruma Bölgeleri.
• Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar.
• Orman Kanunu gereğince orman alanı sayılan yerler.
• Kıyı Kanunu gereğince yapı yasağı getirilen alanlar.
• Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılma alanları.
• Mera Kanunu’nda belirtilen alanlar.
• Sulak Alanların Korunması Yönetmeliğinde belirtilen alanlar.

Doğru cevap E'dir.

Ülkemizdeki mevzuata göre ÇED’de görev alabilen başlıca meslek grupları, özellikleri ve bir ÇED raporu hazırlamak için bir firmanın asgari personel durumu şöyle olmalıdır;
• Kurucu: En az lisans seviyesinde eğitim görmüş bir kişi olmalıdır.
• En az bir yetkili personel: En az üç yıl deneyimli bir çevre mühendisi, mühendislik eğitimi veren fakültelerin herhangi bir bölümünden mezun olan en az üç yıl deneyimli bir kişi ya da üniversitelerin fizik, kimya, biyoloji, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme, iktisat, maliye, veya sosyoloji bölümlerinin birinden mezun en az üç yıl deneyimli olmalıdır.
• En az bir uzman: Projenin niteliği ve özelliğine göre en az bir uzman.
• Diğer: Gerektiğinde farklı alanlardan uzman ve kuruluşlarla da işbirliği yapılabilir

Doğru cevap C'dir.

Türkiye’de gerçekleştirilmesi planlanan Ek-2 listesindeki projeler için, ÇED süreci başlamadan önce şu değerlendirmeler yapılır:

Gerçekleştirilecek proje Ek-1 listesinde ya da Ek-2 listesinde olup Seçme-Eleme aşamasında "ÇED Gereklidir" kararı verilmiş ise süreç başlar ve sonuçta hazırlanan ÇED raporu için, "ÇED Olumlu" veya "ÇED Olumsuz" kararı verilebilir. Doğru cevap B'dir.

Gerçekleştirilmesi planlanan projeler için yapılacak ÇED çalışmaları da, genellikle aşağıda belirtilen etkilerin meydana gelebileceği öngörülmektedir:
• Arazi yeteneği ve üretim kaybı
• Arkeolojik ve tarihi yapıların kaybı
• Proje alanındaki estetik değişimler
• Yüzey ve yer altı sularına ve barajlara etkiler
• Hava kalitesine etkiler
• Toprak üstü ve yer altı tüm doğal kaynaklar üzerindeki etkiler

Doğru cevap E'dir.

Bir ÇED raporunda bulunması gereken önemli başlıkların bazıları şu şekildedir:
• Proje konusu, tanımı ve hizmet amaçları,
• Projede kullanılan üretim yöntemleri ve projenin kapasitesi,
• Projede kullanılan ekipmanların miktarı, özellikleri ve ünitelerin konumu,
• Projenin teknoloji alternatifleri ve alternatiflerin kabul edilebilirlik durumu,
• Projenin sosyal ve ekonomik yönden önemi ve gerekliliği (finans kaynakları, projenin zamanlama tablosu, fayda-maliyet analizi, yöreye katkısı),
• Projeye ilişkin ulusal ve uluslararası standartlar ve yasal durumlardır.

Doğru cevap E'dir.

Kontrol listeleri yöntemi, herhangi bir faaliyetten doğabilecek doğrudan veya dolaylı etkileri içeren listeler ve değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Metodun en önemli avantajı, bir ÇED çalışması kapsamında iyi hazırlanmış
listeler kullanılmak kaydıyla, herhangi bir etkenin gözden kaçırılma olasılığı azalmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Değerli Ekosistem Bileşenleri (DEB): Projeyi öneren kuruluş, kamuoyu, bilim insanları veya değerlendirme sürecinde yer alan kamu idaresi tarafından kültürel değerlere veya bilimsel kaygıya dayalı önemli olarak kabul edilen çevrenin her bir parçasıdır. Doğru cevap B'dir.

Daha sonraki süreçte, çalışma alanının genişlemesi ve çeşitlenmesi nedeniyle alt bölümler oluşmaya başlamıştır. Bu ayrıma göre; bir türe ait bireylerin ekolojik özelliklerinin araştırıldığı dala otoekoloji, doğada bir arada yaşayan bitki ve hayvan topluluklarının ekolojik özelliklerinin araştırıldığı dala da sinekoloji adı verilmiştir. Doğru cevap B'dir.

Birden çok değişkenin etkisi altında olan ve birbirleriyle çok yönlü ilişkileri olan sistemlerin araştırılması ve bu değişkenler arasındaki bağıntıların belirlenmesi oldukça güçtür. Bu nedenle bu tür karmaşık sistemlerin çözümlenmesi için bir takım modellemelere ihtiyaç vardır.

Bir model hazırlanırken;

i. sistemin sınırları
ii. sistemin alt bölümleri
iii. sistemin zaman boyutu

öncelikle belirlenmelidir. Doğru cevap E'dir.

Bir ekosistemin dört temel bileşeni vardır;
• üreticiler (ototroflar),
• tüketiciler (hetotroflar),
• ayrıştırıcılar (saprofitler)
• doğal çevre.

İlk üç bileşen, dördüncü bileşenin oluşturduğu cansız doğa içinde varlıklarını sürdüren canlı yaşamı oluşturur. Doğru cevap D'dir.

Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmesi için ortamdan madde alıp vermek zorundadırlar. Maddelerin bu şekilde canlı ve cansız çevre arasındaki hareketine madde döngüsü ya da ekolojik döngü adı verilir. Tüm bu döngünün enerji kaynağı ise güneş enerjisidir. Bu süreç içinde maddelerin bir kısmı fiziksel değişim geçirerek litosfer, hidrosfer veya atmosfer arasında kapalı bir devre şeklinde dolaşım gösterir. Buna hidrolojik döngü denir. Bazı maddelerin döngüsü ise ancak kimyasal değişim sonucu oluşur ki bu döngüye biyojeokimyasal döngü denilmektedir. Ekolojik açıdan en önemli döngüler su, karbon, azot, fosfor ve kükürt döngüleridir. Doğru cevap C'dir.

Habitat ve biyotop çoğu zaman bir canlının ya da popülasyonun doğal olarak yaşadığı yer anlamında kullanılır.

Habitat: Bir organizmanın veya popülasyonun doğal olarak yaşadığı yerdir.
Biyotop: Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmesi için uygun çevresel koşullara sahip bir coğrafik bölge veya değişken hacimli bir ortamdır.

Doğru cevap D'dir.

Ekolojik sistemlerin bütünlük ve işlerliğinin tanımlanması için bazı önermelerden söz edilebilir. Ekoloji biliminin ilkeleri: Dinamizm, İlişkililik, Hiyerarşi, Yaratıcılık, Ayrımlayıcı Kırılganlık önermeleridir.

Dinamizm Önermesi: Doğa nesnelerin toplamından çok, süreçlerin oluşturduğu bir bütündür
ve her şey değişim halindedir. Doğru cevap A'dır.

Faktörler ve fonksiyonların her biri ya bir insan ya da çeşitli makine kombinasyonları ile gerçekleştirilir. Bu gerçekleştirme süreci, genelde birbiri ardına gelen dört temel fonksiyon içerir:

Doğru cevap C'dir.

Çoğu endüstriyel kuruluşlarda makinaları soğutmak üzere su kullanırlar. Fabrikalardan çıkan sıcak su en yakında bulunan bir akarsuya, göle veya denize boşaltılır. Her yıl 200 trilyon litreden fazla ılık su elektrik santrallerinden dışarı atılır. Ilık su, bitki büyümesini arttırabilir. Su, yetişen yeşil deniz yosunlarına karışır. Atık su denizi ısıtıp balıkların ölmesine yol açabilir. Balıkların çoğu sıcak dereceli sularda canlı kalamaz. Isıl kirlenme sıcaklık artışı ile çevrenin atık su ile kirlenmesi olayıdır. Atık suyun; deniz, göl ve nehirlere boşaltılması ısıl kirlenme sebebidir. Doğru cevap B'dir.

Büyük ve küçük ekolojik çevrimler sırasında , herhangi bir madde kirliliği olursa, bu madde ekolojik çevrimler aracılığıyla taşınarak, denge tekrar kurulur. Buna dünyanın kendi kendini temizlemesi dünyanın otopürifikasyonu denir. Doğanın kendi kendini temizlemesi sırasında meydana gelen, olay ve mekanizmalara
otopürifikasyon mekanizmaları denir. Otopürifikasyon sonucunda oluşan denge haline ise, dünyanın ekolojik dengesi denir. Başlıca otopürifikasyon mekanizmaları:

Doğru cevap E'dir.

Cansız çevrenin canlılar üzerine olan etkisine aksiyon denir. Örnek olarak su kaynaklarının kötü kullanılması nedeniyle, burada yaşayan kuşların göç etmesi ya da ölmesi, yüksek sıcaklıkta bitkilerin kuruması, endüstriyel atıklardan canlıların zehirlenmeleri gibi pek çok örnek gösterilebilir. Doğru cevap A'dır.