Sıhhi Tesisatta Enerji Ekonomisi

Temiz su tesisatında su tüketiminin azaltılmasının önemi aşağıdaki maddelerde değerlendirilmektedir.
• Su, yaşamsal faaliyetlerin yerine getirilebilmesi için gerekli olan en kıymetli kaynaktır.
• Dünyada bulunan su kaynakları artmayacak, nüfus artışıyla birlikte tüketim artacaktır.
• Su kaynaklarının artmayacağı ve daha çok kirleneceği göz önüne alınırsa su daha da kıymetli bir kaynak hâline gelecek ve değeri çok daha fazla artacaktır.
• Refah düzeyinin artması ile temiz suya olan talep daha da artacaktır.
• Enerji maliyetlerinde meydana gelen artışlar da (petrol, elektrik, doğal gaz vb.) su maliyetini artıran bir etkendir.
• Tuvaletlerde kullanılan bir numaralı doğal kaynak olan su, tek tüketim de değildir. Tuvaletlerdeki toplam tüketim, havalandırma ve aydınlanma için kullanılan elektrik enerjisi ile kâğıt kullanımı nedeniyle orman ürünleri gibi diğer doğal kaynakları da kapsamaktadır. 

Bina mimarisinde tuvalet, banyo gibi ıslak hacimler mümkün olduğunca yatay doğrultuda yan yana, düşey doğrultuda da üst üste yerleştirilmeli ve mekanik tesisat merkezine yakın olmalıdır. Islak hacimlere hizmet veren tesisat şaftları oluşturulmalı ve her banyodaki tesisat şaftının yeri, şaft ile armatür arasındaki mesafe en az olacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu sayede boru uzunlukları minimuma indirilmiş olur. Bu da boru maliyetinin ve aynı zamanda enerji kayıplarının azalması anlamına gelmektedir.

Su depoları mutlaka yer altında olmalıdır. Bakteri üretimi toprak üzerinde ve özellikle güneş alan depolarda çok hızlı gerçekleşmektedir. Su içerisinde bakteri bulunur. Kullanım sularının içerisindeki bakteri oranı çok düşüktür. Suyun sıcaklığının artması, düşük oranda bulunan bu bakteri sayısının hızlı bir şekilde çoğalmasına imkân sağlar. Su depolarının iç yüzeyi olabildiğince pürüzsüz olmalıdır. Kargir depolarda derzsiz havuz seramiği kullanılabilir. Binalarda kullanılacak olan su, su depolarında ve tesisatta kirlenmelerden korunmalıdır.

Halka açık tuvaletlerde sensör kumandalı musluklar kullanılarak önemli miktarda su tasarrufu sağlanabilir.

Lavabo muslukları ve duş bataryaları için alınabilecek önlemler aşağıdaki şekildedir:
• Daha verimli armatürlerin kullanılması, kullanım suyu tüketiminin azaltılması için en başta gelen önlemdir. Daha verimli armatürler; yeterli su debisini sağlar. Duş başlığı suyu iyi bir şekilde pülverize eder. Duş bataryası su sıcaklığını ve debisini kolayca kontrol edilmesine imkan sağlar. Lavabo, evye, duş alt musluğunun ucunda perlatör bulunur. Verimli armatürlerde kaliteli salmastra (kapatıldığında suyu damlatmayan) kullanılır. İyi bir yıkamaya olanak sağlar ve fazla su akıtmaz.
• Suyun basıncı, musluk ağzında yüksek ve değişken olmamalıdır.(5-10 mSS akma basıncı yeterlidir).
• Armatürler, tüketimi azaltmaya teşvik edici, kullanıcıya hoş gelen elemanlar olmalıdır. Armatür seçerken teknolojiyle birlikte sağduyuyu da göz önünde bulundurmak gerekir.
• Aynı su sisteminde farklı basınçta çalışabilen duş başlıkları kullanılmamalıdır. Mümkün olduğu kadar kaliteli armatür kullanılmalıdır.
• Genel duşlarda kullanılacak olan duş başlıkları küçük boyutlu seçilmelidir.                          • Duşun günde bir kere kullanılmasında, 40°C’lik tüketim sıcaklığı ayarlanana kadar ortalama 35 saniye süresince faydalanılmadan akıtılır. Bu durumda yılda 1.680 litre su kaybı ve 29 kWh enerji kaybı oluşur.
• Lavabo musluklarının aç-kapa diye adlandırılan miks tipte olması kullanımı kolaylaştırır. Kapatıp açıldığında aynı sıcaklıkta su kullanılır, sıcaklık ayarı için boşa su akıtılmaz, tasarruf ve konfor sağlanır.

•Miks batarya kullanılacağı zaman tedbir alınmazsa sıcak su, soğuk suya veya soğuk
su, sıcak suya karışabilir.

•Miks bataryalar kullanılmadığı zamanlarda tam sol veya sağ konumda tutulabilir. Fakat kullanıcılardan sürekli bu dikkati göstermeleri beklenemez. Her banyo veya tuvalet hacminin soğuk veya sıcak su girişlerinde çekvalf kullanılması ile ters akım önlenir ve bu sayede istenmeyen karışımlar da önlenmiş olur.

Tasarımda seçilecek olan klozette üç özelliğe dikkat edilmelidir:
• Rezervuar iç takımı kalitesinin rezervuara uyumu (rezervuarda su kaçağı riski olmamalıdır.)
• Yüzey yıkama yeteneği (tam yıkama)
• Temizleme kapasitesi (rezervuar su hacmi)

Tesisatta tasarruf sağlanabilecek bir başka nokta ise pisuvar ve pisuvar musluklarıdır. Bu konuda yapılabilecekler aşağıda maddeler hâlinde verilmiştir:
• Pisuvar muslukları klasik tipte olmamalıdır.                                                                      • Maliyeti düşük olan bas tipi pisuvar musluklarının kullanımı yaygınlaştırılmalıdır. Küçük ofis ve işletmeler için pratik bir çözüm olabilir. Proje esnasında boru çapları buna göre seçilmelidir.
• Otomatik pisuvarlar genel hacimler, büyük işletme ve oteller için uygundur. Ancak her pisuvar için ayrı su kontrolü yapılması, su tüketimini azaltacaktır.
• Otomatik pisuvarlar bir kullanımda 4 litreden daha fazla su tüketmemelidir. Öte yandan su tüketmeyen yeni pisuvarlar geliştirilmiştir. Bu ürünler idrardan daha hafif olan sıvılarla sifon yapmayı sağlar.
• Pisuvarlarda yüzey yıkama yeteneğinin iyi olması, koku sorununu önler. 

Boyler; binalarda, kazanın ürettiği enerjiden faydalanarak sıcak su ihtiyacını karşılamak için kullanılan cihaza denir. Boylerlerin soğuk su girişine genleşme deposu takılmalıdır. Genleşme deposu, içerisinde bulunan suyu sirküle eden, hijyenik tipte olmalıdır. Ülkemizde bu alışkanlık olmadığı için, emniyet ventilleri akıtmakta ya da damlatmaktadır. Bu durum emniyet açısından risk oluştururken aynı zamanda su kaybına neden olmaktadır.

Spor salonu, şantiye vb. gibi yerlerde duşlarda kurna ağzı olmayan duş bataryaları tercih edilmelidir. Suyu sadece duş başlığına veren tip bataryaların kullanımı ile su tüketimi azaltılabilir. Duşa ilk girildiği zaman kurna boşaltma ağzından su akıtılarak sıcaklık ayarı yapılırken; fazla su dökülür ve boru çapları yeterli büyüklükte seçilmemişse yandaki duşlarda kullanılan suyun sıcaklığı değişir. Diğer duştakilerin de sıcaklık ayarını değiştirmek istemeleri ile duşta kalma süreleri artar ve konfor bozulur. Daha fazla sıcak ya da soğuk su ve aynı zamanda daha fazla enerji harcanmış olur.

Su dağıtım sistemleri aşağıdaki temel amaçları gerçekleştirmelidir:
• Minimum basınç kaybı ve maksimum akış koşullarında, uygun bir hacimsel debi ile suyu en uzakta bulunan cihaza ulaştırmalıdır.
• Maksimum ve minimum basınç koşullarında, en yakındaki ve en uzaktaki cihazda gereksinimleri karşılamaya yetecek basınç aralığında su sağlanmalıdır.
• Sistem aşırı basınçlardan korunmalıdır.
• Yüksek yapılarda çok önemli olduğu bilinen basınç kayıpları en az olacak şekilde tesisatın projelendirilmesi ve uygulanması konusundaki deneyimler, villalar ve küçük yapılar için de geçerlidir. 

Hidrofor basıncı gereksiz yere yükseltilirse;
- Musluktan akan su debisi artar. Yani basınç artışı aynı zamanda su tüketimini de artırır.
- Sistemin ihtiyacından daha yüksek olan basınç nedeniyle ses, şiddetli akış ve sıçrama oluşur, konfor bozulur.
- Boru tesisatı ile bataryaların bakır borularının bağlantı noktaları ve buna benzer tesisatın zayıf noktalarında kaçaklar oluşabilir.
- Pompa verimi düşer.
- Hidrofor pompalarındaki elektrik tüketimi artar ve fazla enerji, sürtünmelerle kaybedilir.
- Borulardan geçen suyun hızı 2 m/s’nin altında olmalıdır. Suyun hızı 3 m/s’yi geçerse aşırı akış oluşur ve gürültü meydana gelir.

Çamaşırhanelerde kullanım suyu sıcaklığının tespiti için aşağıdakilere önem verilmelidir:
• Çamaşırhane için ayrı bir boyler kullanılmalıdır.
• Çamaşırhanede kullanılacak olan su 55- 60°C’ye ayarlanmalıdır.
• Çamaşırhane cihazlarından dönen buhar, ön ısıtma yapılması amacıyla bir ön boylerden geçirilmelidir. Bu ön boyler, çamaşırhanede bulunan boylerlere seri olarak bağlanmalıdır.

Kazanlarda kurum yapmayı önleyen pnömatik yanma kontrolü yapan brülör kullanılırsa;
- Pnömatik kontrol CO2 oranını yüksek tuttuğu için, yoğuşmalı kazanlarda yoğuşma miktarı artar.
- Dış hava ısındığı zaman kurum yapma riski önlenmiş olur.
- Dış hava soğuduğu zaman fazla hava girişi nedeniyle enerji kaybı önlenmiş olur.
- Hava yakıt karışımı ve yanma mükemmeldir. Klasik oransal brülörlerde mekanik ayar yapılamaz ve brülör zamanla bozulur.
- Hava fazlalık katsayısı daha fazla düşürülür.
- Yapay zeka uygulamalarının kullanımı ile klasik sistemlere göre, yakıttan %2- 10 arasında tasarruf sağlanabilir. Büyük kapasitelerde brülör bedeli, yakıt bedelinin yaklaşık %10’udur. 

Günümüzde çift cidarlı boylerlerin kullanımı tercih edilmemektedir. Bunun nedenleri;
• Isı yalıtım kalitesi düşük olabilir.
• Ataletleri çok fazladır.
• Yeterli hijyen şartları sağlanamaz.
• Isıtıcı, akışkan dış yüzeyde olduğu için ısı kayıpları çok fazladır.

Tesisatlarda daha az direnç meydana gelmesi için aşağıdaki önlemler alınmalıdır:
• Boru uzunluğu azaltılmalıdır.
• Sistemde birden fazla boyler kullanılmışsa ısıtmanın homojen olması için, her boylere ayrı bir pompa kullanılmıyorsa sıcak suyun ilk verildiği boylerden ilk toplanacak şekilde Tichelmann devresi oluşturulmalıdır.
• Mimari tasarım sırasında uygun yerleşim yapılmalıdır.
• Dirsek ve fittings sayısı en aza indirilmelidir. 

Legionella bakterisinin kolonileşmesini engellemek için aşağıdaki yöntemler izlenebilir:
• Ultraviyole radyasyon yöntemi,
• Aşırı klorlama,
• Yüksek sıcaklıkta çalıştırma,
• Klordioksik gaz enjeksiyonu (domestic sıcak su sistemlerinde kullanılabilir),
• Ozonlama,
• Filtreleme ve yeniden klorlama yöntemi,
• Termik dezenfeksiyon,
• Bakır-gümüş iyonizasyon sistemi

Ozonloma yöntemi, ozon jeneratörünün yakınlarında bulunan bakterileri öldürmede etkilidir.
Bu metot, ozonun sistemde çabuk çözünmesini ve bakteriyi öldürecek konsantrasyonların elde edilmesini sağlar. Dezavantajları şu şekildedir:
• Pahalıdır.
• Büyük sistemlerde etkisiz kalır ve kolonileşmeyi engelleyemez.
• Eski tesisatlarda korozyona neden olur.
Avantajları ise şu şekildedir:
• Su arıtma maliyetleri %85 azalır.
• Kimyasal depolamaya ve atıkların depolanmasına gerek kalmaz.

Kullanılmakta olan bir domestic sıcak su sisteminde Legionella bakterisinin yayılmasını minimize edecek kontrol listesi aşağıda verilmiştir:
• Tüm yeni boruların bakırdan yapılmış olması tavsiye edilir. Çünkü galvanizlenmiş demir borulara nazaran, korozyona karşı dayanıklılığı artmış olacaktır.
• Dezenfeksiyondan sonra, tesisat içerisindeki bakteri seviyesini kontrol edebilmek için bir program uygulanmalıdır.
• Gereksiz boru tesisatını kaldırmak için bir politika belirleyin ve domestic sıcak su sistemlerindeki ölü bölgeleri kaldırın.
• Tüm sistemde sirkülasyon olduğundan emin olmak için, sıcak su sirkülasyon hattını en uzak noktaya kadar taşıyın.
• Büyük olan duş başlıklarını değiştirin.
• Yukarı açıklanan metotlar genellikle termik dezenfeksiyon ile ilgili tavsiyelerdir. Bu yöntem daha düşük bir yatırım ile gerçekleştirilebildiği için hemen uygulanabilir. Uygulama tamamlandığında bakteri kolonilerinin yok edilmesinde etkili olacaktır.

Legionella Bakterisi ve Temizlik
• Kum filtreleri, çamur oluşumundan dolayı ayda bir kere kabartılmalıdır.
• Klasik su tasfiye yöntemlerindeki sorun, Legionella bakterisini etkin bir şekilde önleyecek büyülü kurşunlarının olmamasıdır. Eğer suyun temizliği sağlanmış ve borularda çamur oluşumu engellenmişse, bu sistemde filtreleme kullanılmıştır.
• Temizlik gerektirmedikleri için torba filtreler, en iyi filtrelerdir.
• Açık dolaşımlı bir sistemin kontrolündeki en önemli nokta, suyun temizliğidir.
• Su temizliği, kullanım suyunun filtrelenmesi kaydıyla, kabul edilen bi seviye olan 30-40 mikrona getirilebilir. Bu değerleri de torba filtreler ya da kum filtreler kullanarak elde edebiliriz.
• Bazı kimyasalların petri kolonileri üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Ancak saha etkinliği testleri, bu patojenik grubu kontrol etme iddialarını çürütür. 

Petri kolonileri; laboratuvar ortamında yerleştirilen kültür bakterilerinin oluşturduğu kolonidir.